Ólafur G. Einarsson:
Herra forseti. Fyrir hönd forsn. Alþingis mæli ég fyrir starfsskýrslu Ríkisendurskoðunar fyrir árið 1996. Lögum samkvæmt ber stofnuninni að semja skýrslu um störf sín á liðnu almanaksári og leggja fyrir Alþingi. Ársskýrslan var gefin út og birt í aprílmánuði sl. Með sama hætti og á liðnum árum mun ég hér á eftir gera grein fyrir því helsta úr skýrslunni auk þess sem ég mun víkja að nokkrum öðrum atriðum er tengjast starfsemi stofnunarinnar og stöðu.
Svo sem ráða má af skýrslunni var starfsemi Ríkisendurskoðunar á síðasta ári með hefðbundnu sniði. Í samræmi við lögbundið hlutverk sitt fór stofnunin yfir og endurskoðaði reikningsskil ríkissjóðs og ríkisaðila, gekk úr skugga um að fjárráðstafanir og fjárskuldbindingar þeirra styddust við tilskildar heimildir auk þess sem hún lauk við nokkur verkefni á sviði stjórnsýsluendurskoðunar en í slíkri endurskoðun felst að kanna hvort hagkvæmni og skilvirkni sé gætt í rekstri einstakra stofnana og fyrirtækja í eigu ríkisins.
Starfsmenn í föstum stöðugildum hjá Ríkisendurskoðun voru alls 42 á árinu 1996 samborið við 43 á árinu 1995. Hjá stofnuninni störfuðu einnig 6 starfsmenn sem voru tíma- eða verkefnaráðnir. Útgjöld stofnunarinnar að frádregnum sértekjum námu alls 161,2 millj kr. á síðasta ári samanborið við 157,1 millj. kr. á árinu 1995. Sé tekið tillit til verðbreytinga á milli áranna lækkuðu útgjöldin að raungildi um 3,9%. Skýringarinnar er einkum að leita í minni launakostnaði á síðasta ári vegna færri stöðugilda.
Almennt má segja að útgjöld stofnunarinnar hafi verið mjög svipuð frá einu ári til annars á liðnum árum og ætíð hafa þau verið vel innan fjárheimilda. Af einstökum liðum námu launaútgjöld 121,5 millj. kr., en það svarar til 71% af heildarútgjöldum stofnunarinnar á árinu 1996. Annar stærsti útgjaldaliðurinn er aðkeypt þjónusta, en hún nam um 30 millj. kr. á árinu 1996, eða sem svarar til tæplega 17% af heildargjöldum. Hér er fyrst og fremst um að ræða aðkeypta þjónustu af löggiltum endurskoðendum sem starfa í umboði Ríkisendurskoðunar við endurskoðun ríkisstofnana, ríkisfyrirtækja og sjóða í eigu ríkisins. Á árinu 1996 voru í gildi samningar við 28 endurskoðunarstofur um endurskoðun á 96 ríkisaðilum. Verkefnum þessum sinna skrifstofurnar í umboði Ríkisendurskoðunar og í samráði við hana. Kostnaðurinn er borinn af Ríkisendurskoðun ef um A-hluta stofnun er að ræða en annars af viðkomandi ríkisstofnun eða ríkisfyrirtæki.
Stofnunin heldur mjög nákvæmt verkbókhald. Samkvæmt því skiluðu starfsmenn hennar alls 60.700 vinnustundum við endurskoðun og tengd verkefni. Þessu til viðbótar keypti stofnunin næstum 6.600 tíma af sjálfstætt starfandi löggiltum endurskoðendum. Heildarvinnustundafjöldi var því um 67.300 á síðasta ári samanborið við ríflega 65.800 á árinu 1995. Til fróðleiks skal þess getið að kostnaður við hverja unna vinnustund samkvæmt verkbókhaldi stofnunarinnar nam rúmum 2.400 kr. á síðasta ári samanborið við tæpar 2.550 kr. á árinu 1995. Á hinn bóginn greiddi stofnunin fyrir aðkeypta sérfræðiþjónusta á sviði endurskoðunar 3.600 kr. á síðasta ári og rétt rúmar 3.500 kr. á árinu 1995.
