Flm. (Steingrímur J. Sigfússon):
Herra forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um endurskoðun viðskiptamanns á Írak. Flutningsmenn ásamt mér eru hv. þm. Kristín Ástgeirsdóttir og Össur Skarphéðinsson.
Eins og kunnugt er, herra forseti, háttar þannig málum í Írak að frá því fljótlega eftir lok Flóastríðsins svonefnda hefur gilt á landið algert viðskiptabann í kjölfar ályktunar öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 661/1990, vegna innrásar Íraka í Kúveit. Viðskiptabann þetta var staðfest af íslenskum yfirvöldum með auglýsingu í Stjórnartíðinum 28. apríl 1992. Á grundvelli þeirrar auglýsingar er Ísland fullgildur aðili að þessu viðskiptabanni og ber þar af leiðandi siðferðislega og pólitíska ábyrgð á afleiðingum þess eins og aðrar þjóðir sem aðild áttu að ákvörðun öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna og/eða hafa fullgilt viðskiptabannið með sérstakri stjórnvaldsaðgerð í sínu landi.
Tillagan felur það í sér að Alþingi álykti að fela ríkisstjórninni að beita sér á alþjóðavettvangi fyrir því að viðskiptabannið á Írak verði tafarlaust tekið til endurskoðunar og einnig að mótuð verði sú stefna að viðskiptahindrunum verði aldrei beitt við þær aðstæður að almenningur og ekki síst börn líði beinan skort af þeim sökum.
Vaxandi umræða hefur verið á síðustu missirum og árum eftir að ljóst varð hversu hörmulegar afleiðingar viðskiptabannsins á Íraka voru að beiting slíkra refsiaðgerða með þvílíkum áhrifum samræmist ekki viðurkenndum mannúðarsjónarmiðum. Reyndar er það fullyrt og með býsna sannfærandi rökum af fjölmörgum virtum og viðurkenndum lögfræðingum og þjóðréttarfræðingum að ástand af því tagi sem verið hefur í Írak þar sem almenningur og börn hafa liðið beinan skort og dáið hungurdauða tugum þúsunda og hundruðum þúsunda saman á grundvelli aðgerða af þessu tagi sem aðrar þjóðir beri ábyrgð á sé með öllu ósamrýmanlegt til að mynda mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna og Genfarviðaukum hans. Eftir sem áður hefur það staðið svo að um þetta algera viðskiptabann hefur verið að ræða og það er svo merkilegt sem það er, herra forseti, fyrst í dag sem opnað var fyrir olíusölu Íraka, mjög takmarkaða þó og með ströngum skilyrðum. Að vísu þeim að hluta af andvirðinu á að verja til kaupa á matvælum og lyfjum til að draga úr mestu hungursneyðinni og mesta lyfjaskortinum en stór hluti andvirðisins rennur einnig í skaðabótagreiðslur til Kúveit.
Ég held að það sé nauðsynlegt, herra forseti, að menn átti sig á að hér hefur verið um að ræða mjög altækt viðskiptabann. Það er ekki svo að eingöngu hafi verið látið nægja að setja á vopnasölubann eða bann við fjárfestingum eða sölu hátæknibúnaðar eða aðrar slíkar aðgerðir eins og stundum hefur verið gripið til. Það hefur ekki verið látið nægja að beita pólitískri einangrun og öllum slíkum aðferðum heldur var gengið svo langt að setja algert viðskiptabann á landið. Það hefur leitt til þess að nánast öll efnahagsstarfsemi hefur hrunið og skapast hefur eitthvert versta neyðarástand á byggðu bóli á síðari árum.
Það er mat virtra og viðurkenndra stofnana sem tæpast verða vefengdar, þ.e. tæpast eru aðrir dómbærari á það hverjar afleiðingarnar hafa orðið, aðilar eins og Rauði krossinn, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, Alþjóðamatvælastofnunin og fleiri slíkir aðilar hafa metið það svo að allt að og jafnvel meira en hálf milljón barna hafi þegar látið lífið vegna beinna afleiðinga viðskiptabannsins og milljónir í viðbót liðið mikinn skort og nauð og aðstæður almennings að því leyti til nánast ólýsanlegar. Það sem verst er kannski af öllu er að þessar þjáningar hafa verið til einskis vegna þess að upphaflegum tilgangi viðskiptaþvingananna hefur ekki verið náð, þ.e. þeim að steypa ógnarstjórn Saddams Husseins frá völdum. Þvert á móti bendir margt til þess að hún sé nú fastari í sessi en oft áður, ekki síst eftir árangurslausar og algerlega mislukkaðar tilraunir leyniþjónustu Bandaríkjanna til að steypa stjórninni með undirróðursstarfsemi innan lands.
Ég tel, herra forseti, að það sé ekki vansalaust fyrir okkur Íslendinga frekar en út af fyrir sig nokkra aðra sem vilja reyna að vera sjálfum sér samkvæmir í orðum og gerðum hvað þetta snertir, að horfa upp á þetta ástand án þess að aðhafast nokkuð. Satt best að segja er það ótrúlega tómlæti sem umheimurinn hefur sýnt þessu ástandi illskiljanlegt. Að vísu verður að viðurkennast að það er harla tilviljanakennt hvaða styrjaldir og hvaða hungursneyðir virðast komast í tísku og hljóta náð fyrir augum fjölmiðla vestrænna þjóða sem mestu ráða í þessum efnum. Til eru og hafa lengi verið gleymd stríð og gleymd hungurssvæði sem erfiðlega virðist ganga að vekja athygli umheimsins á. En önnur ná athygli og það tekst að skapa pólitískan þrýsting til þess að eitthvað er aðhafst. Svo hefur ekki verið um hungursneyð og dauða barna og óbreytts almennings í Írak. Sjálfsagt hafa menn goldið landstjórnarinnar sem er afar óvinsæl og illa þokkuð og á sér fáa málsvara í alþjóðlegum stjórnmálum af skiljanlegum ástæðum en samkvæmt mínum skilningi á mannréttindum gerir það ekki mannslífin ódýrari í Írak þó að þar ráði ríkjum Saddam Hussein. Hungurdauði barna þar er jafnhörmulegur og hungurdauði barna annars staðar í heiminum.
