Guðný Guðbjörnsdóttir:
Virðulegi forseti. Hér er komið til 2. umr. hið mjög svo umdeilda frv. um fiskveiðar utan lögsögu Íslands. Það kom fram í máli mínu við 1. umr. að ég tel alls ekki rétt að þetta frv. verði lögfest nú í þessu formi þar sem vikið er frá þeirri grundvallarreglu hafréttar að veiðar á úthafinu eigi að vera frjálsar.
Þegar úthafsveiðisamningur Sameinuðu þjóðanna hefur verið samþykktur kann að vera nauðsynlegt að setja nánari lög, m.a. vegna nauðsynlegar verndunar fiskstofna, en ekki verður séð að það eigi við nú. Tilgangur frv. virðist fyrst og fremst sá að tryggja hverjir megi í framtíðinni veiða á úthafinu og um leið er verið að skerða möguleika þjóðarinnar verulega til úthafsveiða að mínu mati.
Eins og fram kom í ræðu hv. þm. Sighvats Björgvinssonar er ég í meginatriðum sammála 1. minni hluta sjútvn. og tek undir tillögu hans um að vísa málinu til ríkisstjórnarinnar. Meginandstaða mín við þetta frv. byggist á eftirfarandi þremur atriðum:
Í fyrsta lagi hinu óhóflega afsali á valdi frá Alþingi til ráðherra og að því er virðist framlengingu á valdi íslenskra stjórnvalda út yfir öll heimsins höf. Þetta er ekki síst umhugsunarvert nú í ljósi nýfallinna dóma í Hæstarétti sem frá er sagt ítarlega í nefndaráliti 1. minni hluta og ítrekað er í lögfræðiáliti Ketils Sigurjónssonar sem þar er vitnað til.
Í öðru lagi felur frv. í sér að verið er að framlengja hið mjög svo umdeilda kerfi um stjórnun fiskveiða innan lögsögunnar út fyrir 200 mílurnar, út yfir öll heimsins höf ef svo má segja. Þar með er verið að takmarka hverjir fá að veiða og koma í veg fyrir að einstakir aðilar og þjóðin sem heild afli sér veiðireynslu. Nei, það eru sömu sægreifarnir og nú ráða innan landhelginnar og hafa veiðirétt þar sem eiga í framtíðinni einnig að ráða öllu á úthöfunum.
Í þriðja lagi er mjög fróðlegt að bera saman hvað nágrannaþjóðirnar, t.d. Kanada og Noregur, eru að gera við sína löggjöf til að aðlaga hana að sívaxandi úthafsveiði og því að úthafsveiðisamningur Sameinuðu þjóðanna verði fullgiltur fljótlega á alþjóðavettvangi. Þar er aðeins verið að tryggja lögbundið veiðieftirlit. Það er ekki verið að stýra því að sömu hagsmunaaðilar og nú fái að veiða innan lögsögu í þeim ríkjum, fái að halda öllum slíkum réttindum áfram og færa þau yfir á úthöfin, að þeir megi gera þetta umfram aðra.
Meginandstaða mín við frv. byggir á þessum þremur atriðum og ég vil aðeins rökstyðja það mál mitt nánar með tilvísun í nokkrar umsagnir um frv. og í frv. sjálft. Að mínu mati endurspeglar frv. mjög vel þann óróa og þá undiröldu sem nú er í þjóðfélaginu vegna fiskveiðistjórnunarkerfisins innan lögsögunnar og því virðist mér að það sem verið er að gera sé að reyna að koma þessu umdeilda kerfi líka á á úthöfunum áður en það hrynur sem ég vona svo sannarlega að verði sem fyrst þó að það sé e.t.v. ekki mikil von til þess á meðan núv. ríkisstjórn situr við völd. Ég vek athygli á því að umsagnir ýmissa hagsmunaaðila í sjávarútvegi benda til að þetta ósætti í kringum fiskveiðistjórnunarkerfið sé mikið og endurspeglist í afstöðu til þessa frv.
Í fyrsta lagi má nefna umsögn Sjómannasambands Íslands frá 15. nóvember 1996, en þar segir, með leyfi forseta:
,,Sjómannasambandið styður frv. í meginatriðum en telur að verði veiðiheimildum Íslendinga utan lögsögunnar úthlutað á einstök skip eigi að setja skilyrði um að þær veiðiheimildir verði ekki framseljanlegar.``
Sjómannasambandinu finnst ástæða til að benda á að óánægjan sem þeir hafa látið í ljós varðandi fiskveiðar innan lögsögunnar eigi álíka við um þetta frv.
