[prenta uppsett í dálka] 6. fundur
Sjávarútvegsráðherra (Þorsteinn Pálsson):
Herra forseti. Gildandi lög um fiskveiðar utan lögsögu Íslands eru fábrotin. Þau voru sett árið 1976. Í raun fela þau ekki í sér nein efnisákvæði um það hvernig stjórna skuli veiðunum utan lögsögu Íslands. Í þeim er fyrst og fremst fólgið framsal til ráðherra á valdi til þess að ákveða eins og þurfa þykir hvernig slíkum veiðum skuli stjórnað, m.a. með hliðsjón af ákvæðum alþjóðasamninga og veiðistjórnarreglum innan íslenskrar landhelgi.
Það er ljóst að nútímaviðhorf um lagasetningu er á allt annan veg en var þegar þessi löggjöf var sett á sínum tíma. Jafnframt hafa orðið mjög miklar breytingar á mörgum sviðum. Í fyrsta lagi hafa fiskveiðistjórnunarreglur innan íslensku lögsögunnar tekið miklum breytingum. Í öðru lagi sækjum við í stórum stíl á mið utan landhelginnar sem við gerðum í mjög takmörkuðum mæli þegar lögin voru sett. Í þriðja lagi hefur orðið mikil framþróun í hafrétti á þeim tíma sem liðinn er frá því að lögin voru sett. Af öllum þessum ástæðum var orðið mjög brýnt að undirbúa og koma fram frumvarpi til laga um nýja löggjöf varðandi fiskveiðar utan lögsögu Íslands.
Það er einnig ljóst að með hliðsjón af öllum aðstæðum er mikilvægt að fyrir liggi með einhverjum fyrirvara þær reglur sem gilda eiga áður en veiðiheimildum er skipt á milli skipa. Fyrir þá sök er mjög brýnt að Alþingi geti fjallað um og afgreitt svo fljótt sem verða má nýja löggjöf um þetta efni, en frumvarp sem var að mestu samhljóða því sem hér liggur fyrir náði því miður ekki fram að ganga í heild á lokadögum þingsins í vor.
Ég skipaði haustið 1993 nefnd til að endurskoða lög um veiðar íslenskra skipa utan fiskveiðilandhelgi Íslands. Í nefndinni áttu sæti þingmenn úr öllum stjórnmálaflokkum auk nokkurra helstu forustumanna hagsmunaaðila í sjávarútvegi. Geir H. Haarde alþingismaður var skipaður formaður nefndarinnar. Snemma í starfi nefndarinnar ákvað hún að bíða niðurstöðu úthafsveiðiráðstefnu Sameinuðu þjóðanna áður en samið yrði nýtt lagafrumvarp um veiðar utan lögsögu. Var nefndin mjög mikilvægur samráðs- og umræðuvettvangur varðandi þau mál sem tengjast úthafsveiðum og efst hafa verið á baugi hverju sinni. Úthafsveiðiráðstefnunni lauk í ágústmánuði 1995 og lagði nefndin eftir það áherslu á að ljúka frumvarpsgerðinni. Skilaði hún drögum að frv. til ráðherra í byrjun maímánaðar sl. Í skilabréfi sínu með frv. tekur formaður nefndarinnar fram að í henni hafi ekki náðst samkomulag um öll atriði málsins og hafi einstakir nefndarmenn fyrirvara, ýmist um frv. í heild eða um einstakar greinar þess. Jafnframt kemur það fram í skilabréfi formannsins að það sé mat hans að frv. endurspegli þær skoðanir sem mestan stuðning hafa í nefndinni.
Á síðasta vorþingi var flutt frumvarp samhljóða þeim drögum er fylgdu skilabréfi nefndarinnar. Ekki tókst að ljúka afgreiðslu málsins í heild og varð samkomulag um að samþykkja á vorþinginu aðeins ákvæði um veiðieftirlit utan íslenskrar lögsögu. Voru þau birt sem lög nr. 88/1996, um eftirlit með fiskveiðum utan lögsögu Íslands. Með frv. þessu er málið endurflutt í heild. Frumvarpið byggir sem fyrr að meginstefnu til á drögum er fylgdu skilabréfi nefndarinnar. Á þeim drögum hafa þó verið gerðar nokkrar breytingar. Í fyrsta lagi til samræmis við tillögur meiri hluta sjávarútvegsnefndar á sl. vori á þingskjali 1079 frá því þingi. Í öðru lagi er bætt við ákvæði í 4. gr. varðandi stjórn veiða í því tilviki er Ísland andmælir niðurstöðu alþjóðlegrar fiskveiðistofnunar. Loks eru gerðar smávægilegar breytingar varðandi innheimtu veiðieftirlitsgjalds.
