Menntamálaráðherra (Björn Bjarnason):
Herra forseti. Ég vil þakka þessar fyrirspurnir. Um fyrri fyrirspurnina vil ég segja þetta: Ekki hefur verið gerð athugun á því hvaða áhrif búseta hefur á aðsókn ungmenna að framhaldsskólum. Skólasókn á framhaldsskólastigi er breytileg eftir landshlutum og það er mismunandi eftir umdæmum hvaða nám er unnt að stunda í hverju umdæmi fyrir sig. Ýmis atriði geta haft áhrif á aðsókn ungmenna að framhaldsskólum, svo sem námsframboð, fjarlægð frá heimili nemenda til skóla, hvati frá foreldrum, vinum og kunningjum til að afla sér menntunar eða starfsþjálfunar, svo og kostnaður. Brottfall úr skóla er tiltölulega mikið á framhaldsskólastigi og ekki er vitað hvaða þættir valda mestu. Kostnaður við námið getur valdið því í sumum tilvikum að nemandi hverfur frá námi en í meiri hluta tilvika er ástæðan trúlega önnur.
Nú er í undirbúningi á vegum menntmrn. að mínu frumkvæði sérstök athugun á brottfalli nemenda úr framhaldsskólum þar sem leitast verður við m.a. að leiða í ljós orsakir brottfallsins. Inn í þá athugun kemur að sjálfsögðu efnahagur og búseta nemenda og hvort þeir þættir hafa áhrif á skóladvöl nemenda.
Um síðari spurninguna, að því er varðar ráðstafanir til að jafna aðstöðu nemenda til framhaldsnáms, þá má tilgreina almenn atriði eins og uppbyggingu framhaldsskóla á landsbyggðinni, styrki til jöfnunar námsaðstöðu, skipulagðan skólaakstur í tengslum við framhaldsnám, aukna möguleika á lánum úr Lánasjóði ísl. námsmanna, aðstöðu á skólastað og heimavistir og síðast en ekki síst það nýjasta sem er fjarkennsla sem á áreiðanlega eftir að ryðja sér meira rúms en nú er. Þar hefur Verkmenntaskólinn á Akureyri haft mikla forgöngu og hefur það starf þróast með ólíkindum að mínu mati á undanförnum tveimur árum og menn eiga eftir að kynnast því, ef rétt verður á málum haldið, að það á eftir að hafa mun meiri áhrif í menntamálum en við gerum okkur grein fyrir á þessari stundu.
Til þess m.a. að jafna aðstöðu nemenda til framhaldsnáms hefur á undanförnum árum verið varið stærstum hluta fjárveitinga til stofnkostnaðar skóla til að byggja upp aðstöðu til framhaldsnáms utan höfuðborgarsvæðisins. Á síðustu 10--12 árum hefur orðið um 40--50% aukning nemenda í framhaldsnámi. Þrátt fyrir þessa aukningu hefur fjöldi þeirra námsmanna sem fá styrk til jöfnunar námskostnaðar lítið breyst eða verið um 2.100--2.400 á sama tíma. Fjárveitingar til jöfnunar á námskostnaði og til skipulags skólaaksturs á framhaldsskólastigi er í fjárlögum 1996 alls 111,5 millj., voru 110,2 millj. árið 1995 og verða samkvæmt frv. til fjárlaga 1997, verði það samþykkt, kr. 126,5 millj. eða hækka um 15 millj. frá gildandi lögum.
Styrkir til jöfnunar á námskostnaði grundvallast á lögum nr. 23/1989, um ráðstafanir til jöfnunar á námskostnaði. Samkvæmt lögunum eiga þeir rétt á styrk sem stunda reglubundið framhaldsnám hér á landi og verða að vista sig utan lögheimilis og fjarri fjölskyldu sinni vegna námsins, enda sé ekki unnt að stunda sambærilegt nám frá lögheimili eða öðrum dvalarstað sem námsstyrkjanefnd metur jafngilda. Eigi skulu þeir njóta styrks er eiga rétt til láns úr Lánasjóði ísl. námsmanna eða njóta hliðstæðrar fyrirgreiðslu.
Á þessu ári hafa um 2.300 einstaklingar hlotið styrk samkvæmt lögum þessum. Styrkgreiðslur eru nokkuð misháar eftir aðstöðu og námstíma. Styrkir sem nemendur fá skiptast í fæðis-, ferða- og húsnæðisstyrki. Fæðisstyrkir voru á þessu ári 37 þús. kr. og fengu þá allir nemendur. Þeir sem ekki fengu aðstöðu í heimavist fengu um 14--16 þús. kr. styrk að auki. Þá hlutu nemendur sem höfðu verulegan ferðakostnað misháa styrki eðli málsins samkvæmt. Ætla má að meðalstyrkur til þeirra sem voru í fullu námi hafi verið um 50 þús. kr.
Jafnhliða beinum styrkveitingum hefur verið skipulagður skólaakstur á framhaldsskólastigi. Þar sem slíkum akstri er haldið uppi fellur réttur til styrks niður hjá þeim nemendum sem telja sig geta notfært sér aksturinn. Skipulagður skólaakstur á framhaldsskólastigi hefur því verið skoðaður sem eitt form af styrkjum til jöfnunar á námskostnaði.
Skipulagður skólaakstur er mestur á Suðurnesjum, Suðurlandi og Vesturlandi. Fjöldi þeirra nemenda sem nýta sér þennan akstur er um 450. Fyrirkomulag skólaaksturs er að nemendur greiða sem svarar afsláttargjaldi með almenningsvögnum á höfuðborgarsvæðinu, en ríkissjóður greiðir umframkostnað. Árlegur kostnaður ríkissjóðs er á bilinu 20--30 millj. kr.
Menntmrn. er nú að vinna að úttekt sem nær yfir heimavistir allra framhaldsskóla utan Reykjavíkur og Reykjanesumdæmis. Leitast verður við að greina þörf fyrir frekari byggingu heimavista eða nemendaíbúða. Stefnt er að frekari uppbyggingu á heimavistum í samvinnu við nemendasamtök og aðila að ferðamálum auk sveitarstjórna og með það að markmiði að skapa nemendum ódýrari og betri möguleika í húsnæðismálum.