Stofnunin gerir verkefnaáætlun fyrir hvert ár. Þar er lagður grunnur að sérstökum endurskoðunarverkefnum og helstu áhersluþættir markaðir. Grunnur þessara áætlana er áðurnefnt verkbókhald. Á síðasta ári var gert ráð fyrir að verja liðlega 37.200 vinnustundum til fjárhagsendurskoðunar og 7.700 vinnustundum til verkefna á sviði stjórnsýsluendurskoðunar. Í meginatriðum stóðust þessar áætlanir. Á sviði fjárhagsendurskoðunar var lögð áhersla á að ljúka ársreikningum stofnana og fyrirtækja, sem áritaðir eru af Ríkisendurskoðun, eigi síðar en í maímánuði 1996. Þá var stefnt að því að ljúka endurskoðun á nánar tilteknum þáttum í uppgjöri á ríkisreikningi fyrir árið 1995 áður en reikningurinn væri gefinn út. Loks var lögð rík áhersla á að ljúka endurskoðunarskýrslu fyrir árið 1995 fyrir lok október. Þessi markmið náðust í stórum dráttum en þó tókst ekki að ljúka endurskoðunarskýrslu um ríkisreikning 1995 í október eins og áformað var heldur lauk henni í desember.
Eins og ráða má af því hvernig vinnustundir skiptast á milli sviða starfar meiri hluti starfsmanna stofnunarinnar að fjárhagsendurskoðun hjá ríkisaðilum. Til þess að menn geti betur gert sér grein fyrir umfangi þessa hlutverks stofnunarinnar má nefna að fjárhagslegt umfang A- og B-hluta ríkissjóðs var á síðasta ári nálægt 200 milljörðum króna. Þessu til viðbótar hefur stofnunin með höndum endurskoðun á reikningum ríkisbanka og hlutafélagabanka í meirihlutaeign ríkisins, auk ýmissa sjóða í meirihlutaeign ríkisins.
Á árinu 1996 sendi stofnunin frá sér alls 154 skýrslur og greinargerðir. Af þeim voru 139 unnar á fjárhagsendurskoðunarsviðum stofnunarinnar, 9 skýrslur voru unnar á stjórnsýslusviði, auk þess sem lögfræðisvið hennar vann alls 6 greinargerðir um ýmis úrlausnar- og álitamál lögfræðilegs eðlis. Skýrslur um fjárhagsendurskoðun eru að jafnaði ekki gerðar opinberar og það sama er að segja um skýrslur lögfræðisviðsins. Í árlegri skýrslu stofnunarinnar um ríkisreikning, sem lögð er fram hér á Alþingi og er opinbert gagn, er þó venjulega gerð grein fyrir meginefni framangreindra skýrslna og greinargerða. Skýrslur stjórnsýslusviðs stofnunarinnar eru á hinn bóginn öllum aðgengilegar. Þær eru eðli málsins samkvæmt langtum færri en skýrslur um fjárhagsendurskoðun en á móti kemur að þær eru mun umfangsmeiri. Helstu skýrslurnar frá stjórnsýslusviðinu voru um utanríkisráðuneytið, Húsnæðisstofnun ríkisins, Byggðastofnun, sumarlokanir sjúkrahúsanna og fjárhagsstöðu þeirra. Í starfsskýrslunni er gerð grein fyrir því helsta úr skýrslum þessum.
Á liðnum árum hefur starfsumhverfi Ríkisendurskoðunar breyst umtalsvert. Ríkisfyrirtækjum hefur verið breytt í hlutfélög, þau seld, þjónustusamningar hafa rutt sér til rúms o.s.frv. Síauknar kröfur eru gerðar um upplýsingar um rekstur og árangur af starfsemi einstakra ríkisstofnana og um mat á störfum þeirra. Sama er að segja um upplýsingar varðandi einstaka málaflokka, svo sem á sviði ríkisfjármála, samgöngumála, heilbrigðismála og umhverfismála.
