Össur Skarphéðinsson:
Herra forseti. Mér þykir miður ef ég hef orðið til þess að hrekja hinn ágæta hv. þm. Vilhjálm Egilsson, form. efh.- og viðskn., úr stólnum og mín vegna hefði hann mátt mala lengi dags um þetta mál. Ástæðan er sú að ég tel að þetta sé ekki gott mál og allt í lagi þó að hv. formaður nefndarinnar ræddi það talsvert ítarlegar ef það kynni að verða til þess að hann féllist á þá skoðun sem komið hefur fram, m.a. í máli hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar og reyndar í minnihlutaáliti frá þingmanni jafnaðarmanna einnig.
Í þessu frv. er ýmislegt sem ég hef nokkuð við að athuga. Ég er þeirrar skoðunar, eins og kemur fram í álitum hv. þm. Ágústs Einarssonar og Sighvats Björgvinssonar að betra væri að fara þá leið að setja olíugjald á afmörkuðu sviði fremur en þungaskatt, það væri ágætt milliskref. En ég vil líka taka það fram, herra forseti, að ég tek algjörlega undir þá röksemdafærslu sem hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon flutti í umræðunni áður en henni var frestað. Þó að ég sé sammála þeim niðurstöðum sem koma fram hjá hv. þm. Ágústi Einarssyni og Sighvati Björgvinssyni um að það eigi að fresta þessu frv., sem er raunar sama niðurstaða og hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon kemst að, tel ég að rök hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar falli frekar að þeim skoðunum sem ég hef í þessu máli. Hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon nálgast þetta mál með tvennum hætti. Annars vegar veltir hann því fyrir sér sem þingmaður dreifbýliskjördæmis sem er fjarri höfuðborginni og þeim miðstöðvum sem þar er að finna hvort sú aðferð sem lögð er til með frv. leiði ekki til þess að aukinn kostnaður vegna þungaskatts á vöruflutningabifreiðar muni veltast út í verðlagið og þar af leiðandi hafa í för með sér óhagræði og aukinn og vaxandi kostnað fyrir þá sem búa víðs fjarri þeim miðstöðvum sem er að finna á höfuðborgarsvæðinu. Þetta er auðvitað góðra gjalda vert.
Miklu meira þykir mér þó um þau rök sem hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon flutti og var í rauninni það sem leiddi hann að niðurstöðu en það eru umhverfisrökin. Hv. þm. flutti góða ræðu til stuðnings því að taka bæri upp olíugjald í stað núgildandi þungaskatts til tekjuöflunar í Vegasjóð frá notendum dísilbíla á móti bensíngjöldum. Ég tel að þessi rök vegi þyngst. Ég held að það sé fyrst og fremst út frá þeim sem við eigum að taka ákvörðun.
Það kemur fram í áliti hv. þm. jafnaðarmanna, sem eru 1. minni hluti og birta álit sem prentað er með þessu frv., að þeir taka undir þessi rök að öllu leyti en þeir fara ákveðna millileið. Ég er þeirrar skoðunar að með tilliti til þeirra skuldbindinga sem við höfum tekist á herðar nú þegar og verðum að gera sem væntanlegir aðilar að Kyoto-samþykktinni sé olíugjald sú leið sem eigi að fara vegna þess að það er alveg ljóst að hún er besta leiðin til þess að draga úr útblæstri bifreiða og ef ég man rétt fellur u.þ.b. þriðjungur af útblæstri svokallaðra gróðurhúsalofttegunda einmitt frá bílaflotanum. Þetta tel ég að sé besta leiðin og þetta er sú leið ef ég man rétt --- af því ég hef ekki verið þátttakandi í þeim umræðum sem leiddu til þessa frv. --- sem sérfræðingar fjmrn. töldu rétt að fara í þessu máli.
