[prenta uppsett í dálka] 32. fundur
Sjávarútvegsráðherra (Þorsteinn Pálsson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breytingar á lögum um stjórn fiskveiða en ákvæði frv. varða breytingar á reglum um veiðar smábáta. Aðallega snúa ákvæði frv. að lagfæringum á reglum um veiðar svonefndra krókabáta sem stunda veiðar samkvæmt 6. gr. fiskveiðistjórnarlaga og eru minni en sex brúttótonn að stærð. Ákvæði til bráðabirgða II tekur þó einnig til aflamarksbáta minni en tíu brúttórúmlestir að stærð en 3. mgr. þess ákvæðis varðar útdeilingu til þessara báta á 320 lesta þorskveiðiheimildum sem teknar eru út úr krókakerfinu. Mikil samstaða er um það meðal útgerðarmanna smábáta að ráðstafanir séu gerðar í þágu þessara báta í kvótakerfinu þar sem þeir hafa margir farið hvað verst út úr þróun síðustu ára og hefðu margir getað hugsað sér að ganga lengra en hér eru gerðar tillögur um.
Ég mæli hér einnig fyrir frv. til laga um breytingar á lögum um Þróunarsjóð sjávarútvegsins sem flutt er samhliða fyrrnefndu frv. Tilboð um úreldingarstyrk sem nemur 80% af matsverði báts gegn afsali á krókaleyfi og endurnýjunarrétti er mikilvægur hluti þeirrar niðurstöðu sem lögð er fram í þessum frumvörpum og ætlað að koma sérstaklega til móts við þá í sóknardagakerfinu sem búa við erfiðastar rekstraraðstæður, t.d. vegna skuldastöðu og lítillar veiðireynslu.
Breytingar á ákvæðum laga um stjórn fiskveiða sem varða veiðar smábáta voru síðast gerðar með lögum, nr. 105 19. júní 1996 eins og fram kemur í athugasemdum með frv. því sem hér er flutt. Frv. sem þá varð að lögum var niðurstaða umfangsmikilla viðræðna milli sjútvrn. og Landssambands smábátaeigenda og fól í sér róttækar breytingar á starfsumhverfi krókabátaútgerða sem ætlað var að einfalda reglur og auðvelda þennan atvinnurekstur án þess að hvika frá því að afla þessara báta yrði haldið innan viðmiðana um heildarafla.
Frv. sem hér er flutt felur í sér tillögu um ákveðnar breytingar á gildandi lögum sem aðallega er ætlað að auðvelda krókabátum, sem nú stunda veiðar í tiltekinn fjölda sóknardaga, að laga rekstur sinn að þeim þorskveiðiheimildum sem til ráðstöfunar eru. Þær tillögur að breytingum sem hér eru settar fram hafa mótast í viðræðum Landssambands smábátaeigenda og ráðuneytisins á undanförnum mánuðum og er fullt samkomulag milli þessara aðila um að flytja þær tillögur sem frv. felur í sér.
Ein veigamesta breytingin sem fólst í lögum nr. 105/1996 var að sú 21.500 lesta heildarþorskaflaviðmiðun krókabáta sem þá gilti var tengd hlutfallslega við heildarafla í þorski miðað við 155.000 lesta þorskafla fiskveiðiársins 1995/1996. Varð heildarþorskaflaviðmiðunin eftir það 13,9% af heildarafla þorsks, þó ekki minni en 21.500 lestir miðað við óslægðan fisk. Vegna hækkunar heildarafla í þorski hefur þessi hlutfallstenging þegar leitt til þess að sameiginlegur hámarksþorskafli krókabáta hefur aukist úr 21.500 lestum í 30.302 lestir, eða um meira en 40%, og enn frekari aukningu heimilda er spáð á næstu árum ef spár um vöxt þorskstofnsins ganga eftir.
Má minna á að veiðiheimildir krókabáta höfðu áður verið auknar með lögum frá 1994 er viðmiðunin var hækkuð úr 2.896 þorskígildislestum, miðað við úthlutað aflamark 1994/1995, í 20.170 þorskígildislestir og var þá varðandi síðari töluna miðað við meðalafla fiskveiðiáranna sem hófust 1. september 1991 og 1. september 1992. Einnig voru veiðiheimildir krókabáta rýmkaðar með lögum nr. 83/1995 sem gáfu frjálsar, varðandi aflaviðmiðun, aðrar veiðar þessara báta en þorskveiðar.