Farmanna- og fiskimannasamband Íslands sendir inn umsögn til sjútvn. þann 20. nóvember 1996. Þar segir m.a., með leyfi forseta:
,,Við vinnu að undirbúningi þessa frv. var út frá því gengið að úthafsveiðisamningur Sameinuðu þjóðanna yrði að fullu kominn í gildi áður en það yrði að lögum. Stjórn Farmanna- og fiskimannasambands Íslands telur þess vegna ekki tímabært að festa í lög takmarkanir á möguleikum íslenskra fiskiskipa til veiða utan lögsögu eins og málin hafa þróast. Þess vegna leggur Farmanna- og fiskimannasamband Íslands eindregið til við sjútvn. Alþingis að þessu máli verði frestað í 1--3 ár eða fram að þeim tíma þegar úthafsveiðisamningur Sameinuðu þjóðanna verði að fullu kominn í gildi. Samtökin hafna því alfarið að sett séu lög eða reglugerðir sem takmarka framtakssemi íslenskra fiskiskipstjóra eða aflamöguleika þeirra. Þannig vilja samtökin koma í veg fyrir að sú staða geti komið upp að okkar skipstjórar séu heftir að einhverju leyti við veiðar og sókn á fjarlægum miðum umfram það sem veiðiskip annarra þjóða þurfa að búa við.``
Niðurstaða stjórnar Farmanna- og fiskimannasambands Íslands er að ekki beri að leggja hömlur á möguleika Íslands til að veiða á alþjóðlegum svæðum umfram það sem aðrir þurfa að búa við.
Ég ætla að fara í eina umsögn af þessum toga í viðbót og hún er frá Vélstjórafélagi Íslands. Þessi umsögn er frá 8. nóvember 1996, en þar segir, með leyfi forseta:
,,Með þessu frv. er verið að festa í lög reglur um veiðar íslenskra skipa utan lögsögunnar sem hafa aukist verulega á liðnum árum og þess vegna er brýnt að þeim sé settur lagarammi. Að mati Vélstjórafélags Íslands er framsal veiðiheimilda nauðsynlegt í þessu fiskveiðistjórnunarkerfi, en þegar framsalið er farið að leiða af sér óeðlilegt brask og orðin forsenda nýrra tekjustofna hjá útgerðum, tekjustofna sem að hluta til eru tilkomnir vegna lækkunar á umsömdum launum sjómanna, þá er nauðsynlegt að staldra við og átta sig á hvort þessi þróun sé eðlileg og þá með hvaða hætti megi sporna gegn henni. Í ljósi þess er það mat Vélstjórafélags Íslands að veiðiheimildir utan lögsögunnar eigi ekki að vera framseljanlegar og til viðbótar eigi að binda þær því skilyrði að viðkomandi skip veiði sjálft úthlutaðar heimildir eða ígildi þeirra innan lögsögunnar til þess að koma í veg fyrir óeðlilega viðskiptahætti með veiðiréttinn.``
Þarna kemur svolítið annar tónn en sýnir um leið óánægjuna með núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi og með þetta frv.
Að lokum, hæstv. forseti, vil ég nefna umsögn Félags úthafsútgerða. Það er mjög athyglisvert að LÍÚ gerir mjög litlar athugasemdir við frv. en Félag úthafsútgerða þeim mun meiri. Það er umhugsunarvert að velta fyrir sér, hvers vegna það skyldi vera, hvort félagið hefur sterkari ítök innan lögsögunnar. En í umsögn frv. Félags úthafsútgerða, segir m.a., með leyfi forseta:
,,Úthafsveiðisáttmáli Sameinuðu þjóðanna hefur ekki tekið gildi og mörg ár munu líða fram að gildistöku hans þannig að nægur tími er til stefnu.
2. Það er íslenskum útgerðum og sjómönnum í hag að menn flýti sér hægt með nýja lagasetningu sem setur takmarkanir á sókn íslenskra skipa við úthafsveiðar.
3. Frumvarpið, ef að lögum verður, mun skerða verulega athafnafrelsi og torvelda allt frumkvæði í mikilvægasta atvinnuvegi þjóðarinnar og gera úthafsveiðar síður eftirsóknarverðar...
