Guðný Guðbjörnsdóttir (andsvar):
Herra forseti. Það er kannski eðlilegt að spurt sé: Um hvað er tillagan eiginlega? Formlega er til umræðu þáltill. um veiðileyfagjald, um að forsrh. skipi nefnd til þess að semja löggjöf um það efni. Með veiðileyfagjaldi er átt við gjaldtöku í tengslum við úthlutun veiðiheimilda af sameiginlegri auðlind.
Í greinargerð segir að grundvöllur veiðileyfagjalds sé sú staðreynd að fiskstofnarnir í kringum landið eru sameign þjóðarinnar allrar. Kvennalistinn telur það grundvallaratriði númer eitt, tvö og þrjú í sambandi við sjávarútveginn að ávallt verði tryggt að auðlindin er sameign þjóðarinnar og hún verði nýtt á sjálfbæran hátt. Því liggur beint við að lýsa yfir stuðningi við tillöguna svo framarlega sem þessi sjónarmið eru tryggð.
Vandinn er hins vegar sá að þó að það sé rökfræðilega mögulegt að aðskilja umræðu um fiskveiðistjórnun, t.d. spurningar um aflamark eða sóknarmark, framsal og kvótabrask annars vegar og hins vegar umræðu um hagstjórn og tekjuskiptingu í þjóðfélaginu eins og flutningsmenn gera í greinargerð, er ekki hægt að tryggja sameign þjóðarinnar í kerfi sem fyrr eða síðar mun ræna auðlindinni frá þjóðinni. Því hef ég mjög margt við tillöguna að athuga eða þá röksemdafærslu sem fram kemur í greinargerðinni. Núverandi aflamarkskerfi með framseljanlegum veiðiheimildum byggir á þeirri hagfræðikenningu sem nefnd er í greinargerðinni, nefnilega að einkaréttur einstaklinga á framleiðslutækjunum sem og góð og varanleg afnot einkaaðila af náttúruauðlindunum tryggi góðan afrakstur en jafnframt að það tryggi ekki almenna hagsæld. Ég held að þetta sé augljós staðreynd og þess vegna erum við með þessi tvö sjónarmið og þau stangast hreinlega á og þetta er mergurinn málsins. Aflamarkskerfinu var komið á 1984. Hagræn markmið þess hafa náðst að hluta þó að enn sé of mikil offjárfesting í sjávarútvegi en þá er alveg augljóst mál að vistfræðilegu markmiðin hafa ekki náðst, samanber tölur um brottkast og hrun þorskstofnsins og síðast en ekki síst hafa áhrif kvótakerfisins valdið félagslegri byltingu sem mun aldrei nást sátt um og ég ætla að nefna hér örfá atriði. Það er í fyrsta lagi misskipting aflaheimilda, hvernig kvótinn er að færast á æ færri hendur. Þar eru ný félagsleg tengsl að myndast, svokallað lénskerfi á milli sægreifa og leiguliða, það eru breytt valdahlutföll, það sjávarútvegsútgerðaraðallinn sem ræður öllu, en sjómenn og annað fólk úti í byggðum landsins ræður engu, það er siðferðileg upplausn samanber brottkast, kvótabrask og þar sem verulega er gengð á hlut sjómanna, bæði launaliða og samviskulega því að þetta kerfi kallar á lögbrot. Kerfið hefur kallað á byggðavanda. Síðast en ekki síst er það eignarhaldið þar sem einu er haldið fram samkvæmt lögum en reyndin er önnur því að samkvæmt lögum frá 1990 þegar alþjóð var ljóst í hvað stefndi var lögfest að auðlindin væri þjóðareign en áfram byggir kerfið á einkaeignarkvóta með framseljanlegum heimildum. Það er því ákveðin þverstæða innbyggð í þetta kerfi sem æ fleiri viðurkenna að gengur ekki upp. Kerfið byggir á því sjónarmiði að einkavæðing á fiskimiðum leiddi til betri umgengni eins og ef um væri að ræða bændur gagnvart eigin landi. Reyndin sýnir að fiskstofnarnir lúta öðrum lögmálum en fast land og því tryggir kerfið alls ekki sjálfbæra notkun á auðlindinni því sjómenn hafa mjög takmarkaða stjórn á því sem gert er.