Það er líka þannig, herra forseti, að viðhorf eru að breytast nokkuð til þess með hvaða hætti eigi að vinna að lausn deilumála og með hvaða hætti ríki geti og eigi að beita sér í innri mál annarra. Þó svo að engin deila sé auðvitað um það að friðsamlegar lausnir séu þær sem beri að beita og þar af leiðandi eigi að reyna stjórnmálalegar aðgerðir og jafnvel viðskiptalegar áður en til annarra úrræða er gripið, þá réttlætir það ekki að ástand af því tagi sem við höfum horft upp á nú um árabil í Írak sé látið viðgangast. Siðferðisleg ábyrgð þeirra sem hana bera er mikil.
Ég tel, herra forseti, að þó svo nú hafi loksins eftir margra, margra mánaða bið komist til framkvæmda í dag sú undanþága frá viðskiptabanninu sem Sameinuðu þjóðirnar hafa samþykkt að veita Írökum til takmarkaðrar olíusölu þannig að unnt sé að kaupa matvæli og lyf og greiða stríðsskaðabætur til Kúveit breyti sáralitlu um þær hörmulegu aðstæður sem eftir sem áður eru í landinu og verða meðan jafnvíðtækar viðskiptaþvinganir verða í gildi og raun ber vitni. Það hlýtur einnig að þurfa að koma til skoðunar þegar um langvarandi viðskiptabönn eða þvinganir er að ræða hver áhrifin eru á almennar þróunarforsendur í viðkomandi löndum, almenn lífskjör og hvort það geti staðist að samfélag þjóðanna dæmi almenning á vissum landsvæðum eða í vissum ríkjum til varanlegrar örbirgðar og fátæktar með viðskiptalegum þvingunaraðgerðum af því tagi. Að sjálfsögðu gildir hið sama á fleiri svæðum og segja mætti að mörgu leyti sömu söguna af ýmsum öðrum viðskiptaþvingunum á undanförnum árum en ég hygg þó að ekkert dæmi finnist a.m.k. í seinni tíma stjórnmálasögu um jafnsvæsna hluti og þarna hafa gerst.
Manni verður að sjálfsögðu einnig hugsað til aðstæðna eins og á Kúbu þar sem Bandaríkjamenn hafa af ótrúlegu harðfylgi tekið að herða viðskiptaþvinganir sínar og hernað ef svo má að orði komast, viðskiptalegan hernað á hendur stjórnvöldum og almenningi á Kúbu, m.a. með því að setja fráleit lög sem veita bandarískum dómstólum lögsögu yfir fyrirtækjum og aðilum í öðrum ríkjum ef þau leyfa sér að eiga viðskipti við Kúbu í óþökk Bandaríkjanna. Það er engum blöðum um það að fletta að hinn áratuga langi viðskiptahernaður Bandaríkjamanna á hendur Kúbu hefur komið niður á lífskjörum og þróunarmöguleikum þeirrar þjóðar sem þar býr. Það getur tæpast verið réttlætanlegt undir neinum kringumstæðum að vegna stjórnmálaágreinings eins og þar hefur verið uppi haldi menn úti slíkum viðskiptahernaði á hendur sínum næstu nágrönnum eins og þar hefur gerst og það um áratuga skeið.
Sama mætti segja um þær ákvarðanir Bandaríkjastjórnar að reyna að knýja fram refsiaðgerðir gegn Íran, fjárfestingarbann í Íran á afar lítt rökstuddum forsendum, þ.e. þeim að Íranir liggi undir grun um að vera hliðhollir tilteknum hryðjuverkasamtökum. Það, herra forseti, er að mínu mati fullkomin ástæða til að taka meðferð þessara mála í heild sinni til endurskoðunar og setja því ákveðin takmörk með hvaða hætti og hversu víðtækum sé réttlætanlegt að beita viðskiptalegum refsiaðgerðum og mörkin verði að draga þar að ekki megi koma til þess að aðstæður og lífskjör versni svo í þeim löndum, sem fyrir slíku kynnu að verða, að almenningur og þá ekki síst börn líði beinan skort af þeim sökum eða bíði hungurdauða.
Það er von mín, herra forseti, að með þessum tillöguflutningi takist að koma einhverri hreyfingu á þessi mál. Vissulega eru það vonbrigði að hv. utanrmn. Alþingis hefur fengið þessa tillögu í tvígang áður til umfjöllunar án þess að aðhafast mikið, satt best að segja. En von mín er sú að þetta mál fái nú málefnalega skoðun og menn hafi fyrir því að setja sig ofan í efnisþætti málsins og þá óttast ég ekki að menn muni ekki komast að þeirri niðurstöðu að sómi væri að því fyrir Ísland að taka þann málstað upp á alþjóðavettvangi að endurskoða þurfi beitingu viðskiptaþvingana og samræma framkvæmd þeirra ef til þeirra er gripið viðurkenndum mannréttindasjónarmiðum og mannréttindasáttmálum sem í gildi eru.
Að lokinni þessari umræðu, herra forseti, legg ég til að tillögunni verði vísað til 2.umr. og hv. utanrmn.