Menntamálaráðherra (Björn Bjarnason):
Herra forseti. Ég vil þakka þessar málefnalegu umræður um frv. og þær ábendingar og fyrirspurnir sem fram hafa komið sem ég tel allar eðlilegar. Ég tel og að eðlilegt sé að þau atriði sem hv. þm. hafa vakið máls á verði skoðuð betur í hv. menntmn.
Í 1. gr. frv. segir, með leyfi forseta:
,,Markmið laga þessara er að efla íslenska leiklist og aðrar sviðslistir og búa þeim hagstæð skilyrði.``
Þá er spurt: ,,Hvað er það í lögunum sem miðar að því að þetta markmið laganna náist?`` Ég hlýt að svara því mjög almennum orðum og auðvitað er álitamál hvort það eigi yfirleitt að vera með ákvæði í lögum eins og þetta sem er þarna í 1. gr. laganna. Hins vegar er ákveðin hefð fyrir því hér að menn setja svona hátíðlega yfirlýsingu, ef þannig má að orði komast, um markmið lagabálks, oft í 1. gr., og gefa þannig tóninn fyrir það sem í frv. stendur og markmið þess án þess að síðan sé í einstökum greinum vísað til 1. gr. og í ljósi hennar sé þetta lagt til og annað lagt til. Oftar en ekki er það háð fjárveitingum hvernig menn standa að framkvæmd einstakra ákvæða í lögum eins og þessum og núverandi ríkisstjórn hefur farið inn á þá braut eins og kunnugt er að taka ákvarðanir um fjárveitingar í fjárlögum og ekki binda þær með ákvæðum í almennum lögum á borð við þessi eða setja markmið um fjárveitingar og aðra slíka hluti. Það er því ekki gert í þessu lagafrv. Hins vegar er skapaður sá rammi utan um leiklistarstarf og fyrir Þjóðleikhúsið sem ég tel að horfi til framfara og búi þessum aðilum hagstæð skilyrði og verði til þess að leiklist og aðrar sviðslistir geti þróast skynsamlega og blómgast hér á landi.
Spurt var hvað fælist í hugtakinu sviðslistir fyrir utan leiklist, óperuflutning, danslist og annað sem nefnt er í lögunum. Það má að sjálfsögðu tala um brúðuleikhús og aðra líka starfsemi þannig að það er opnað fyrir það að undir lögin falli annað en það sem er kallað leiklist í þrengsta skilningi þess orðs og vísað til ýmissa annarra listgreina sem stundaðar eru á leiksviðum. Þær hafa þróast með ýmsu móti í tímans rás þótt það sé almennt frekar fast í skorðum.
Vakið var máls á því hvað átt væri við í frv. þegar rætt er um það í 7. gr. að skipunartími þjóðleikhúsráðs fylgi starfstíma ráðherra. Þar er tekið mið af almennri reynslu í slíkum málum og talið heppilegt að meiri hluti í ráðum sem lúta að stjórn framkvæmdarvaldsins fylgi starfandi ráðherra og það sé almennt talið leiða til betri stjórnsýslu og markvissari vinnubragða. Eins og nú er tilnefna þingflokkar fjóra menn í þjóðleikhúsráðið að loknum hverjum almennum alþingiskosningum og það má alveg eins spyrja hvers vegna það er gert að afloknum hverjum alþingiskosningum. Af hverju er það þá ekki gert líka á fjögurra ára fresti ef menn telja að það sé nauðsynlegt til þess að skapa festu í stjórnarháttum í leikhúsinu? Þetta er sú regla sem ég tel að sé skynsamlegt að hafa þegar þessi leið er farin, en eins og fram hefur komið hafa verið skiptar skoðanir um það hér hvort almennt beri að fara þessa leið en ég er eindregið þeirrar skoðunar að það leiði til betri stjórnarhátta og sé betur í samræmi við þær kröfur sem við gerum nú í stjórnsýslu og við stjórn opinberra stofnana að hafa þetta eins og lagt er til í frv.
Hv. þm. Svanfríður Jónasdóttir vék að því að ekki væri minnst á Leikfélag Akureyrar í lagatextanum. Í frv. kemur almennt fram sú stefna að horfið er frá því að tíunda atriði eins og einstakar stofnanir fyrir utan Þjóðleikhúsið enda þarf að vera sérstök löggjöf um Þjóðleikhúsið. En í þjóðleikhúslögunum, ef menn lesa þau lög eins og þau eru núna, þá sjá menn að þau eru mjög ítarleg. Einnig er tekinn út fjöldi atriða sem snerta innra starf Þjóðleikhússins og ekki eru talin eiga heima í lögum þannig að það á við bæði um almenna textann og þann sérstaka texta sem fjallar um Þjóðleikhúsið að ekki eru tíunduð einstök atriði og ekki farið ofan í saumana á málum í lagatextanum. En eins og kemur fram í greinargerð með frv., þá veitir hins vegar lagatextinn almennar heimildir til þess að efna til samstarfs og standa að starfsemi á sviði leiklistar og sviðslista með fjárhagslegum stuðningi og samningum af hálfu ríkisins þannig að ég held að þessi lagatexti í sjálfu sér veiki alls ekki forsendur Leikfélags Akureyrar nema síður sé. Raunar hefur menntmrn. farið inn á þá braut núna að gera samning við Akureyrarbæ um menningarstarfsemi og innan þess ramma síðan er ákveðið hvernig fjárveitingu til Leikfélags Akureyrar verður háttað.
