Guðni Ágústsson:
Hæstv. forseti. Íslenskur sjávarútvegur hefur gengið í gegnum mikla þróun á síðustu árum. Sjávarútvegurinn er markaðssækinn og er að keppa við og að því besta sem gerist í veröldinni. Nú koma stjórnvöld að sjávarútvegi aðeins með því að skapa þeim sem starfa í sjávarútvegi hagstætt starfsumhverfi og tryggja sterka samkeppnisstöðu íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja á erlendum mörkuðum. Hitt er svo spurning dagsins: Mismuna lög og reglur einstökum greinum og aðferðum innan fiskvinnslunnar, hæstv. sjútvrh.?
Íslensk fiskvinnsla býr við þær aðstæður að hún verður að hámarka sinn arð og enginn kemur til hjálpar í taprekstri. Því mun útgerðin leita þangað sem arðsvon er og færa sig úr taprekstri bíði önnur arðbærari grein handan við hornið. Byggðastefna eða atvinnusköpun fyrir íbúa þorpsins er af þessum sökum víkjandi.
Stjórnmálamenn hafa gjarnan haldið því fram að landvinnslan og vaxandi fullvinnsla sé okkar stóriðja og þar séu sóknarfæri. Í dag er óvissa yfir störfum og mannlífi í margri sjávarbyggð vegna þess að landvinnslan á í rerkstrarerfiðleikum og á hana hallar miðað við frystitogaravæðingu seinni ára. Nú er landvinnsla rekin með tapi og á í vök að verjast.
Margt er hægt að gera til að rétta hlut landvinnslunnar og jafna hana miðað við sjóvinnslu. Sjóvinnslan vigtar allt eftir á eða að aflokinni vinnslu. Hún hefur því tök á að velja það sem unnið er og þarf ekki að eyða tíma og fjármunum í að reyna að gera mat úr lélegu hráefni. Þetta segja kunnugir að þýði allt að 20% búbót fyrir sjóvinnsluna. Ef sjóvinnslunni yrði gert skylt að vigta upp úr sjó eins og landvinnslan eða landvinnslan fengi að vigta eftir á, væri kominn jöfnuður á hvað þetta snertir.
Fyrir liggur að frystiskip geta valið sér hráefni. Ein leið væri að ísfiskskip sem landa óunnum fiski til vinnslu innan lands fái ívilnun þannig að einungis t.d. 80% af aflanum teljist til notaðs aflamarks. Hráefnisverð vegur 60--65% í kostnaði landvinnslunnar. Þess vegna ber að fara yfir hvernig hægt er að jafna aðstöðumun við hráefniskaupin. Hver er skoðun hæstv. sjútvrh. í þessu efni?
Landvinnslan notar innlenda vistvæna orku, sjóvinnslan innflutta dísilolíu sem síðar veldur mikilli mengun. Landvinnslan er atvinnuskapandi stóriðja og ætti að fá raforku á sambærilegum kjörum og erlendir aðilar í stóriðju. Starfsmenn sjóvinnslunnar fá sérstakan skattafslátt, sjómannaafslátt, en starfsfólk landvinnslunnar ekki. Landvinnslan nýtir yfirleitt allt hráefnið, gerir mat úr öllum aukaafurðum, hryggjum, hausum, þunnildum, lifur og fleiru. Talsverð atvinnustarfsemi er í kringum hausaþurrkun, lifrarniðurlagningu, hrognavinnslu og fleira. Enn fremur gengur frystihús í landi frá öllum úrgangi en sjóvinnslan hefur hafið sem sinn gám. Mestöllum aukaafurðum frá sjóvinnslu er hent í hafið aftur. Var þó búið að samþykkja frá Alþingi að vinnsluskip kæmu með allt að landi. Hvenær verður þeirri ákvörðun snúið til baka, hæstv. sjútvrh.?
Þá má einnig minnast á eftirlitsþáttinn hvað sjóvinnsluna varðar. Sjóvinnsla býr við meiri sveigjanleika en landvinnsla og á erfitt með að endurskipuleggja vinnutíma og hefðir. Þarna þarf að ná samstöðu með starfsfólki og verkalýðshreyfingunni sem er flókið ferli.
Fiskvinnsla í landi þarf aðgang að fjármagni, ekki síst styrkjum og áhættufjármagni vegna rannsókna og vöruþróunar, markaðsmála og nýsköpunar. Hefur landvinnslan einhverja möguleika á slíkri fyrirgreiðslu? En þar keppir hún við ríkisstyrktan sjávarútveg í Evrópu sem ætlar að verja hundruðum milljarða í uppbyggingu fiskvinnslu á næsta áratug.
Ég vil að lokum hvetja hæstv. sjútvrh. til að meta þær bláköldu staðreyndir sem blasa við í landvinnslu. Búferlaflutningar frá sjávarþorpi kosta milljarða og framtíðarhagsmunir okkar liggja í vinnslu sjávarafurða í landvinnslu og frekari þróun á því sviði. Ýmsar breytingar sem ég hef hér bent á mundu breyta starfsaðstöðu landvinnslunnar og efla hana sem stóriðju í matvælaframleiðslu en fyrst og fremst efla mikilvægar sjávarbyggðir til framfara.
Gleði og gróði dagsins í dag getur verið harmur og tap morgundagsins. Við vitum á hvaða leið heimurinn er. Hann stefnir frá sóun og mengun yfir í öld þar sem arðbær þróun og vistvæn hugsun verður mælistika næstu aldar. Landvinnslan verður að ná sér upp. Það hallar á hana og ný stefnumörkun þolir enga bið.