Eins og fram hefur komið var ákveðið að láta mótun endanlegra tillagna bíða niðurstöðu úthafsveiðiráðstefnu Sameinuðu þjóðanna. Þeirri ráðstefnu lauk með undirskrift úthafsveiðisamningsins 4. des. sl. Úthafsveiðisamningurinn er ákvæðum hafréttarsáttmálans frá 1982 til fyllingar enda hafa þau ákvæði ekki verið talin nægjanlega ítarleg til þess að byggja megi á þeim við úrlausn sífjölgandi álitaefna og deilumála er tengjast veiðum á úthafinu. Þótt úthafsveiðisamningurinn hafi ekki tekið gildi má fullyrða að áhrifa hans sé þegar farið að gæta og vísast um það m.a. til tveggja mikilvægra samninga um tvo íslenska deilistofna á fyrri hluta þessa árs.
Um veiðar íslenskra skipa á úthafinu gilda nú lög um veiðar íslenskra skipa utan fiskveiðilandhelgi Íslands frá 1976. Eins og ég hef áður nefnt eru þau mjög almennt orðuð og það sem einkum einkennir þau er hversu víðtækt vald er framselt til ráðherra til stjórnunar veiða utan lögsögunnar. Er fullljóst að þau eru alls ekki viðhlítandi grundvöllur til að byggja stjórn úthafsveiða á eftir að þær eru orðnar jafnveigamikill þáttur í fiskveiðum Íslendinga og raun ber vitni. Er eðlilegt að löggjafinn setji meginreglur um stjórn þessara veiða eins og ráð er fyrir gert með því frv. sem hér liggur fyrir. Ætlunin er að frv. þetta taki til veiða allra íslenskra skipa utan lögsögu Íslands. Jafnframt er ljóst að frv. hefur áhrif á veiðar innan íslensku lögsögunnar, bæði vegna þess að íslenskir deilistofnar fyrirfinnast bæði innan lögsögumarka og utan og einnig vegna þess að með hagfelldu skipulagi á veiðum fiskiskipaflotans á fjarlægum miðum getur skapast meira svigrúm fyrir þá sem veiða innan lögsögunnar.
Með frv. er valin sú leið að leggja ekki hömlur á veiðar íslenskra skipa á úthafinu á meðan slíkar veiðar ógna ekki lifandi auðlindum hafsins, brjóta ekki í bága við alþjóðlegar samningsskuldbindingar Íslands eða stofna ekki hagsmunum Íslands í hættu hvað varðar stofna sem fyrirfinnast bæði í íslenskri lögsögu og utan hennar, t.d. í lögsögu nágrannaríkja. Því er þess ekki krafist við útgerðir skipa að aflað sé sérstakra leyfa til veiða á úthafinu nema í þeim undantekningartilvikum sem ég hef nefnt. Um þetta eru ákvæði í 4. gr. frv.
Annað mikilvægt atriði í 4. gr. eru niðurlagsákvæði 2. mgr. hennar þar sem sérstaklega kemur fram að í þeim tilfellum þar sem veiðarnar eru leyfisbundnar megi einungis veita skipum leyfi að eigendur þeirra og útgerðir fullnægi skilyrðum laga um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri og laga um rétt til veiða í efnahagslögsögu Íslands til þess að stunda veiðar í efnahagslögsögunni. Þetta ákvæði er mikilvægt til þess að taka af allan vafa um að erlendar útgerðir geti ekki skráð skip sín hér á landi með það fyrir augum að veiða úr íslenskum kvótum á úthafinu hvort sem það er úr karfakvóta Íslands á Reykjaneshrygg eða kvóta Íslands í norsk-íslenska síldarstofninum. Með þessu ákvæði er ætlunin að koma í veg fyrir það sem nefnt hefur verið kvótahopp erlendis. M.a. vegna þessa atriðis er mikilvægt að löggjöf þessi verði samþykkt sem allra fyrst.
Í lokamálsgrein 4. gr. er loks ákvæði er veitir ótvíræða heimild fyrir íslensk stjórnvöld að ákveða einhliða stjórnunarreglur fyrir íslensk skip ef Íslendingar vilja ekki sætta sig við samþykktir fiskveiðistofnana og beita rétti til að mótmæla þeim.
Hvað varðar íslenska deilistofna, þ.e. stofna sem bæði veiðast innan íslensku lögsögunnar og á úthafinu eða bæði innan íslensku lögsögunnar í lögsögum nágrannaríkjanna eru ákvæði í 5. gr. Þar sem þessir stofnar tengjast svo mjög íslensku lögsögunni er eðlilegast talið að um stjórn veiða úr þeim gildi sem mest sömu reglur og almennt gilda um stjórn fiskveiða í hafinu umhverfis Ísland. Því er valin sú leið að láta gildandi lög um stjórn fiskveiða ná til þessara veiða svo sem frekast er kostur. Frá þessari meginreglu í 5. gr. frv. eru gerð frávik sem rétt er að gera grein fyrir.
