Gísli S. Einarsson:
Herra forseti. Eins og hér kom fram undirrita allir fjárlaganefndarmenn ríkisreikninginn. Út af fyrir sig er kannski ekki rétt að flytja langar ræður um hann. Þetta er ríkisreikningur fyrir árið 1996 og raunar er ástæða til að fagna ákveðnum atriðum um ríkisreikninginn við þessa umræðu í ár, t.d. að nú er verið að ræða um niðurstöðu síðasta árs eða reyndar komið svolítið fram á þetta ár en það er raunverulega fyrir árið 1996 en ekki langt aftur í tímann eins og algengt var fyrir nokkrum árum þegar jafnvel tveir til þrír reikningar voru til umræðu þegar stjórnvöldum hentaði. Þetta var vegna þess að stofnanirnar í A- og B-hluta ríkisreiknings virtu ekki sem skyldi fresti Ríkisbókhalds um skil á ársreikningum og í skýrslu Ríkisendurskoðunar segir m.a., með leyfi forseta:
,,Á undanförnum árum hafa einungis 10--15% ríkisstofnana skilað reikningum á réttum tíma en síðan mánuði seinna voru 60--70% í skilum.``
Ég velti því fyrir mér að rétt hefði verið að spyrja hæstv. fjmrh. hefði hann verið viðstaddur: Hvað með þá sem ekki höfðu skilað 1. maí miðað við skilatímann 1. apríl eins og á að fara með ríkisreikninginn? Ég ætla ekki, herra forseti, að gera kröfu til þess að náð sé í hæstv. fjmrh. en auðvitað ætti hæstv. fjmrh. að vera við umræðuna svo hægt væri að beina til hans spurningum. Ég get ekki annað en vakið á því athygli einu sinni enn að það er skylda hæstv. ráðherra að vera við þegar verið er að ræða afgreiðslu mála í viðkomandi ráðuneytum. Ég má til með, herra forseti, að hafa orð á þessu og bið um að forsn. skoði þau mál ítarlega að hæstv. ráðherrar í viðkomandi málaflokkum séu við þegar er verið að afgreiða mál endanlega úr ráðuneytum þeirra.
Nettóskuldir ríkissjóðs er helsti mælikvarði sem hægt er að tala út frá. Þær voru í árslok 1996 238,7 milljarðar og höfðu hækkað um 14,4 milljarða eða um 6,4% á milli ára. Á annan hátt sagt er búið að ráðstafa þegar þetta er skatttekjum 22 mánuði fram í tímann miðað við óbreytta tekjuöflun á þeim tíma. Hækkun tekinna lána nam á árinu 12,5 milljörðum, lántökur voru 54,3 milljarðar en endurgreiðslurnar voru 42,8 milljarðar. Þetta segir að mikið þarf ríkissjóður að bæta sig á þessum tíma þegar þetta var gert vegna þess að ríkissjóðstekjur voru 14,1 milljarði hærri 1996 en 1995. Sem betur fer hafa mál skipast dálítið á annan veg en við þurfum að velta því fyrir okkur þegar þar að kemur þegar uppgjör verður á ríkisreikningi fyrir árið 1997, hvers vegna. Hvers vegna var afgangur? Ég minni menn á að þegar þar að kemur munu menn fara vel yfir það af hverju afgangur varð til, eins og menn hafa verið að gera grein fyrir á undanförnum dögum.
Það sem er mesti áhyggjuvaldur þegar ríkisreikningur er skoðaður er breyting lífeyrisskuldbindinga til hækkunar á hverju ári. Þessar hækkanir voru vart ræddar fyrir nokkrum árum en hækkunin vegna starfandi og eldri starfsmanna nemur 7,9 milljörðum og liðlega tveimur milljörðum í verðbreytingum. Ég vil kalla þetta glóð sem getur blossað upp áður en menn átta sig á. Í þessum málum eru kjarasamningar mesti áhrifavaldurinn vegna þess að þeir virka ekki aðeins gagnvart þeim sem gera samninginn heldur gagnvart öllum þeim sem unnu eftir þeim samningum en taka síðan lífeyri. Þess vegna myndast spenna.
Það sem skiptir mestu varðandi lífeyrismálin er ávöxtun sjóðanna og rétt er að benda á að samkvæmt mati tryggingafræðings vantar 36 milljarða kr. upp á að Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins geti staðið undir skuldbindingum miðað við eignir. Þetta, herra forseti, er mikill áhyggjuvaldur og er ekki að furða þó að hæstv. fjmrh. sé skelfdur yfir þessum staðreyndum því að þetta eru staðreyndir sem við vitum að blasa við. Ég hafði hugsað mér að vitna í skýrslu Ríkisendurskoðunar varðandi afskriftir lána en ég læt mér nægja að vísa til þeirrar skýrslu. Ástæða er til þess að menn skoði hversu mikið tap er hjá ríkinu í þeim málaflokki.
Ég vil aðeins ræða um vanskil vörslufjárskatta. Fjöldi gjaldenda sem eru í vanskilum er 480. Það eru 480 gjaldendur í vanskilum með kröfur sem nema 2,6 milljörðum. Það sem vekur áhyggjur er að það tekst aðeins að afgreiða 30--40 vanskilamál á ári. Ég hefði spurt hæstv. fjmrh., ef hann hefði verið við hvort hann ætlaði ekki að grípa til róttækra ráðstafana í þessum málum. Enn er slæmt að hæstv. ráðherra er ekki við til þess að svara tveimur til þremur lykilspurningum sem þarf að koma að og ástæða er til að fá svar við á hvern hátt menn ætla að bregðast við.
Þeir sem eru skuldarar við banka og einstök fyrirtæki verða að sæta hörðum aðgerðum við innheimtu skulda. En hvað með skuldarana við aumingja ríkissjóð? Rétt er að vitna til þess að í svari sem gefið var á Alþingi um vanrækslu í virðisaukaskatts- og staðgreiðslumálum frá árinu 1994 voru 30 af 53 gjaldendum gjaldþrota. Svona má segja að dæmin séu hvert af öðru. Á þann hátt erum við að glata fjármunum.
Það er ástæða til þess, virðulegi forseti, að gerður sé samanburður á því hvernig staðan er í nágrannalöndum okkar, t.d. í Danmörku, Noregi og Svíþjóð í þeim málum sem ég var að fara yfir. Hvernig er staðan varðandi gjaldþrotin? Hvernig er farið með einstaklinga í gjaldþrotum? Hvernig er farið með fyrirtækin? Þetta er mál sem þarf stöðugt að vera í skoðun, herra forseti.
Eins og ég sagði í upphafi er ekki ástæða til flytja langa ræðu um ríkisreikning frá 1996 annað en það að ég hældi því í upphafi að við værum að fjalla um reikning sem væri tiltölulega nýr og margt hefur breyst til batnaðar í meðferð ríkisfjármála og það ber að þakka. En ég lýk þessari umfjöllun með tilvitnun í skýrslu Ríkisendurskoðunar, með leyfi forseta, sem er svona:
,,Að mati Ríkisendurskoðunar má draga þá heildarniðurstöðu að það verður að gera átak til að lagfæra innra eftirlit og bókhald fjármála ríkisstofnana.``
Ekki er ásættanlegt að svo margar athugasemdir séu gerðar varðandi eigna-, tekju- og viðveruskráningu ríkisstofnana eins og raun ber vitni í skýrslu Ríkisendurskoðunar um ríkisreikning 1996.