Rannveig Guðmundsdóttir (frh.):
Virðulegi forseti. Ég mun halda áfram ræðu minni sem ég hóf á föstudaginn og kaus að fresta þegar klukkan var farin að ganga fimm.
Við stjórnarandstæðingar gagnrýndum harðlega á föstudaginn vinnubrögð við þetta frv., að verkalýðshreyfingin komi á engan hátt að samningu þess og Húsnæðisstofnun var hvergi höfð með í ráðum. Þessir aðilar hafa víðtæka þekkingu á félagslega húsnæðiskerfinu, kostum þess og göllum og afleiðingum breytinga fyrir lægst launaða fólkið í landinu.
Nú eru þáttaskil í vinnubrögðum stjórnvalda sem fram að þessu hafa átt samvinnu við verkalýðshreyfingu um breytingar á félagslega húsnæðiskerfinu og má minna á að lífeyrissjóðir hafa mjög komið að fjármögnun þess gegnum árin. Það er líka ljóst að frv. er framkvæmd á stefnu íhaldsins frá því fyrir síðustu kosningar þegar boðað var að leggja Húsnæðisstofnun niður, sameina Byggingarsjóð verkamanna og Byggingarsjóð ríkisins í einn sjóð sem síðan yrði einkavæddur árið 2000. Þetta er tillaga frá landsfundi Sjálfstfl. en, virðulegi forseti, eðlilega finnst ekkert um þessa stefnu í kosningaplaggi Framsfl. fyrir síðustu kosningar annað en um endurreisn heimilanna og við munum öll hvernig fór um skuldbreytingu aldarinnar, en ég hef ekki tíma til að fjalla um það hér.
Hinn nýi sjóður ber líka öll einkenni hlutafélags og á að standa undir sér. Félagslega hugmyndafræði samvinnuhugsjónarinnar er hvergi að finna í hinum nýja boðskap enda hefur hennar lítið gætt í þessu stjórnarsamstarfi. Með samþykkt þessa frv. yrði viðamikil félagsleg aðstoð í landinu slegin af. Mér er það stórlega til efs að stjórnarliðar geri sér yfirleitt grein fyrir hvað felst í þessu frv. nema e.t.v. einhverjir sjálfstæðismenn sem þekkja í því frjálshyggjustefnu sína.
Þeim sveitarfélögum sem sitja uppi með auðar íbúðir er bjargað. Í sumum tilfellum hafa breytingar á atvinnuháttum og fólksflótti breytt fyrri forsendum sveitarfélags. Í öðrum tilfellum sáust menn ekki fyrir í ákefð sinni við að byggja nýtt húsnæði.
Hver sem orsök vandans var er ljóst að hann verður að leysa. En það er harkaleg aðferð sem hér sér dagsins ljós, að kasta fyrir róða mikilvægu félagslegu kerfi sem hefur skapað þúsundum fjölskyldna öryggi í húsnæðismálum. Að ætla að umbylta húsnæðiskerfinu svona í flumbrugangi með takmarkaðri aðkomu allra þeirra sem varpað geta ljósi á afleiðingar þess er stóralvarlegt mál sem ég vara við.
Ég tek sérstaklega fram að í flestum tilfellum hafa sveitarfélögin í landinu byggt hagkvæmt og tekið mið af þörf. Í þessu frv. er ekkert sem skyldar sveitarfélögin til aðgerða í málaflokknum. Hins vegar geta þau lagt hömlur á hver margir fá viðbótarlán til að kaupa íbúð og þau geta krafist þess að einstaklingur sem vill eiga valkost um hvar hann velur að kaupa sér íbúð verði að kaupa íbúð sem sveitarfélagið hefur innleyst.
Þegar félmrh. mælti fyrir frv. taldi hann upp nokkrar ástæður þess að grundvallarbreyting væri gerð á félagslega húsnæðiskerfinu, þ.e. að kerfið væri baggi á sveitarfélögum, íbúðir stæðu auðar, jafnframt því að margir hefðu misst íbúð í kerfinu og að Byggingarsjóður verkamanna stefndi í gjaldþrot, svo aðalatriðin séu nefnd. Við skulum staldra við þetta með auðar íbúðir og ég ætla að nefna dæmi.
Meðan fimm félagslegar íbúðir stóðu auðar í sveitarfélagi einu utan höfuðborgarsvæðisins átti sparisjóðurinn á staðnum 100 íbúðir sem hann hafði þurft að innleysa. Hann hafði þurft að innleysa hundrað íbúðir á móti fimm félagslegum íbúðum sem stóðu auðar. Þegar talað er um mikil vanskil þeirra sem hafa fengið 100% lán er raunin sú að af 600 sem hafa fengið slík lán voru 17% með vanskil, þriggja mánaða eða lengur, og við skulum gera okkur grein fyrir því að þetta er tekjulægsta fólkið. Sá valkostur að veita 100% lán kemur m.a. til af því að leiguíbúðamarkaður er ekki fyrir hendi. Nú á að vísa hundruðum yfir á þann sama vanbúna leigumarkað þar sem hér eftir verða ekki veitt 100% lán, en átakið í byggingu leiguíbúða samkvæmt frv. er 25 íbúðir á ári næstu tvö árin.