Fyrir stofnun á borð við Ríkisendurskoðun, sem sinnir ekki aðeins hefðbundinni endurskoðun, heldur og ráðgjöf í formi álits- og greinargerða og eftirliti, er mjög brýnt að fylgjast með og aðlaga sig að þróun og breyttum tímum. Þetta á bæði við um ytri starfsskilyrði, svo sem lagarammann sem dreginn er um starfsemina, og hið innra skipulag og verklag.
Með síðarnefndu atriðin í huga hefur rík áhersla verið lögð á það á liðnum árum að endurnýja og endurbæta endurskoðunarhandbækur stofnunarinnar. Á árinu 1994 voru gefin út tvö fyrstu bindin af handbók stofnunarinnar. Efni þeirra hefur verið kynnt ítarlega fyrir starfsmönnum stofnunarinnar sem og löggiltum endurskoðendum sem starfa í umboði hennar. Auk þessa hefur handbókum verið dreift til fjölmargra aðila sem koma með einum eða öðrum hætti að endurskoðun eða bókhaldstengdum málefnum hjá ríkinu. Þriðja og síðasta bindi handbókarinnar var tekið formlega í notkun á liðnu ári. Efni handbókanna og framsetning verður endurmetið og því breytt ef þurfa þykir þegar áreiðanlegri reynsla af notkun þeirra liggur fyrir. Tilgangurinn með handbókunum er auðvitað sá að tryggja skilvirk og samræmd vinnubrögð við endurskoðun. Þær eru útbúnar þannig að bregðast má við breytingum án þess að til heildstæðrar endurútgáfu þurfi að koma.
Annar liður í aðlögun stofnunarinnar að breyttum aðstæðum fólst í breytingum á innra skipulagi hennar. Í megindráttum miða þær að því að auka verkaskiptingu og sérfræðiþekkingu á ákveðnum málaflokkum innan stofnunarinnar. Í því sambandi var m.a. sett á fót sérstakt endurskoðunarsvið sem algerlega mun hafa með höndum endurskoðun á ríkisfyrirtækjum, sjóðum og hlutafélögum í eigu ríkisins, en innan þessa sviðs starfa löggiltir endurskoðendur með svipuðum hætti og sjálfstætt starfandi endurskoðendur. Þá var umhverfisendurskoðun gerð að sérstöku sviði og upplýsingaöflun og annar almennur undirbúningur hafinn að væntanlegum verkefnum í þeim málaflokki. Loks má nefna að settir voru á fót verkefnahópar sem fara munu með sameiginleg málefni á borð við endurmenntun starfsmanna, tölvumál o.þ.h.
Í vor voru sett ný lög um Ríkisendurskoðun. Samkvæmt þeim hefur stofnunin mun skýrari og víðtækari heimildir á sviði fjárhags- og stjórnsýsluendurskoðunar, auk þess sem ýmsum vafa um heimildir hennar í þessum efnum hefur verið eytt. Í þessu sambandi má nefna að framvegis hefur hún skýrar skyldur í sambandi við samninga um rekstrarverkefni sem ríkið kann að gera við sveitarfélög eða einkaaðila og fela í sér að þeir annist lögboðna þjónustu er ríkissjóði ber að greiða fyrir. Þá eru heimildir hennar til þess að sinna umhverfisendurskoðun skýrar, en í slíkri endurskoðun felst einkum að kanna hvernig stjórnvöld fylgja fram áætlunum, lagafyrirmælum og skuldbindingum á sviði umhverfismála. Eins og ég greindi frá hér að framan hefur stofnunin þegar hafið undirbúning fyrir verkefni á þessu sviði, t.d. með því að afla upplýsinga um starfsemi af þessu tagi hjá systurstofnunum bæði austan hafs og vestan. Ekki er neinum blöðum um það að fletta að lögin frá því í vor munu skjóta styrkari stoðum undir starfsemi stofnunarinnar og auðvelda henni að rækja hlutverk sitt sem ein helsta eftirlitsstofnun Alþingis.