Hitt er rétt sem fram kom í máli hv. þm. Svanfríðar Jónasdóttur að í þessu frv. finnst ekki hugtakið landshlutaleikhús og í raun og veru höfum við aldrei fest það hugtak í lög hér á landi eins og gert er í Noregi, að mér skilst. Og víðar hafa menn farið inn á þær brautir að hafa landshlutaleikhús. Við erum ekki með það og höfum aldrei verið með það í íslenskum lögum og þess vegna er í sjálfu sér ekkert nýmæli fólgið í því þó það sé ekki í þessu frv.
Ég tel að hagur Leikfélags Akureyrar veikist ekki við þetta frv. þó textinn sé almennt orðaður, þvert á móti eigi starfsemi þess að byggjast á samningi við leikfélagið sjálft ef menn vilja fara aftur inn á þá braut að loknu þessu tilraunastarfi með Akureyrarbæ eða á grundvelli menningarsamningsins við Akureyrarbæ sem er í gildi á milli menntmrn. og bæjarfélagsins. Ég tel því að ekki sé unnt í þessu frv. að benda á neitt sem leiði til þess að menn leggi minni áherslu en áður á að leikstarfsemi blómstri um landið allt og það kemur fram í þeirri ágætu skýrslu um leikstarfsemi sem ég hef lagt hér fram og var dreift til þingmanna fyrir áramót um fjárveitingar til hennar og stöðu leikhópa o.s.frv. Því sjá menn að leiklist blómstrar mjög um landið allt og það er síður en svo markmið þessara laga að draga úr þeirri starfsemi.
Hv. þm. Ísólfur Gylfi Pálmason vék sérstaklega að barnaleikritum, þ.e. hvers vegna væri sérstaklega getið um þau í frv. Talið var að það að skylda Þjóðleikhúsið til þess að setja barnaleikrit upp einu sinni eða oftar á ári yrði til þess að styrkja það að slík leikrit yrðu sett upp. Það var að vel yfirlögðu ráði sem menn tóku þá ákvörðun að setja þetta ákvæði inn í lögin með hliðsjón af því að stuðla beri að því að efla hér barnamenningu og það beri að setja í lög skyldur á Þjóðleikhúsið til þess að vinna í samræmi við það markmið.
Hv. þm. Ísólfur Gylfi Pálmason spyr einnig hvað felist í því að Þjóðleikhúsinu beri að veita lið. Það felst í því að veita lið með öllum tiltækum ráðum, hvort sem það er tækjabúnaður, leikmunir, leikbúningar eða annað slíkt og að stuðla að því í samvinnu við þá sem vilja eiga samstarf við Þjóðleikhúsið um hvers konar leiklistarstarfsemi og ýta undir það með þeim ráðum sem best eru talin hverju sinni.
Varðandi ráðningartíma þjóðleikhússtjóra, þá var hann í sjálfu sér lengdur úr átta árum í tíu með lögunum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins eða bandorminum sem þeim lögum fylgdi. Hins vegar sé ég ekki nein sérstök rök fyrir því að banna manni sem hefur starfað við Þjóðleikhúsið að sækja um starfið og keppa við aðra, enda verði starfið auglýst á fimm ára fresti eftir að viðkomandi maður hefur starfað í tíu ár. Ef hann vill starfa áfram við Þjóðleikhúsið þá á ekki að banna honum að sækja um starfið. Hins vegar er það undir veitingarvaldinu komið og því hvernig hann hefur staðið sig hvort hann fær stöðuna. Það er því vissulega breyting frá því sem áður var, að á fimm ára fresti skuli staðan auglýst og þá verði starfandi þjóðleikhússtjóri að sækja um og keppa við aðra um starfið, ef fleiri umsækjendur verða. Ég held að þarna sé um starfshætti að ræða sem eiga að stuðla að því, ef ég má orða það svo, að ákveðin ,,dínamík`` sé í kringum þjóðleikhússtjórann og ekki sjálfgefið að hann sé ævilangt, en það ráðist síðan af veitingarvaldsins hálfu með umsögn þjóðleikhúsráðs hver verður ráðinn eftir að starf hefur verið auglýst.
Fram hafa komið athugasemdir um menntunarkröfur til þjóðleikhússtjóra. Hv. þm. Guðrún Helgadóttir og einnig Ísólfur Gylfi Pálmason vöktu máls á því atriði og er sjálfsagt fyrir nefndina að skoða það. Þetta er mjög almennt og diplomatískt orðað: ,,Skipaður skal maður með staðgóða þekkingu á starfi leikhúsa.`` Þetta gefur mörgum færi á að sækja um starfið. Ef menn vilja þrengja það og gera ríkari kröfur þá er það að sjálfsögðu til skoðunar í hv. menntmn.