Nú takast stjórnarflokkarnir á um það hvort lögfesta beri heimildir til að veðsetja kvóta sem að mínu mati yrði enn einn sigurinn fyrir einkaeignarsinna. Það gæti því vel farið svo að málamyndaveiðileyfagjald eins og í raun er lagt til í þessari tillögu gæti styrkt þá kröfu að löfesta beri heimild til veðsetningar á aflaheimildum þar sem viðkomandi hafi greitt fyrir þær. Því set ég spurningarmerki við að sú hugmynd að veiðileyfagjald sem rædd er í grg. muni í raun verða til þess að tryggja sameignarákvæðið í sessi. Hún gæti styrkt séreignarsinna og þá er verr farið en heima setið. Ég segi málamyndaveiðileyfagjald og vil rökstyðja nánar að mér er til efs að meginhugsunin í grg. sé að tryggja sameignarákvæðið í sessi.
Nokkur atriði þaðan: Á meðan sjómenn hafa tvívegis farið í langt verkfall á síðustu tveimur árum, m.a. vegna kvótabrasks og hafa með því étið upp hluta fiskveiðiarðsins vegna óánægju með kaup sitt og kjör þá lýsir heill þingflokkur jafnaðarmanna yfir áhyggjum sínum í grg. af því að ef veiðileyfagjaldi verði ekki komið á muni laun sjómanna hækka.
Í öðru lagi. Kerfinu er hrósað fyrir aukinn fiskveiðiarð en samtímis er lagt til að í byrjun verði gjaldið mjög lágt og notað til að standa straum af kostnaði við sjávarútveginn. Er það viðunandi arður af helstu auðlindinni fyrir þjóðina. Samtímis er gefið í skyn eða sýnd sú gulrót að e.t.v. megi síðar þyngja gjaldið og að þjóðin sleppi þá t.d. við tekjuskatt á móti. Hvenær mun það gerast meðan við höfum hinn árlega grátkór fiskvinnslu og útgerðar?
Í þriðja lagi. Varðandi aðferð við að leggja á veiðileyfagjaldið finnst flutningsmönnum þingflokks jafnaðarmanna að vel komi til greina að leggja aðeins gjald á viðbótarkvóta eftir því sem fiskstofnar eflast. Sú útfærsla sem hér er lögð til er því aðeins málamyndaviðurkenning á sameignarákvæðinu sem ætti að vera útgerðarlénsherrunum mjög að skapi. Það er hætta á að þetta verði málamyndadúsa sem rói almenning sem finnst nokkru réttlæti vera náð og jafnframt samvisku útgerðarmanna sem eru að sölsa sameign þjóðarinnar undir sig og vita að sátt mun aldrei ríkja um þá aðgerð. Hvers vegna á ekki bara að einkavæða auðlindina eins og að er stefnt í þessu kerfi og að því er virðist er stefna ríkisstjórnarinnar? Ég segi: Í fyrsta lagi vegna réttlætissjónarmiða. Auðlindin er sameign þjóðarinnar samkvæmt lögum. Þjóðin stóð saman við að eignast hana, samanber þorskastríðin. Íslenskir frumbyggjar hafa stundað sjómennsku í gegnum tíðina og þeim mun verða dæmd þessi auðlind á sama hátt og frumbyggjum í norður Noregi, Nýja-Sjálandi og víðar ef á reynir.
Í öðru lagi eru forsendur þessa kerfis, þ.e. aflamarkskerfis með framsalsheimild í meira lagi hæpnar. Það gengur ekki upp eins og áður hefur komið fram. Núna eru greiddar fyrir kvótann verulegar upphæðir en eigandi auðlindarinnar fær ekki að njóta þeirra peninga. Núna skipta 78% af úthlutuðum aflaheimildum um eigendur. Það þarf því að fara aðrar leiðir sem tryggja sameignarákvæðið svo sem sjálfbæra nýtingu og ábyrga eigendur með því að færa vald neðar, til sjómanna eða byggða. Þetta kerfi þarf að mótast á lýðræðislegri (Forseti hringir.) hátt, ekki þannig að lögmál fjármagnsins ráði öllu.
Herra forseti. Ég á eftir örstutt af máli mínu.
(Forseti (ÓE): Tíminn er nú búinn.)
Ég vonast til að fá að komast að hér síðar. Niðurstaða mín er sú að ein leið til að tryggja þetta er veiðileyfagjald en það þarf að útfærast öðruvísi en hér er lagt til. Ég vona að þessi tillaga fái þinglega og góða umræðu því allt er gott sem verður til þess að kerfið sem nú ríkir verði stokkað upp.