Þetta mál, herra forseti, ber að með talsvert öðrum hætti en flest þau mál sem við höfum verið að ræða. Upphaf málsins er að þegar hæstv. fjmrh. mælti á sínum tíma fyrir frv. á Alþingi þá gat hann þess sérstaklega að hægt væri að fara nokkrar leiðir í útfærslu á málinu og hann lét þess getið að hann sjálfur hefði ekki fullmótaðar skoðanir á hinum tæknilegu útfærslum. Hann lét það með öðrum orðum í hendur þingsins, í hendur fagnefndinni, efh.- og viðskn. Ég tel í sjálfu sér að það sé ágæt málsmeðferð af hálfu hæstv. ráðherra og held að það gæti verið fordæmi í mörgum málum þar sem menn ætla að ná tilteknu takmarki. Í þessu tilviki var takmark fjmrh. fyrst og fremst að tekjur ríkisins héldust óbreyttar og helst meiri en leiðirnar voru nokkrar og hann lagði það í hendur þingsins að velja þær. Það er ágætt, herra forseti, að fara þá leið og menn ættu í ríkari mæli að gera það í framtíðinni. Ég tel að það fari vel á því að þingið verði sá aðili sem velji miklu oftar um þá kosti sem liggja fyrir hendi.
Hæstv. ráðherra fól þess vegna efh.- og viðskn. úrvinnslu málsins. Eins og ég sagði er það óvanalegt en nefndin fjallaði um málið, að því er mér skilst eftir að hafa lesið það sem fylgir frv., og niðurstaðan varð sú að leggja fyrir þetta frv. En það sem er auðvitað merkilegt við málið, miðað við hvar við erum stödd á þingtímanum, er að nefndin klofnaði. Þó að þetta sé frv. sem flutt er af meiri hluta efh.- og viðskn. hlýtur það að liggja í hlutarins eðli að fyrst ekki er samstaða um málið verður málið að fara aftur til nefndar. Þá velti ég því fyrir mér, herra forseti, hvort menn ætli núna á síðasta degi þingsins að fara að knýja þetta umdeilda mál í gegn. Ég held að það væri viðurhlutamikið og í besta falli væri hægt að orða það svo að menn eru þá að þjösnast á lýðræðinu, menn eru þá að þjösnast á þingræðinu. Ég held þess vegna að langeðlilegast væri, herra forseti, að farið yrði að þeim tillögum sem koma fram bæði frá þingmönnum jafnaðarmanna og þingmanni Alþb. um að fresta málinu til haustsins og reyna frekar að ná lendingu þá.
Það kom fram í máli hv. þm. Einar Odds Kristjánssonar, sem mælti fyrir frv. í gær, að hann var ekki algjörlega sannfærður um það hvort útfærsla frv. næði þeim tilgangi sem stefnt var að. Mér finnst það ekki vera góð latína í þessum sölum, herra forseti, að menn séu að leggja í einhvers konar tilraunastarfsemi og að frsm. málsins segi: Ef í ljós kemur á næsta ári að málið nær ekki tilgangi sínum breytum við því aftur. Svona, herra forseti, á ekki að vinna. Mér finnst það ekki. Það á ekki að vinna með þessum hætti. Það á að leggja málið þannig fyrir að menn séu sannfærðir um að það gangi upp.
Í frv. er meiri hlutinn að leggja til að hér verði tekið upp olíugjald þannig að olía, sem sérstakt gjald verður ekki tekið af, verði lituð. Það er áætlað að hér séu notaðar u.þ.b. 400 millj. lítra á ári af gas- og dísilolíu. Olían sem gjaldið verður tekið af í frv. er hins vegar talin vera um 70 millj. lítra. Þar af leiðir að það er augljóst að verulega stór hluti af þeirri gas- og dísilolíu sem notuð er hér á landi verður utan gjaldtökunnar. Það má t.d. nefna að öll olían sem notuð er á fiskiskipaflotanum verður utan þess.
Við þingmenn jafnaðarmanna teljum að það hefði verið miklu skynsamlegra að innleiða almennt olíugjald. Í því áliti sem þeir tveir hv. þm. sem fjallað hafa um málið af okkar hálfu er reifuð sú leið að hægt hefði verið að nota þá aðferð að leggja tiltölulega lágt gjald á alla olíu hérlendis og undanskilja þá enga olíu. Þetta, herra forseti, hefði verið leið sem væri skref í átt að almennum mengunarskatti og hefði að öllum líkindum leitt til þess að menn hefðu frekar en ella farið yfir í sparneytnari og hagkvæmari vélar, hvort sem um væri að ræða í fiskiskipaflotanum eða í ökutækjum.
Í frv. er hins vegar lagt til að það verði haldið áfram með hluta af þungaskattskerfinu og rökin sem meiri hlutinn flutti fyrir því í gær voru að annars vegar væri með þessu nýja kerfi stefnt að því að ná inn ákveðnum tekjum og jafnframt var talið ekki óeðlilegt að af þyngstu bílunum verði greitt til viðbótar við olíugjald vegna þess að þeir orsaka meira slit á þjóðvegum en aðrir.