Ég hef áður rætt um stjórnmálaflokkana og þátttöku þeirra í stjórn Þjóðleikhússins. Í tillögunni felst ekki vantraust á það fólk sem valist hefur til setu í þjóðleikhúsráði með sömu skipan og undanfarin ár. Hins vegar er með þessu verið að færa þessa skipan í svipað horf og gildir almennt um ríkisstofnanir. Að sjálfsögðu tel ég að sitjandi ráðherra hverju sinni sjái til þess að ekki verði unnt að draga þá mynd af þjóðleikhúsráði að það sé skipað til þess eins að þjóna pólitískum hagsmunum eða duttlungum ráðherrans heldur sé þar valið fólk með staðgóða þekkingu á leiklistarstarfsemi sem vill beita sér fyrir því að hún dafni á þeim forsendum sem eiga að ráða þar og þeim listrænu háleitu markmiðum sem menn eiga að setja sér við störf í slíkum ráðum.
Hv. þm. Guðrún Helgadóttir vakti máls á því að í leiklistarráði, ekki í stjórn Þjóðleikhússins heldur leiklistarráði, sæti fulltrúi Bandalags ísl. listamanna og þá hefði Leiklistarsambandið tvo fulltrúa og Bandalag ísl. listamanna einn. Mér finnst rétt að kanna þetta og sé ekki neitt að því að nefndin taki þetta til athugunar. Leiklistarsambandið skipar tvo menn í þjóðleikhúsráðið. Leiklistarsambandið kemur víða að og er viðræðuaðili menntmrn. um leiklistarmálefni. Það er alveg rétt hjá hv. þm. að fleiri koma þar að en leikarar. Spurningin er jafnframt um hvort ekki eigi að hafa í Leiklistarsambandinu, ef það hefði þrjá að skipa, einhvern sem tekur mið af sjónarmiðum höfunda eða tónskálda eins og hv. þm. ræddi. Þetta er mál sem sjálfsagt er að nefndin athugi.
Varðandi sameiningu á Þjóðleikhúsinu og Sinfóníuhljómsveit Íslands, þá get ég tekið undir margt af því sem hv. þm. Guðrún Helgadóttir sagði. En ég held það sé frekar viðfangsefni okkar þegar við fjöllum um löggjöf um Sinfóníuhljómsveit Íslands heldur en í umræðu um Þjóðleikhúsið eða leiklistarlög. Það kann að vera ástæða til að setja almenn tónlistarlög í landinu með svipuðum hætti og leiklistarlög þar sem tekið sé á málefnum sinfóníuhljómlistarinnar. Hins vegar skulum við hafa það í huga að sinfóníuhljómsveitin er ekki ríkisstofnun eins og Þjóðleikhúsið þar sem að henni standa aðilar með öðrum hætti heldur en Þjóðleikhúsinu. Þannig er ekki hægt að bera stjórnunarfyrirkomulagið algerlega saman. Um þessar mundir beiti ég mér fyrir því að lögin um sinfóníuhljómsveitina verði endurskoðuð og þetta er eitt af þeim atriðum sem sjálfsagt er að skoða í því tilliti. Þarna kemur þó fleira til en lög. Einnig koma til kjarasamningar tónlistarmanna og aðrir slíkir hlutir sem menn þurfa að hafa í huga.
Að því er varðar fyrirspurn hv. þm. Guðrúnar Helgadóttur um 2. málsl. 19. gr., þá er hann settur inn til að ljóst sé að þrátt fyrir að þetta sé heildarlöggjöf sem veitir heimild til þess að setja almenna reglugerð um leiklistarmálefni, þá megi einnig setja sérstaka reglugerð um Þjóðleikhúsið sem gildi aðeins fyrir það. Þetta er einungis áréttað. Það gæti verið til hagræðis fyrir Þjóðleikhúsið að um stofnunina sé sérstök reglugerð og það er verið að undirstrika það með þessu orðalagi.
Hv. þm. Guðný Guðbjörnsdóttir spurði um stöðu núv. þjóðleikhússtjóra. Eins og segir í ákvæði til bráðabirgða:
,,Að loknum ráðningartíma núverandi þjóðleikhússtjóra skal miða upphaf skipunartíma þjóðleikhússtjóra samkvæmt þessum lögum við 1. janúar.``
Núna er að renna út síðara tímabil skipaðs þjóðleikhússtjóra og að sjálfsögðu er ekkert því til fyrirstöðu að hann sæki um starf þjóðleikhússtjóra. Ég tel að nú beri að auglýsa starfið samkvæmt þessum nýju lögum verði frv. þetta samþykkt. Miðað er við að gildistími þeirra sé frá 1. júlí nk. Til að þetta markmið náist þarf hv. Alþingi að afgreiða lögin á þessu vorþingi.