[prenta uppsett í dálka] 5. fundur
Dómsmálaráðherra (Þorsteinn Pálsson):
Herra forseti. Hér er um að ræða frv. sem ég mælti fyrir í marsmánuði sl. en það var ekki afgreitt á því þingi. Það er lagt fram á nýjan leik, óbreytt. Þríþættar breytingar eru ráðgerðar á lögunum. Þær miða m.a. að bættri réttarstöðu sakborninga og gæsluvarðhaldsfanga og að færa íslenska löggjöf til samræmis við alþjóðlegar samningsskuldbindingar um mannréttindi.
Í fyrsta lagi er í 1. gr. frv. gerð tillaga um nýja málsgrein við 13. gr. laganna um að þóknun til handa dómtúlki eða þýðanda sem aðstoðar sakborning, vitni eða aðra við skýrslugjöf fyrir dómi, skuli ákveðin af dómara og greiðast úr ríkissjóði. Einnig er lagt til í a-lið 3. gr. frv. að við 5. mgr. 69. gr. laganna bætist ákvæði um að lögreglustjóri eða löglærður starfsmaður hans ákveði þóknun túlks eða þýðanda sem aðstoðar sakborning við yfirheyrslu hjá lögreglu. Núgildandi lög gera þegar ráð fyrir að aðstoð túlks sé veitt við þessar aðstæður og að kostnaður vegna starfa þeirra teljist ekki til sakarkostnaðar, heldur verði greiddur af ríkissjóði. Er skipanin í samræmi við 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 14. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi. Hins vegar hefur skort í lögin um meðferð opinberra mála nánari reglur um hvernig þóknun túlka og þýðenda er ákveðin. Markmið viðbótarákvæðis við 13. gr. laganna svo og við 5. mgr. 69. gr. laganna er að bæta úr því. Auk þess sem þar er skýrlega kveðið á um að kostnaður vegna slíkra starfa greiðist úr ríkissjóði eru ráðgerðar skýrari reglur um ákvörðun þóknunar til þessara aðila. Þykir eðlilegast að sömu reglur gildi og þegar þóknun er ákveðin fyrir störf réttargæslumanna sakborninga í opinberu máli og stefna framangreindar tillögur frv. að því markmiði.
Samhliða tillögum um að setja skýrari reglur um ákvörðun þóknunar til dómtúlka og skjalaþýðenda er ráðgert í 6. gr. frv. að 5. gr. laga nr. 32/1914, um heimild fyrir stjórnarráðið til að veita mönnum rétt til þess að vera dómtúlkar og skjalþýðendur, verði felld niður. Í umræddu ákvæði er kveðið á um að Stjórnarráðið semji og setji verðskrá yfir verk dómtúlka og skjalaþýðenda. Í ljósi almennra samkeppnissjónarmiða þykir ekki eðlilegt að opinber aðili setji ákveðna gjaldskrá fyrir þau störf og hefur Samkeppnisstofnun m.a. lýst því áliti sínu að framangreint lagaákvæði stríði gegn samkeppnislögum.
Annar meginþáttur frv. varðar heimildir dómsmrh. til að setja nánari reglur um rétt handtekins manns til að hafa samband við vandamenn sína, um framkvæmd yfirheyrslna hjá lögreglu og um skráningu á atriðum er varða vistun á handteknum mönnum. Tillögur um lagabreytingar í þessu skyni koma fram í 2. gr., b-lið 3. gr. og 4. gr. frv. Helsta hvatann að brtt. má rekja til skýrslu sem Evrópunefnd um varnir gegn pyndingum og ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu sendi ríkisstjórn Íslands í mars á síðasta ári. Skýrslan var gerð í framhaldi af heimsókn nefndarinnar hingað til lands sumarið 1993, þar sem hún kannaði aðstæður í nokkrum fangelsum og lögreglustöðvum hér á landi. Í skýrslunni lagði nefndin meðal annars til að skýrari reglur yrðu settar um tilkynningarrétt handtekins manns til aðstandenda sinna og vernd þess réttar, svo og skilgreiningu á aðstæðum þar sem heimilt yrði að meina manni að njóta slíks réttar. Einnig lagði nefndin til að til viðbótar reglum laganna um meðferð opinberra mála um yfirheyrslur væri rétt að semja sérstakar siðareglur til handa íslenskri lögreglu með nánari útfærslu á meginreglum laganna. Loks lagði nefndin til að ítarlegri reglur yrðu settar um samræmda skráningu á vistun manna í fangageymslum lögreglu. Nánari lýsingu á athugasemdum nefndarinnar um efnið má finna í fylgiskjali I með frv.
Þriðji og síðasti þáttur frv. lýtur að heimild gæsluvarðhaldsfanga til að senda tilteknum aðilum bréf án þess að efni þeirra sé athugað. Brtt. má einnig rekja til athugasemda nefndarinnar um varnir gegn pyndingum. Í 5. gr. er gerð tillaga um að ný málsgrein bætist við 108. gr. laganna um meðferð opinberra mála þess efnis að gæsluvarðhaldsfangar megi taka við og senda bréf til dómstóla, dómsmrh., umboðsmanns Alþingis og verjanda síns án þess að efni þeirra sé athugað. Hingað til hefur réttur gæsluvarðhaldsfanga ekki verið fortakslaus þar sem 1. mgr. 108. gr. kveður á um að sá sem stýrir rannsókn geti látið athuga efni bréfa eða annarra skjala frá gæsluvarðhaldsfanga og kyrrsett þau ef nauðsyn ber til í þágu rannsóknar. Þannig hafa trúnaðarsamskipti við ákveðin stjórnsýslu- og dómsmálayfirvöld ekki verið undanþegin í þessu tilliti. Er markmið 5. gr. að setja skýra reglu þess efnis. Að öðru leyti er ráðgert að dómsmrh. verði heimilt að setja í reglugerð ákvæði um að gæsluvarðhaldsfangar megi senda öðrum opinberum aðilum eða einstaklingum bréf án athugunar á efni þeirra. Í slíka reglugerð yrðu væntanlega m.a. settar reglur um trúnaðarsamskipti gæsluvarðhaldsfanga við alþjóðlegar stofnanir um mannréttindavernd, svo sem mannréttindanefnd Evrópu.
Herra forseti. Ég hef í meginatriðum gert grein fyrir efni og markmiðum frv. Ég legg til að því verði að lokinni umræðu vísað til 2. umr. og hv. allshn.