Ég held hins vegar, og tek undir þau rök sem hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon var með í gær, að eðlilegt væri að stefna sem hraðast að því að taka upp olíugjald að öllu leyti. Hv. þm. lagði til í gær að slíkt einfalt olíugjaldskerfi yrði tekið upp og menn legðu algjörlega af mælagjald þungaskattsins. Rök hans voru þau að það mundi draga úr eldsneytisnotkun sem væri auðvitað mjög jákvætt með tilliti til umhverfisverndar. Slíkt hlýtur að verka hvetjandi til orkusparnaðar og það mundi auðvelda okkur að mæta þeim alþjóðlegu skuldbindingum sem er óhjákvæmilegt fyrir okkur í framtíðinni.
Olíugjaldið hefði væntanlega þann kost að dísilbifreiðar yrðu algengari en þær eru í dag. Í þessum efnum eru Íslendingar nokkuð á eftir þeim löndum sem liggja í nágrenni okkar. Dísilknúnar bifreiðar hafa þann kost að þær eru sparneytnari og valda minni kolsýringsmengun en aðrar bifreiðar og það fellur vel að þeirri umhverfisstefnu sem við erum smám saman að fikra okkur inn á, ekki bara við jafnaðarmenn heldur þjóðfélagið almennt.
Ég tel sem sagt, herra forseti, að langmestu máli skipti að velta fyrir sér umhverfisþættinum þegar menn taka afstöðu til þessa. Engin spurning er um það í mínum augum að á næstu árum munu umhverfisskattar og mengunarskattar skipta miklu meira máli í ríkisfjármálunum og verða mjög burðugt stjórntæki, bæði í fjármálunum og líka varðandi umhverfisverndina. Olíugjald tel ég að yrði hentugt til þess að draga úr óhagkvæmri notkun á eldsneyti og þar með til að draga úr kolsýringsmengun.
Ég vek athygli á því, herra forseti, að skammt er liðið frá því að íslenska ríkisstjórnin sendi fulltrúa sína til ráðstefnunnar í Kyoto. Það er alveg ljóst að niðurstöður hennar voru þess eðlis að Íslendingar munu óhjákvæmilega þurfa að draga verulega úr losun koltvísýrings á næstu árum. Ég nota þetta tækifæri, herra forseti, til að vekja athygli á því að í dag eru Íslendingar eina þjóðin sem hefur ekki staðfest samninginn frá Kyoto af öllum þeim þjóðum sem er að finna innan OECD. Ég held, herra forseti, að tillit til Kyoto-bókunarinnar þurfi að vera miklu ríkara í umhverfisstefnu stjórnvalda og þess vegna held ég að við höfum tækifæri til að taka talsvert stórt skref. Það skref er ekki stigið með frv. meiri hlutans. Það liggur líka fyrir að meiri hlutinn sjálfur er ekki alveg viss um að frv. nái því markmiði sem hann stefnir að. Þess vegna held ég að farsælast væri að fresta málinu fram á haustið og reyna að velta því fyrir sér, m.a. með tilliti til ýmissa ræðna sem hv. þm. Friðrik Sophusson flutti meðan hann var fjmrh., þar sem hann reifaði það beinlínis að í fjmrn. væri í gangi vinna sem miðaði að því að flytja skattáhersluna í ríkari mæli yfir á umhverfisskattana. Hér er tækifæri til þess að taka stórt skref í þeim efnum og ég held þess vegna að við ættum að notfæra okkur það.
Herra forseti. Þetta er það sem ég vildi segja um málið og leggja áherslu á að ég tel að þegar menn taka afstöðu til máls eins og þessa eigi þeir að gera það fyrst og fremst út frá umhverfissjónarmiðum. Þess vegna er ég algjörlega sammála þeim rökum sem koma fram í tveimur álitum frá minni hlutanum og í ágætri ræðu hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar í gær að olíugjaldið er besta leiðin sem er fær í þessu. Hún leiðir óhjákvæmilega til minni útblásturs og það er það sem skiptir verulega miklu máli og mun hafa mikil áhrif á næstu árum í efnahagsstjórnun okkar.