6. Með 5. og 6. gr. frv. er verið að yfirfæra núverandi kvótakerfi innan efnahagslögsögunnar yfir á öll úthöf.``
Mjög mikið hefur verið rætt í sambandi við þetta frv. hvað mikið valdframsal á sér stað frá Alþingi til ráðherra og ég gerði það að gamni mínu að merkja við hve oft það kemur fyrir. Ég taldi það að vísu ekki saman. T.d. í 3. gr. kemur: ,,Ráðherra getur sett reglur um veiðar íslenskra skipa ...`` Það er ekki sagt að hann skuli gera það en hann getur gert það og ekki að Alþingi eigi að gera það. Í 4. gr. er a.m.k. fjórum sinnum vísað til þessa: ,,Ráðherra skal með reglugerð binda veiðar íslenskra skipa á úthafinu sérstökum leyfum ...`` og skulu leyfin bundi þessu og þessu. ,,Ráðherra getur sett sérstakar reglur um stjórn veiða íslenskra skipa í þeim tilvikum sem Ísland hefur nýtt rétt sinn til að mótmæla samþykktum um fiskveiðistjórn ...`` Þetta er allt saman í 4. gr. A.m.k. fimm sinnum í 5. gr. Þar kemur: ,,Ráðherra getur ... skal ráðherra ákveða ... Einnig getur hann tekið mið af ... Þá getur hann ráðstafað ...`` Þetta frv. er með ólíkindum, ekki síst 5. og 6. gr. sem kveður á um hverjir mega veiða. Þetta vald er allt fært yfir til ráðherrans. Velt er upp ýmsum flötum hvaða viðmið hann geti notað, en þar er ekkert fast í hendi.
Ef nauðsynlegt væri að ákveða þetta mjög nákvæmlega, þ.e. ef grunnhugmyndin væri ekki sú að veiðar á úthöfunum væru frjálsar, þá á valdið að sjálfsögðu að vera hjá Alþingi en ekki hjá ráðherra.
Þetta víðtæka framsal stríðir verulega gegn almennum hugmyndum um þrískiptingu valdsins eins og hefur verið ítrekað í nýlegum dómum frá Hæstarétti, m.a. í máli Samherja gegn íslenska ríkinu nr. 110/1995, og eins og ég sagði áðan þá er þetta ítrekað í lögfræðiáliti Ketils Sigurjónssonar sem er prentað í heild sinni með áliti 1. minni hluta.
Það er vissulega rétt eins og komið hefur fram í máli hæstv. sjútvrh. í fyrri umræðu um þessi mál, að núgildandi löggjöf um stjórn fiskveiða utan lögsögu frá árinu 1976 veitir ráðherra mjög víðtækar heimildir. Að mínu mati væri því eðlilegra að takmarka það vald sem er í þeim lögum með því að gefa veiðarnar meira og minna frjálsar nema þegar hefta þarf magn vegna alþjóðasamninga. Þetta frv. gefur hæstv. ráðherra möguleika á að ráða næstum því einn og sér hvaða leiðir eru valdar til að úthluta veiðiheimildum. Ég vil ítreka að ef það væri þjóðréttarlega tækt að einhver ætti að ráða þessu, þ.e. ef íslensk stjórnvöld hafa rétt til þess að ráða yfir íslenskum og erlendum skipum langt út fyrir íslensku lögsöguna, þá ætti það að vera Alþingi að mínu mati.
Hér eru greinilega mjög miklir hagsmunir í húfi og vil ég m.a. vísa í ágætis töflu í nefndaráliti 2. minni hluta þar sem fram kemur að hlutfall úthafsafla af heildaraflaverðmæti íslenska flotans hefur verið 14--15% árið 1996, en var aðeins 4,3% árið 1993. Það er því ekkert skrýtið að þetta mál sé mjög umdeilt. Hér eru gífurlegir hagsmunir í húfi. Ég get þar af leiðandi vel skilið stöðu hæstv. sjútvrh. að hann vilji fá leiðbeiningu um það hvernig á að fara með slíkt vald. Það hlýtur að vera mjög erfitt að sitja uppi með þetta vald og alla þá hagsmunaaðila sem væntanlega koma þar nærri. En því miður er skilið við frv. þannig að vald hans er algerlega opið og því í raun og veru litla ráðgjöf þar að finna. Hann getur næstum því gert hvað sem er því að það má segja að allir hugsanlegir möguleikar séu taldir upp til viðmiðunar til að ákvarða hverjir fá að veiða og hverjir ekki.
