Svavar Gestsson:
Herra forseti. Lánasjóður ísl. námsmanna hefur verið pólitískt átakamál á Íslandi um árabil. Þau átök hafa snúist um fjármögnun sjóðsins og fleiri slíka þætti, um stjórnsýslu sjóðsins og almenna framkvæmd lánasjóðslaganna. Í þeirri umræðu hefur því miður oft gleymst að í raun er Lánasjóður ísl. námsmanna ein þýðingarmesta menntastofnun þjóðarinnar og þar af leiðandi ávísun á góð lífskjör í framtíðinni fyrir þjóðina ef vel er staðið að þessari stofnun. Mér finnst að Alþingi skuldi lánasjóðnum umræðu um almenna stöðu sjóðsins og almenna þýðingu hans fyrir menntakerfið í landinu.
Ég er ósammála þeim sem hafa beitt sér fyrir því að skerða Lánasjóð ísl. námsmanna og ég tel að lögin um Lánasjóð ísl. námsmanna, þrátt fyrir breytingarnar í fyrra, séu gölluð. Ég tel að þeim þurfi að breyta en það mál er ekki á dagskrá heldur hitt að lánasjóðurinn hefur oft á tíðum, eins og núna nýlega samkvæmt staðfestingu umboðsmanns Alþingis, goldið fyrir ótrúlega lélega stjórnsýslu. Það hefur bitnað á námsmönnum og fjölskyldum þeirra og það hefur líka bitnað á starfsmönnum Lánasjóðs ísl. námsmanna sem hafa oft orðið að sætta sig við að vinna eftir ákaflega óljósum og óskýrum reglum.
Eitt dæmið um þetta kom upp á liðnu ári þar sem nemanda var neitað um lán þó að hún hafi staðist kröfur um námsárangur viðkomandi deildar. Til að neita henni um lán voru notuð önnur rök en námsárangursrökin, þ.e. að hún næði ekki upp fyrir svokallaðar fjöldatakmarkanir. Þetta, að rugla saman tvenns konar rökum, var aðalgagnrýnisefni umboðsmanns Alþingis sem felldi úrskurð 6. ágúst sl. þar sem segir:
,,Samkvæmt niðurstöðu minni hér að framan strandar framhald náms í báðum tilvikum einungis á reglum um fjöldatakmarkanir. Það er niðurstaða stjórnar lánasjóðsins, samkvæmt framansögðu, að í fyrra tilvikinu eigi námsmaður rétt á fullu námsláni, en í síðara tilvikinu eigi námsmaður engan slíkan rétt. Það er aftur á móti skoðun mín,`` segir umboðsmaður ,,að þessi tilvik séu sambærileg, þar sem í báðum framangreindum tilvikum strandi framhald náms einungis á reglum um fjöldatakmarkanir. Af þeim sökum eru ekki lagaskilyrði til þess að ákvarða rétt nemenda til námslána í framangreindum tilvikum frá ólíkum lagasjónarmiðum. Sá afgerandi munur sem lánasjóðurinn hefur gert á stöðu námsmanna í þessum tilvikum samrýmist að mínum dómi ekki jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Tel ég samkvæmt því að um rétt [námsmannsins] til námsláns hafi átt að fara eftir 3. mgr. greinar 2.2.2 í úthlutunarreglum lánasjóðsins fyrir árið 1995--1996.``
Með öðrum orðum, algerlega afgerandi úrskurður frá umboðsmanni Alþingis um að ekki hafi verið rétt að hlutum staðið og þeir nemendur sem getur verið um að ræða fyrir utan þann einstakling sem hér er á ferðinni, eru nemendur í læknisfræði, lyfjafræði, hjúkrunarfræði og sjúkraþjálfun, með öðrum orðum nemendur í heilbrigðisgreinum. Munurinn á þeim og öðrum er sá að þeir búa við fjöldatakmarkanir. Þeir hafa getað treyst því að fá lán tvisvar.
Nú neitar lánasjóðurinn þeim um lán tvisvar sinnum og fyrsta gagnrýnisefni mitt og aðalgagnrýnisefni er það að samkvæmt niðurstöðu stjórnar lánasjóðsins á þessi ákvörðun hans að vera afturvirk. Hún á að snerta það fólk sem er þegar byrjað nám á grundvelli annars kerfis og þess vegna er aðaltilefni umræðunnar það af minni hálfu að skora á hæstv. menntmrh. að tryggja að bréf um breytingar á lánaforsendum fari ekki út að þessu sinni og hefja þess í stað viðræður við námsmanahreyfinguna um meðferð lána til þessara nemenda þannig að hlýtt verði áliti umboðsmanns Alþingis. Í þeim efnum tel ég líka, herra forseti, að eigi að fjalla um stöðu ýmissa annarra stúdenta eins og t.d. stúdenta í lagadeild Háskóla Íslands, sem búa við mjög sérstakar aðstæður, þó að þeirra aðstaða sé ekki sambærileg við þá sem búa við þetta svokallaða clausus-kerfi.
Sem sagt, ég er hér mættur, herra forseti, til að beina því til hæstv. menntmrh. að hann beiti sér fyrir því að þær afturvirku reglur taki ekki gildi á þessu hausti.