Flm. (Tómas Ingi Olrich):
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um mat á umhverfisáhrifum sem eru nr. 63/1993, ásamt síðari breytingum.
Tilgangur laganna um mat á umhverfisáhrifum þegar þau voru sett var að tryggja að áður en ákveðnum verkum væri hrundið í framkvæmd hefði farið fram formleg könnun á þeim breytingum sem framkvæmdirnar hefðu í för með sér, í því augnamiði að koma í veg fyrir umhverfisspjöll eða til þess að grípa til ráðstafana til að dregið yrði úr umhverfisspjöllum eftir því sem mögulegt væri.
Í greinargerð með frv. til laga um mat á umhverfisáhrifum var tekið fram að tilgangur laganna væri sá að koma í veg fyrir náttúruspjöll en ekki að koma í veg fyrir breytingar. Í lagatextanum sjálfum, þ.e. í markmiðsgrein laganna, kemur þetta ekki skýrt fram. Mat á umhverfisáhrifum er ekki, eins og segir í greinargerð með þessu frv., markmið laganna í sjálfu sér, heldur er það verkfæri sem lögjafinn fær í raun framkvæmdarvaldinu til þess að koma í veg fyrir umhverfisspjöll eða til að gera ráðstafanir til þess að draga úr umhverfisspjöllum.
Nú hefur það hins vegar komið í ljós að lögin hafa verið notuð til að hindra framkvæmdir við landgræðslu eða gera þær framkvæmdir erfiðari og dýrari en þær hafa verið til þessa. Þetta er nokkuð mótsagnakennt þar sem ljóst er að enginn ágreiningur er uppi um að rýrnandi gróðurlendi er meginumhverfisvandi Íslands. Það er með öðrum orðum enginn raunverulegur ágreiningur meðal fræðimanna um að höfuðumhverfisvandamál þjóðarinnar er sú staðreynd að á þeim tíma sem búseta hefur verið í landinu hefur gróðurlendi minnkað gífurlega. Vísindamenn telja að gróðurlendi Íslands hafi rýrnað um helming. Það sem eftir stendur hefur hins vegar rýrnað mun meira að gæðum.
Til marks um gæðarýrnun gróðurlendisins er rétt að benda á að sérfræðingar telja að skóglendi hafi þakið um 20--25 þús. km² en skóglendi þekur nú aðeins rúmlega 1.000 km². Þessi hörmulega þróun sem hefur átt sér stað á Íslandi á sér ekki hliðstæðu í Evrópulöndum ef frá er skilinn hluti af landsvæðum Miðjarðarhafslandanna og á ég þá einkum við strandsvæði Spánar og Suður-Frakklands, Ítalíu og Grikklands. Hins vegar er þessi umhverfisvandi Íslands á alþjóðamælikvarða skilgreindur sem höfuðumhverfisvandi heimsins. Eyðing gróðurlenda er langalvarlegasta umhverfisvandamál heimsins í dag. Við Íslendingar höfum brugðist við með því að setja á laggirnar sérstakar stofnanir til þess að glíma við þennan vanda þjóðarinnar í umhverfismálum og sett um það málasvið sérstaka og ákveðna lagabálka. Í framkvæmd skógræktaráætlana og landgræðsluáætlana á að tryggja að gætt sé varkárni í meðferð t.d. innfluttra landgræðsluplantna. Það hefur einnig verið gert. Ef tryggja ber enn frekar en nú er gert slíka aðgæslu, sem vel er hugsanlegt, þá ber að koma að því máli innan þessara stofnana eða í lögum sem lúta að þeim.
Það er hins vegar mjög öfugsnúið, virðulegur forseti, að beita lögum um mat á umhverfisáhrifum á landgræðslu og skógrækt rétt eins og þar væri um að ræða landspjöll. Landgræðslu og skógrækt er ætlað að breyta umhverfinu. Það er sömuleiðis reyndar jafnan afleiðing friðunar lands að verulegar breytingar verða á gróðurfari hins friðaða lands. Við friðun verða það sem við köllum í gildandi lögum um mat á umhverfisáhrifum ,,umtalsverð áhrif í umhverfinu``. Mjög erfitt er eða allsendis ómögulegt að meta slíkar gróðurfarsbreytingar í anda laganna um mat á umhverfisáhrifum. Þar er komið inn á svið sem tengjast mismunandi viðhorfum til gildis gróðurlendis. Sumir vilja standa vörð um gróðurlendið eins og það er í dag eftir aldalanga áþján og ofbeit og ofnýtingu og stórlega skerta landkosti. Aðrir telja öflugra gróðurlendi og endurheimt landsgæða undirstöðu þess að lífvænlegt verði í landinu.
Um þetta er sem sagt ágreiningur, virðulegi forseti. Þessi ágreiningur verður ekki leystur með úrskurði skipulagsstjóra eins og gert er ráð fyrir í lögum um mat á umhverfisáhrifum. Þetta er nauðsynlegt að benda á hér og er raunar meginástæðan fyrir því að hér er endurflutt frv. sem skerpir verulega markmiðslýsingu laganna um mat á umhverfisáhrifum og kemur það skýrt fram í markmiðsgrein frv. að tilgangur laganna er að koma í veg fyrir umhverfisspjöll. Lögin verða þannig verkfæri í höndum stjórnvalda til að koma í veg fyrir náttúruspjöll eða draga úr þeim eftir föngum. En með þeirri breytingu sem frumvarpið gengur út frá verða lögin um mat á umhverfisáhrifum ekki notuð til að hindra framkvæmdir sem miða að því að draga úr mesta umhverfisvandamáli Íslands, gróður- og jarðvegsrýrnun sem jafnframt er eitthvert mesta umhverfisvandamál heimsins. Til þess voru lögin um mat á umhverfisáhrifum ekki sett.
Ég vil geta þess að lokum, virðulegi forseti, að fyrir utan þessar breytingar á markmiðsgrein laganna þá eru einnig gerðar breytingar á 1., 4. og 6. gr. laganna í þá veru að kveðið er á um að meta skuli hugsanlegan skaða á umhverfi, náttúruauðlindum eða samfélagi, þ.e. að það nægi að framkvæmdir hafi neikvæð áhrif á einhvern einn þessara þátta en ekki á alla þrjá þættina eins og orðalag gildandi laga gefur tilefni til að álykta. Loks er lagt til að bætt verði við 6. gr. laganna nýrri málsgrein þar sem kveðið er á um að ráðherra skuli rökstyðja ákvörðun sína um að framkvæmdir skuli háðar mati á umhverfisáhrifum þannig að forsendur fyrir því að þörf sé talin á matinu komi skýrt fram.
Virðulegi forseti. Að lokinni 1. umr. um þetta frv. legg ég til að því verði vísað til 2. umr. og til hv. umhvn.