Hæstv. forseti. Sú uppákoma sem varð í upphafi þingfundar þegar frsm. meiri hlutans kom ekki í ræðustól eftir að kallað hafði verið í hann, varð vegna óeiningar stjórnarflokkanna um nefndarálit sem hafði verið dreift, enda var því dreift breyttu stuttu seinna. Þetta sýnir mjög vel að ekki ríkir einu sinni sátt um þetta mál innan þessarar ríkisstjórnar þó svo að ríkisstjórnarflokkarnir tveir sem nú ráða séu helstu varðhundar núverandi fiskveiðistjórnunarkerfis. Jafnvel þar þarf að vera að möndla málin alveg fram á seinustu stundu.
Mér er alveg ljóst, hæstv. forseti, að við í stjórnarandstöðunni munum ekki geta stöðvað þetta mál nema til komi verulegur stuðningur og þrýstingur utan úr þjóðfélaginu sem vonandi kemur áður en það verður of seint. Ég er satt að segja mjög hrædd um að nú í jólaönnunum verði hið umdeilda kerfi um stjórnun fiskveiða fest enn frekar í sessi, annars vegar með því að færa það út yfir öll heimsins höf eins og ætlunin er með þessu frv. og hins vegar með því að heimila veðsetningu á skipum með aflaheimildum eins og virðist vera í pípunum hjá stjórnarflokkunum þó að við í stjórnarandstöðunni höfum ekki enn þá séð það frv. Fólk verður að átta sig á hvað er að gerast. Ég vil taka undir með hv. ritstjóra hér í borg og kalla það mesta rán aldarinnar, það er rán sægreifanna á auðlindinni sem þjóðin á innan lögsögunnar og á að vera frjáls öllum til afnota utan lögsögunnar. Þetta ,,rán aldarinnar`` má ekki eiga sér stað, en minni hlutinn á Alþingi einn og sér getur því miður ekki stöðvað það. Hér er lýðræðislegur meiri hluti sem þjónar hagsmunum núverandi sægreifa og útgerða og við því er því miður ekkert að gera.
Hér eru miklir hagsmunaárekstrar. Það er t.d. alveg ljóst að hin mikla veiði sem hefur verið að undanförnu á Flæmingjagrunni hefur auðvitað stuðlað að verðfalli á rækju þannig að það þjónar hagsmunum þeirra sem fá að veiða að ekki sitji of margir að kökunni. En um leið skapa þessar miklu veiðar okkar á Flæmingjagrunni veiðireynslu fyrir þjóðina og einnig fyrir einstök skip og það eru mjög mikil verðmæti í húfi fyrir alla nema þá sem fyrir voru og vilja vera einir um hituna. Þetta frv. gengur út á að tryggja hagsmuni þeirra sem fyrir eru í greininni.
Við kvennalistakonur höfum alla tíð lagt mjög mikla áherslu á verndun auðlindarinnar og það gerum við svo sannarlega áfram. En það er mitt mat að ekkert bendi til að um ofveiði hafi þegar verið að ræða á úthöfunum sem betur fer, en vissulega er mjög mikilvægt að fylgjast með því og að rannsóknir séu stundaðar að því leyti og við tökum þátt í öllum takmörkunum sem alþjóðlega eru taldar nauðsynlegar á því sviði. Slík stjórnun kallar á þátttöku í stjórnunarstofnunum eins og NAFO og NEAFC en meiri veiðireynsla mun styrkja stöðu okkar innan þessara stofnana og bæði sem stjórnenda og þátttakenda í stjórnum stofnananna og meiri veiðireynsla mun væntanlega veita okkur meiri veiðirétt. Ég ítreka því að lokum, herra forseti, afstöðu 1. minni hluta, að vísa beri þessu frv. til ríkisstjórnarinnar. Og ég harma að ekki var haldið áfram í úthafsveiðinefndinni forðum þar sem ég sat fyrir hönd Kvennalistans og að málið yrði rætt þannig að sátt næðist um það, sátt meðal hagsmunaaðila og helst einnig á milli pólitískra flokka. Það er mitt mat að sátt verði að ríkja um stjórn fiskveiða þar sem það er mjög óheppilegt fyrir rekstraraðila að sífellt sé verið að breyta rekstrarskilyrðum útgerðarinnar og allra aðila. Hagsmunir allra eru því best tryggðir með því að sátt ríki um kerfið. Þessi sátt á alls ekki við um núverandi kerfi um stjórnun fiskveiða sem nú á að færa út yfir öll heimsins höf. Ég vona svo sannarlega að þetta mál verði einhvern veginn stöðvað.