Það er líka staðreynd að um leið og bjarga á sveitarfélögunum sem sitja uppi með illseljanlegar íbúðir, þá er hinn sami vandi fluttur yfir á einstaklingana. Það er nefnilega þannig að sveitarfélög hafa kaupskyldu á félagslegum íbúðum í tíu ár en eftir það aðeins forkaupsrétt. Hver trúir því að sveitarfélög innleysi illseljanlegar íbúðir þar sem um slíkt er að ræða á verði langt yfir markaðsverði, ef þau þurfa þess ekki? Það þýðir að eigandi dýru félagslegu íbúðarinnar sem selja á á markaðsverði situr uppi með tapið.
Munum að fólkið í félagslegu íbúðunum er tekjulægsta fólkið í landinu sem má minnst við skakkaföllum. Ég minni á að sveitarfélög sem samþykkja 20% eða 25% viðbótarlán fyrir fjölskyldu eiga að greiða sem nemur 5% af láninu í sjóð sem m.a. hefur það hlutverk að bæta sveitarfélögum tapið við sölu íbúðar sem stendur í hærra verði en markaðsverð sem fyrir hana fæst. Enginn mun bæta einstaklingi þennan mismun. Hugsunin er út af fyrir sig góð þegar verið er að búa til kerfi þar sem ákveðið er fyrir fram að allir fyrir einn gildi við áföll. Það er vafasamara þegar slíkur sjóður er búinn til eftir á og sveitarfélög sem hafa verið ábyrg í allri sinni uppbyggingu þurfa að borga fyrir þann sem e.t.v. hefur verið ábyrgðarlaus.
Skoðum næst yfirlýsingu félmrh. um að Byggingarsjóður verkamanna stefni í gjaldþrot. Í skýrslu félmrn. frá því í október 1996 þar sem fjallað er um þær aðgerðir sem gripið var til 1992 og bæta áttu eiginfjárstöðu sjóðsins segir í niðurlagi, með leyfi forseta:
,,Niðurstaðan er engu að síður sú að eiginfjárstaða Byggingarsjóðs verkamanna hefur styrkst um allt að því milljarð á þessu tímabili. Það er því ljóst að þær aðhaldsaðgerðir sem gripið var til á árunum 1992--1993 hafa skilað tilætluðum árangri.``
Virðulegi forseti. Það er ágætt mál að sameina Byggingarsjóð verkamanna og Byggingarsjóð ríkisins því það styrkir starfsemi Byggingarsjóðs verkamanna. Það er eðlilegt þar sem verkefni Byggingarsjóðs ríkisins eru nánast engin lengur en fjárhagsstaða hans er góð þar sem stöðugt koma inn greiðslur fyrir þau lán sem í gegnum hann hafa verið veitt á liðnum árum. Lengi hefur verið kallað eftir því líka að vaxtabætur yrðu samtímagreiðslur því það kemur fólki betur en eingreiðsla ár hvert. Nú á loks að framkvæma þessa breytingu og ég fagna því þó að ég sé ósátt við tilefnið. Helst hefði þó þurft að greiða vaxtabætur mánaðarlega miðað við þá stöðu sem þær eiga að hafa gagnvart félagslegum íbúðalánum.
Virðulegi forseti. Það er ekkert félagslegt við nýja lánafyrirkomulagið nema lánstíminn. Greiðslumat í dag er mun rýmra í félagslega kerfinu en í húsbréfakerfi. Hvernig verður farið með það í nýju kerfi? Ef greiðslumatið verður þrengt og mörkin verða svipuð og í húsbréfakerfinu munu enn fleiri detta út en þeir sem við höfum þegar bent á. Ýmis nýr kostnaður fellur á kaupanda félagslegrar íbúðar og líka hærri útgjöld við sölu. Verð íbúða mun væntanlega hækka, m.a. vegna þess að í gamla kerfinu lögðu sveitarfélögin 3,5% í hverja íbúð.
Kaupleiguíbúðir verða aflagðar samkvæmt þessu frv. Það hefur ekki verið mikið talað um kaupleiguíbúðirnar en þær voru t.d. dýrmætur kostur fyrir fólk sem hefur misst eignir, situr uppi með skuldir og fær enga fyrirgreiðslu í bönkum en er með tekjur yfir mörkum félagslega kerfisins. Þessu fólki er líka vísað á leigumarkað sem ekki er fyrir hendi.
Það er mjög alvarlegt hve hið nýja kerfi sem búa á til úthýsir mörgum úr félagslegri húsnæðisaðstoð og ég er alveg sannfærð um það, af því ég nefndi kaupleigukerfið, að einmitt lagfæring á því hefði verið sú lausn sem þurfti að grípa til vegna þess að mjög góð reynsla er komin á það að gefa fólki kost á því að leigja fyrst og ganga síðan með leiguna inn í kaupsamning.
Löggjöfin sem við búum við í dag, virðulegi forseti, er ekki gallalaus en hana hefði mátt lagfæra og einfalda í stað þess að umbylta svo sem nú er gert.