Guðjón Guðmundsson:
Herra forseti. Ég vil taka undir það með hv. þm. Svavari Gestssyni að hér er stórt mál á ferðinni og ræðutími naumt skammtaður. Við eigum hins vegar báðir sæti í hv. iðnn. og eigum sjálfsagt eftir að leggja þar mikla vinnu í þetta mál. Að mínu áliti er löngu tímabært að marka stefnu um framtíðarskipan orkumála og í þeirri till. til þál. sem hér er til umræðu eru lagðar línurnar um það hvernig sköpuð verði skilyrði til aukinnar samkeppni í vinnslu og sölu á raforku. Við höfum búið við það hér á landi að þau fyrirtæki sem vinna, dreifa og selja orku eru að mestu leyti í opinberri eigu og einnig rannsóknastofnanir á þessu sviði. Fyrirtækin eru ýmist alfarið í eigu ríkisins eða sveitarfélaga eða þá fyrirtæki sem eru sameign ríkis og sveitarfélaga.
Hæstv. iðnrh. minntist í ræðu sinni á nefnd sem hann skipaði á síðasta ári til að vera ráðuneytinu til aðstoðar um endurskoðun á löggjöf um vinnslu, flutning og dreifingu á orku. Ég átti sæti í þessari nefnd en í henni sátu 18 manns tilnefndir af öllum þingflokkum, orkufyrirtækjum, sveitarfélögum og öðrum aðilum, þar á meðal aðilum vinnumarkaðarins. Nefndin komst að sameiginlegri niðurstöðu sem er út af fyrir sig merkilegt því þarna voru fulltrúar mjög ólíkra aðila. Nefndin kannaði nokkuð hvernig skipan raforkumála hefur þróast í öðrum löndum og er skemmst frá því að segja að þar hafa víða orðið miklar breytingar á undanförnum árum. Undantekningarlítið eru þessar breytingar sama eðlis, þó að þær miðist auðvitað við aðstæður á hverjum stað, en meginþema þessara breytinga er að skilja í sundur náttúrulega einkasöluþætti raforkukerfisins og þá þætti þar sem samkeppni verður við komið. Með þessu hefur verið lagður grunnur að markaðsbúskap í raforkukerfi margra landa. Við þetta hafa hefðbundin viðhorf til raforkumála breyst. Löngum hefur það verið viðtekin skoðun að hið opinbera yrði að gegna lykilhlutverki á öllum sviðum þeirra og að markaðslausnir ættu ekki við, m.a. vegna einkaréttarstarfsemi af þessu tagi. En þær aðferðir sem þróast hafa á undanförnum árum til að virkja markaðsöflun varðandi vinnslu og sölu raforku hafa reynst vel og þeirri skoðun vaxið mjög fylgi að samkeppni skili að jafnaði meiri árangri í vinnslu og sölu heldur en einkaréttur.
Skoðun orkunefndarinnar var að þó einsýnt virðist í hvaða átt beri að halda þá sé vandratað á skynsamlega áfanga að settu marki og því ráðlegt að stilla í hóf breytingum í byrjun og endurmeta frekar stöðuna eftir hvern áfanga. Byrja skal á því að skapa forsendur fyrir samkeppni með því að aðskilja vinnslu, flutning, dreifingu og sölu. Í framhaldi af því sé nauðsynlegt að búa svo um hnúta að samkeppni geti þróast eðlilega varðandi vinnslu og sölu. Eftirlitskerfið verði eflt á sviðum einkaréttar, þ.e. flutnings og dreifingar. Nefndarmenn voru sammála um það að aðskilnaður vinnslu, flutnings, dreifingar og sölu væru forsendur fyrir samkeppni í viðskiptum með raforku og að slíkur aðskilnaður verði augljóslega fyrsta skrefið í átt að nýskipan raforkumála hér á landi. Því mælti nefndin með því að þetta skref verði stigið sem fyrst og taldi reyndar einnig að aðskilnaður í bókhaldi þessara þátta verði innan skamms lágmarkskrafa samkvæmt samningum Íslendinga um EES.