Til frekari upplýsingar um framtíðarafla krókabáta má nefna að ef markmiðið um uppbyggingu þorskstofnsins gengur eftir, um veiðistofn upp á 1,5 millj. lesta og árlega veiði upp á nálega 350.000 lestir, þá færi hlutfallstengingin í þessum útgerðarhópi, sem telur um 850 báta, nálægt 50.000 lesta þorskafla. Ég leyfi mér að fullyrða að framtíðarrekstrarhorfur smábátaflota Íslendinga hafi ekki á seinni tímum verið bjartari eða öruggari en einmitt nú vegna þeirra breytinga sem gerðar hafa verið á undanförnum árum á þeim lögum sem um þessar veiðar gilda.
Samkvæmt lögum nr. 105/1996, sem samþykkt voru í fyrravor, gafst eigendum krókabáta kostur á því að velja um tvær meginleiðir fyrir 1. júlí 1996, annars vegar hvort þeir stunduðu veiðar með einstaklingsbundnu þorskaflahámarki sem byggðist á eigin aflareynslu tveggja bestu áranna af almanaksárunum 1992, 1993 eða 1994, eða hins vegar hvort þeir stunduðu veiðar í tiltekinn fjölda sóknardaga í öðrum af tveimur veiðihópum, með handfærum eingöngu eða handfærum og línu. Ráðast sóknardagar í hvorum hópi á sameiginlegu þorskaflahámarki allra báta sem hvorn hóp völdu og meðalþorskafla á hvern leyfðan sóknardag næstliðins fiskveiðiárs.
Niðurstaða valsins 1. júlí 1996 var sú að tæp 54% krókabáta, þ.e. 561 bátur, með rúm 82% af veiðireynslu bátanna á viðmiðunarárunum, völdu þorskaflahámark. Tæp 28% bátanna, eða 291 bátur, með um 10% veiðireynslunnar, völdu sóknardaga með handfærum, en rúm 18% bátanna, eða 192 bátar, með rúm 7% veiðireynslunnar, völdu sóknardaga með línu og handfærum.
Síðan valið fór fram 1. júlí 1996 hefur krókabátum fækkað um 193. Þar af greiddi Þróunarsjóður sjávarútvegsins úreldingarstyrki vegna 166 báta, en alls hefur Þróunarsjóður greitt styrki vegna 190 krókabáta samtals að fjárhæð 498,5 millj. kr. frá 1. júlí 1996. Hefur mest fækkun orðið í þorskaflahámarkinu. Þar hefur bátum fækkað um 152 eða um rúm 27%. Þorskaflahámarksbátar eru nú 409, handfærabátar eru 277 og handfæra- og línubátar eru 165. Hækkun aflaheimilda og fækkun báta, m.a. fyrir tilstilli Þróunarsjóðs sjávarútvegsins, hefur leitt til þess að þeir krókabátar sem stunda veiðar með þorskaflahámarki hafa nú allrúmar veiðiheimildir. Bátar í þeim hópi hafa að meðaltali 63 lesta þorskveiðiheimild hver, en þessir bátar eru frjálsir að sókn í aðrar tegundir en þorsk. Meðalveiðiheimild þessara báta eftir valið 1. júlí 1996 var nálægt 35 lestum þannig að þarna hefur orðið mjög veruleg aukning.
Frá 1. júlí 1996 hefur sóknardagabátum hins vegar aðeins fækkað um 41. Þar af hafa verið greiddir styrkir úr Þróunarsjóði vegna 30 báta í þessum tveimur veiðikerfum. Það vekur nokkra athygli að sóknardagabátum skuli ekki hafa fækkað meira en raun ber vitni, þrátt fyrir 80% úreldingarstyrk, þar sem meðalþorskveiðiheimild í hvorum sóknardagahópnum er miklu minni en í þorskaflahámarkinu, eða um 13 lestir á hvern bát. Er samanlögð þorskveiðiheimild beggja sóknardagakerfanna um 5.000 lestir, miðað við óslægðan fisk, á fiskveiðiárinu 1997/1998. Á síðasta fiskveiðiári var afli þessara báta hins vegar um 20.000 lestir af þorski og hefur það leitt til þess að leyfðir sóknardagar þessara báta á yfirstandandi fiskveiðiári eru aðeins 26 fyrir báta sem veiða með handfærum eingöngu og 20 fyrir báta sem veiða með línu og handfærum. Það er fyrst og fremst vegna þessarar þróunar hjá sóknardagabátunum sem ástæða er talin til að gera tillögur um ákveðnar breytingar.