Ljóst er að á undanförnum árum hefur náðst að tryggja gífurlega hagsmuni hvað varðar veiðar úr íslenskum deilistofnum sem koma til viðbótar þeim takmörkuðu aflaheimildum sem íslenski fiskveiðiflotinn hefur mátt deila með sér á undanförnum árum. Til þess að bæta stöðu fiskveiðiflotans í heild með tilkomu þessara auknu heimilda er í frv. gert ráð fyrir að ráðherra sé veitt takmörkuð heimild til að veita öðrum en þeim sem beinlínis geta aflað sér veiðireynslu úr viðkomandi stofnum hlutdeild í þessari aukningu þótt með óbeinum hætti verði. Hins vegar hlýtur ráðherra við beitingu slíkrar heimildar að þurfa að fara varlega með vald sitt til þess að ekki sé eyðilagður hvati útgerðarmanna til að sækja sér aflareynslu úr viðkomandi stofnum. Þrátt fyrir þessar heimildir er engu að síður ljóst að úthlutun veiðiheimilda fer fyrst og fremst fram á grundvelli veiðireynslu í þeim tilvikum sem hún er fyrir hendi. Hvað telst veiðireynsla í þessu sambandi er skilgreint nánar í 2. mgr. 5. gr. frv.
Í 6. gr. frv. er svo fjallað um stjórn veiða úr stofnum sem veiðast á fjarlægum miðum, þ.e. eru ekki íslenskir deilistofnar. Er í frv. gert ráð fyrir að málum sé skipað með líkum hætti og hvað varðar stjórn veiða úr íslenskum deilistofnum. Í þessu tilviki er þó ekki gert ráð fyrir að gildandi lög um stjórn fiskveiða nái til veiðanna svo sem er í fyrra tilvikinu. Er því ekki sjálfgefið að á fjarlægum hafsvæðum gildi almenn ákvæði laga varðandi framsal veiðiheimilda. Er ráðherra ætlað að ákveða hverju sinni hvort slíkt framsal verði leyft. Þá eru heimildir ráðherra til miðla heimildum til annarra en þeirra sem veiðireynslu hafa í viðkomandi stofnum hér takmarkaðri. Ástæða þess er sú að veiðar á fjarlægum miðum eru áhættusamar og hætt er við að dragi úr hvata útgerða til að sækja þau mið uppskeri þeir ekki veiðiheimildir í samræmi við þá veiðireynslu. En kröfur Íslands til veiðiheimilda á fjarlægum miðum hljóta fyrst og fremst að byggja á slíkri veiðireynslu.
Í 8. gr. frv. eru ákvæði um eftirlit með íslenskum skipum utan íslensku lögsögunnar. Er það nær samhljóða 1. gr. laga nr. 88/1996, um eftirlit með fiskveiðum utan lögsögu Íslands, sem samþykkt voru á síðasta vori. Þetta eru mjög mikilvæg ákvæði en þar sem í þeim felst ekki tillaga til breytinga á gildandi lögum sé ég ekki ástæðu til að fara mörgum orðum þar um.
Það er mikilvægt að efnisreglum þessa frv. verði komið í lög sem fyrst svo ljóst megi verða við hvaða reglur verður stuðst þegar úthluta þarf veiðiheimildum á næstunni. Það má öllum ljóst vera hversu örðugt það er að setja efnisreglur í sama mund og ákvarðanir eru teknar um að skipta veiðiheimildum niður á skip. Þá koma upp hagsmunaárekstrar og tilhneiging til að sníða reglur að hagsmunum einstakra aðila sem á síðustu stundu eru að hefja þátttöku í viðkomandi veiðum. Þess vegna er mjög brýnt að lagareglur liggi fyrir með eins góðum fyrirvara og mögulegt er. Fyrir þá sök var það miður að frumvarp um þetta efni varð ekki útrætt í heild á síðastliðnu vori. Er því mjög brýnt að frumvarp þetta fái skjóta meðferð í þinginu og verði afgreitt sem lög frá Alþingi hið allra fyrsta. Hin rækilega umfjöllun sem nær samhljóða frumvarp fékk í þingnefnd og umræðum hér á Alþingi sl. vor ætti að geta gert það mögulegt.
Ég vil að lokum, herra forseti, endurtaka þakkir mínar til nefndarinnar sem vann að undirbúningi frv. fyrir gott starf og það framlag sem hún hefur lagt til þeirrar mikilvægu þróunar í íslenskum sjávarútvegi sem við fjöllum hér um.
Ég legg svo til, herra forseti, að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. sjútvn.