Eins og áður hefur verið vikið að er stofnuninni að lögum heimilt að fela löggiltum endurskoðendum að annast einstök verkefni sem henni er falið að sinna. Um árabil hefur stofnunin samið við sjálfstætt starfandi löggilta endurskoðendur um að sinna tilteknum verkefnum á sviði fjárhagsendurskoðunar. Samningar þessir eru ekki til ákveðins tíma en þeir eru uppsegjanlegir af beggja hálfu með sex mánaða fyrirvara. Einkum hefur hér verið um að ræða endurskoðun reikninga stofnana og sjóða í B-hluta ríkisreiknings og sjálfseignarstofnana sem reknar eru á ábyrgð ríkissjóðs. Í kjölfar aðildar Íslands að EES og breytinga á löggjöf um kaup ríkisins á vöru og þjónustu þarf að huga að því hvort og hvernig þessar reglur snerta umrædda samninga. Samkvæmt 12. gr. reglugerðar um innkaup ríkisins skal bjóða út alla aðkeypta þjónustu sem fer fram úr 3 millj. kr. Samkvæmt reglum EES sem tóku gildi hér á landi á árinu 1994 er þjónusta á borð við reikningshald, endurskoðun og bókfærslu útboðsskyld á samningssvæðinu fari endurgjaldið fram úr 15,9 millj. kr.
Ljóst er að sum af þeim verkefnum sem stofnuninni ber að sinna á sviði fjárhagsendurskoðunar og sem hún hefur í hyggju að fela öðrum að annast eru svo stór og umfangsmikil að þau ber að bjóða út samkvæmt áðurgreindum lagaákvæðum. Má hér einkum nefna verkefni á borð við endurskoðun banka og sjóða í eigu ríkisins. Af hálfu Ríkisendurskoðunar er þegar hafin undirbúningur að útboðum á þessum verkefnum á sviði fjárhagsendurskoðunar. Þar sem hér er um fyrstu sporin á þessari braut í starfi stofnunarinnar að ræða þarf að vinna tiltekna frumvinnu í tengslum við afmörkun og lýsingu verkefna, kostnað, val útboðsaðferða og fleira í þeim dúr. Að þessu málum verður unnið á næstu vikum.
Í ræðu minni í fyrra um starfsskýrslu Ríkisendurskoðunar fyrir árið 1995 vék ég m.a. að því að ríkisendurskoðandi hefði farið þess á leit við starfsbróður sinni í Bretlandi, sir John Bourn, að stofnun hans tæki starfsemi Ríkisendurskoðunar út. Breska ríkisendurskoðunin féllst á þessa málaleitan og réðst hún í verkefnið sl. vor. Skýrsla um þessa úttekt liggur nú fyrir og hefur henni verið dreift á Alþingi nú í dag. Skemmst er frá því að segja að Ríkisendurskoðun fær á margan hátt mjög jákvæða dóma í umræddri athugun. Eins og gengur er auðvitað eitt og annað sem bent er á að færa megi til betri vegar í verklagi stofnunarinnar en almenn niðurstaða bresku ríkisendurskoðunarinnar er hins vegar sú að Ríkisendurskoðun búi yfir góðri faglegri þekkingu á sínu sviði og ræki hlutverk sitt með ágætum. Í þessu sambandi bið ég menn að hafa í huga að breska ríkisendurskoðunin er ein virtasta stofnun heims á sínu sviði og einn helsti brautryðjandi ýmissa nýjunga á sviði opinberrar endurskoðunar. Ég vil jafnframt vekja athygli þingheims á þeim ábendingum sem er að finna í skýrslu bresku ríkisendurskoðunarinnar og lúta að því hvernig haga mætti meðhöndlun og afgreiðslu skýrslna Ríkisendurskoðunar til Alþingis. Um það hefur verið rætt hér áður.
Að lokum vil ég fyrir hönd forsn. flytja ríkisendurskoðanda og starfsfólki Ríkisendurskoðunar þakkir fyrir vel unnin störf á því ári sem hér hefur verið fjallað um.