Með þessu frumvarpi er lagt til að eigendur krókabáta, sem stunda veiðar í tiltekinn fjölda sóknardaga, geti endurskoðað val sitt fyrir 1. febrúar 1998 og er búist við að eigendur margra sóknardagabáta muni nýta sér þann möguleika. Samkvæmt því sem lagt er til er aðeins útilokað að fara úr þorskaflahámarki yfir í sóknardagakerfi þannig að heimilt er t.d. að fara úr línu- og handfæraveiðihópnum yfir í handfæri eingöngu en reiknað er með að flestir velji að stunda veiðar með þorskaflahámarki. Hafa margir eigendur krókabáta sýnt þessum möguleika áhuga og ljóst er af tölum Fiskistofu að fáir bátar hafa hafið veiðar á róðrardögum það sem af er þessu fiskveiðiári.
Jafnframt heimild til endurvals er eins og áður sagði lagt til í frv. um breytingar á lögum um Þróunarsjóð sjávarútvegsins að heimild til að veita 80% úreldingarstyrk vegna sóknardagabáta verði endurvakin frá gildistöku laganna frá 1. apríl 1998.
Einnig er lagt til í þessu frv. það nýmæli að krókabát á sóknardögum megi alltaf flytja án veiðiheimilda yfir í þorskaflahámark, en reiknað þorskaflahámark bátsins verður þá eftir í sóknardagakerfinu sem báturinn fer úr. Getur þetta orðið til þess að endurnýjun báta í þorskaflahámarkskerfinu stuðli að fækkun sóknardagabáta.
Þá er lagt til að þau skilyrði fyrir framsali þorskaflahámarks frá báti séu felld niður, að allt sé flutt af bátnum, veiðileyfi fellt niður og endurnýjunarrétti afsalað. Varanlegt þorskaflahámark yrði því skiptanlegt og framseljanlegt milli báta í þorskaflahámarkskerfinu. Hins vegar er lagt til að framsal á úthlutuðu þorskaflahámarki innan hvers fiskveiðiárs verði takmarkað við 30% af úthlutuðu þorskaflahámarki og er það gert að ósk Landssambands smábátaeigenda. Þessi rýmkun á heimild til framsals kæmi örugglega til með að auðvelda mönnum með tiltölulega lága aflaviðmiðun að flytja sig yfir í þorskaflahámarkið. Í þorskaflahámarkinu er nú talsverður hópur báta með verulegar veiðiheimildir, og því líklegt að framboð verði á veiðiheimildum, ekki síst þegar frekari aukning verður á heildarafla þorsks á næstu árum.
Landssamband smábátaeigenda hefur í viðræðum við ráðuneytið, bæði nú og í aðdragandanum að setningu laga nr. 105/1996, lagt mikla áherslu á ósk um fastan lágmarksdagafjölda til handa krókabátum á sóknardögum. Ráðuneytið hefur hins vegar hafnað því að lágmarksfjöldi sóknardaga sé ákveðinn án tengsla við þann afla sem sú ákvörðun fæli í sér. Stjórnvöld geta ekki afsalað sér endanlega möguleikanum til að stjórna fiskveiðum með hliðsjón af aflamagni. Fiskveiðistjórnun miðast við að halda heildarafla innan ákveðinna marka og sóknareiningarnar eru afleidd stærð sem miðar að því að ná markmiðum um tiltekinn afla. Ekki er hægt að ákveða sóknareiningarnar þannig að heildaraflinn verði augljóslega utan þeirra viðmiðunarmarka sem lögin segja til um, miðað við fyrirliggjandi reynslu um afla og sóknareiningu, hver sem þau viðmiðunarmörk um heildarafla annars væru.