Í skýrslu orkunefndarinnar er fjallað um raforkusölu og með hvaða hætti nefndin leggur til að kaup og sala raforku verði gefin frjáls. Þar er bent á að til að byrja með verði það líklega aðeins stærstu iðnfyrirtækin sem muni njóta góðs af samkeppni í raforkusölu og í þeim löndum sem lengst eru komin í endurskipulagningu raforkukerfisins sé samkeppni í sölu til smárra notenda vart byrjuð svo neinu nemi. Enn sem komið er telst það vart svara kostnaði fyrir smánotendur að skipta um söluaðila vegna þess búnaðar sem notendur verða að hafa. Bent er á að það gæti þurft að gera sérstakar ráðstafanir til að vernda smánotendur gegn því að byrðar sem stórnotendur létta af sér með samkeppninni verði lagðar á þá.
Í minnisatriðum sem Jakob Björnsson, fyrrv. orkumálastjóri, lét fylgja með skýrslunni segir, með leyfi forseta: ,,Það mun ekki dæmalaust erlendis frá að meira og minna föstum kostnaði sem rafveita situr uppi með þegar hún kemur í samkeppnisumhverfi í raforkusölu sé dreift á þá notendur sem eftir sitja þegar hinir, sem kost eiga á ódýrari raforku annars staðar, hafa beint viðskiptum sínum frá rafveitunni á staðnum. Slíkt hefur eðlilega vakið hörð viðbrögð sumsstaðar. Það er ekki einasta ósanngjarnt frá jafnræðissjónarmiði að rafveita fari þannig að heldur getur það skipt sköpum fyrir framgang hugmyndarinnar um samkeppni í raforkusölu að smánotendur telji ekki hagsmunum sínum ógnað með samkeppninni og rísi af þeim sökum öndverðir gegn henni.``
Ég vil taka undir þessi varnaðarorð Jakobs en þetta þarf að skoða vel í iðnn. því auðvitað má þessi breyting á skipan orkusölunnar ekki verða til þess að þyngja byrðar smærri notenda. Þvert á móti þarf að leggja áherslu á að jafna orkuverð landsmanna sem í dag búa við ótrúlegan verðmun á raforku og ég verð nú að taka undir mótmæli hv. þm. Svavars Gestssonar við þeirri gjaldskrárhækkun sem Landsvirkjun hefur boðað og mun auka verðmun á raforku þó ekki sé á bætandi.
Höfuðmarkmiðið með nýskipan raforkumála hlýtur að vera að finna leiðir til að framleiða rafmagn á sem ódýrastan hátt fyrir neytendur. Með þáltill. þeirri sem hér er til umræðu og hæstv. iðnrh. mælti fyrir fylgir tímaáætlun um framgang þeirra verkefna sem hæstv. iðnrh. verða falin með samþykkt tillögunnar og það finnst sjálfsagt mörgum að þetta mætti ganga hraðar. Þær raddir komu fram í orkunefndinni, sem starfaði á síðasta ári og ég nefndi áðan, að þetta þyrfti að ganga hraðar fyrir sig. Ég tel að að verði að líta á það að hér er um mjög róttækar breytingar að ræða sem hljóta að þurfa nokkurn undirbúning og aðdraganda. Ráð er gert fyrir að sá þáttur þessara breytinga sem mjög margir leggja áherslu á og bíða eftir, þ.e. stofnun landsnets, komi til framkvæmda á tímabilinu 2001--2003 eða eftir fjögur til sex ár og þá samhliða breytingu á sameignarsamningi um Landsvirkjun. Á sama tíma verði raforkufyrirtækjum sem ríkið á eignarhlut í breytt í hlutafélög. Mér finnst eðlilegt að þessar viðamiklu breytingar komi til framkvæmda á nokkrum árum. Það hefur gefist vel á öðrum sviðum á undanförnum árum að framkvæma stórar breytingar í áföngum, t.d. þegar komið var á frelsi í fjármagnsviðskiptum, það var gert í áföngum og ég held að það sé affarasælla en að afgreiða slík mál í einum hvelli.
Þessi tillaga fer nú til umfjöllunar í iðnn. og það er vissulega margt sem þarf að huga að en á heildina litið þá sýnist mér að hér sé um jákvæða tillögu að ræða.