Með hliðsjón af þeim breytingum sem endurval og endurnýjun úreldingartilboðs fela í sér á veiðimynstri krókabáta, og að teknu tilliti til ýmissa smærri þátta, svo sem afla þeirra báta á síðasta fiskveiðiári sem þegar hafa verið teknir úr rekstri og ónýttra heimilda í þorskaflahámarkskerfinu, þykir þó vera verjanlegt að leggja til í þessu frv. að sóknardagar fyrir fiskveiðiárið 1997/1998 verði 40 fyrir báta sem veiða með handfærum eingöngu en 32 handfæradagar fyrir báta sem veiða með línu og handfærum.
Með frv. er lagt til að þeim 500 lestum af þorski sem Byggðastofnun hefur úthlutað árlega frá fiskveiðiárinu 1995/1996 verði skipt á milli þorskaflahámarks bátanna sem notið hafa þessarar úthlutunar, sem fái 180 lestir, og smábáta á aflamarki undir 10 brúttórúmlestum að stærð, sem fái 320 lestir. Félög smábátaeigenda um allt land og aðalfundur Landssambands smábátaeigenda hafa ályktað um að þessum 500 lestum ætti að úthluta til smábáta á aflamarki, m.a. vegna þess að aukning aflaheimilda hjá þorskaflahámarksbátum hefur gert það að verkum að þeir hafa nú meiri aflaheimildir en á viðmiðunarárunum og því ekki lengur um neina skerðingu að ræða. Fyrst og fremst hafa þessi viðhorf byggst á því að þessir bátar hafa almennt farið mun verr út úr þróun síðustu ára en aðrir smábátar. Mun það vera næsta ágreiningslaust. Á móti hefur legið það sjónarmið að úthlutað hafi verið til þorskaflahámarksbáta í ákveðnum byggðarlögum sem eru sérstaklega háð smábátaútgerð og úthlutunin hafi skipt máli fyrir þau byggðarlög. Samkvæmt því sem þessi tillaga gerir ráð fyrir verða þeir bátar, sem notið hafa úthlutunar og hafa allt að 80 lesta þorskaflahámark, um það bil jafnsettir í þorskveiðiheimildum eftir úthlutun yfirstandandi fiskveiðiárs og þeir voru eftir úthlutun á síðasta fiskveiðiári. Aukning aflaheimilda almennt vegur með öðrum orðum upp skerta viðbótarúthlutun. Er það raunar svo að þeir bátar sem uppfyllt hafa skilyrði Byggðastofnunar, á milli 50 og 60 bátar, höfðu um 48 lestir að meðaltali sem þorskaflahámark fiskveiðiárið 1995/1996 en munu samkvæmt fyrirliggjandi spá hafa um 80 lestir eftir þessa 180 lesta viðbótarúthlutun á yfirstandandi fiskveiðiári en nú er um varanlega úthlutun að ræða. Á fyrra árinu sem hér er nefnt var það meira en helmingur bátanna sem höfðu minna en 50 lesta heimild en nú væri það innan við fimmtungur. Þetta segir í raun meira en mörg orð um þróun veiðiheimilda þessara báta og sýnir svo ekki verður um villst að tilefnið sem varð til þessara sérstöku aðgerða hefur minnkað verulega.
Eins og að framan var getið er samhliða þessu frv. flutt frv. til laga um breytingar á lögum um Þróunarsjóð sjávarútvegsins. Að fenginni reynslu má ætla að styrkur vegna hvers báts geti numið nálægt 3,5 millj. kr. Ekki er hægt að gera sér nákvæmlega í hugarlund hversu margir muni nýta sér þetta tilboð auk þess svigrúms sem Þróunarsjóður kann að hafa, en lagt er til að veitt verði sérstök lántökuheimild upp á allt að 200 millj. kr. í þessu skyni. Þessum úreldingarreglum, ásamt með heimild til endurvals og rýmri heimilda til framsals á þorskaflahámarki, er ætlað að stuðla áfram að þeirri aðlögun afkastagetu krókabátaflotans að veiðiheimildum sem hefur átt sér stað og nauðsynleg er ef starfsumhverfi þessa útgerðarforms á að vera lífvænlegt fyrir þá sem munu hafa atvinnu af krókaveiðum í framtíðinni.
Herra forseti. Ég hef þá gert grein fyrir aðalatriðum þessara tveggja frv. sem hér liggja fyrir og legg til að þeim verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. sjútvn.
