Ferill 685. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 1185 – 685. mál.
Skýrsla
félagsmálaráðherra um þing Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) sem haldið var á árinu 1997.
(Lögð fyrir Alþingi á 122. löggjafarþingi 1997–98.)
1. INNGANGUR
Árið 1994 á 81. Alþjóðavinnumálaþinginu var þess minnst að liðin voru 75 ár frá stofnun Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO). Á þessum tímamótum var litið um öxl og metinn ár
Á afmælinu var einnig horft til framtíðar. Forstjóri alþjóðavinnumálaskrifstofunnar í Genf, Michel Hansenne, lagði fyrir þingið skýrslu þar sem hann gerði grein fyrir hugmyndum sínum um það efni. Í henni er reynt að meta afleiðingarnar af svonefndum GATT-viðræðum um víðtækar tollalækkanir. Bent er á að á vettvangi Alþjóðavinnumálastofnunarinnar hafi um
Skýrsla forstjóra alþjóðavinnumálaskrifstofunnar til 85. Alþjóðavinnumálaþingsins var í raun framhald umræðna á 75. afmælisþinginu árið 1994 um framtíðarhlutverk ILO. Í skýrslunni að þessu sinni rekur forstjórinn þróun umræðna um þessi mál. Hann bendir á að 81. Alþjóðavinnumálaþingið hafi endað á gagnkvæmum ásökunum um félagsleg undirboð og verndarstefnu í tollamálum. Umræðan hafi hins vegar orðið málefnalegri og enginn haldi því lengur fram að þróunarríkin eigi ekki að njóta þess forskots sem felst í lágum launum og fé
Almennar umræður um skýrslu forstjórans til 85. Alþjóðavinnumálaþingsins snerust að verulegu leyti um framangreindar skoðanir. Fjölmargir ræðumenn lýstu yfir samþykki sínu við því að samin yrðu drög að yfirlýsingu sem lögð yrði fyrir 86. Alþjóðavinnumálaþingið. Með henni verði áréttaðar skuldbindingar sem leiðir af aðild að stofnuninni. Enn fremur felist í henni yfirlýsing um virðingu fyrir nokkrum framangreindum grundvallarréttindum launafólks. Unnið hefur verið að samningu slíkrar yfirlýsingar sem að öllum líkindum verður eitt af höfuðmálum næsta Alþjóðavinnumálaþings.
Störf 85. Alþjóðavinnumálaþingsins fóru fram með svipuðum hætti og undanfarin ár. Breytt skipulag, stytting ræðutíma og notkun tölvubúnaðar við atkvæðagreiðslur á allsherjar
Ekki er á neinn hallað þótt fullyrt sé að ein af mikilvægustu nefndum Alþjóðavinnumála
Meðal dagskrármála þingsins var umræða um endurskoðun samþykktar nr. 96 frá árinu 1949, um vinnumiðlun á vegum einkaaðila. Um var að ræða framhald á umræðu sem átti sér stað á Alþjóðavinnumálaþinginu árið 1994 um skipulag vinnumiðlunar. Á því þingi var það samhljóða niðurstaða að samþykktin frá árinu 1949 væri ekki lengur í hátt við breytta tíma og brýnt að breyta henni. Bent var á að nauðsynlegt væri að afnema bannið við miðlun einkaaðila á vinnu. Samtímis þyrfti að semja reglur sem vernduðu launafólk gegn hugsanlegri mis
Málefni smárra og meðalstórra fyrirtækja hafa verið til umfjöllunar í ýmsum alþjóða
Verktaka einstaklinga eða launaverktaka og réttarstaða þeirra sem stunda slíka starfsemi á vinnumarkaði hefur verið töluvert til umfjöllunar, einkum í vestrænum iðnríkjum. Stjórn alþjóðavinnumálaskrifstofunnar ákvað að tímabært væri að taka þetta málefni til umfjöllunar á vettvangi Alþjóðavinnumálaþingsins og var það gert á 85. þinginu. Mörg aðildarríki hafa verið vantrúuð á réttmæti þess að settar yrðu alþjóðareglur um þetta efni. Ríkisstjórnir Norð
Á undanförnum árum hefur vinnuhópur á vegum stjórnarnefndar ILO farið yfir fjölda eldri alþjóðasamþykkta stofnunarinnar. Hann komst að þeirri niðurstöðu að margar samþykktanna eigi ekki lengur við og þær beri að nema úr gildi. Af þessari ástæðu samþykkti stjórnarnefndin að leggja til við Alþjóðavinnumálaþingið að bætt yrði nýrri málsgrein við 9. gr. stofnskrár
Af hagkvæmnisástæðum er nokkur grein gerð fyrir starfi félagsmálaráðuneytisins við fram
Með vísan til 19. gr. stofnskrár Alþjóðavinnumálastofnunarinnar er hér með lögð fyrir Alþingi skýrsla um 85. Alþjóðavinnumálaþingið og birt alþjóðasamþykkt um einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur sem þingið afgreiddi. Ekki er lagt til á þessu stigi að Ísland fullgildi samþykktina.
2. 85. ALÞJÓÐAVINNUMÁLAÞINGIÐ 1997
2.1. SKIPULAG OG ÞÁTTTAKA
Ráðherra vinnu-, félags- og fjölskyldumála í Slóvakíu, Olga Keltosova, var að þessu sinni kosin forseti Alþjóðavinnumálaþingsins.
Kosnir voru varaforsetar úr röðum þeirra þriggja hópa sem eiga fulltrúa á þinginu: Ali Khalil, ríkisstjórnarfulltrúi frá Sýrlandi, L. Sasso-Mazzufferi, fulltrúi atvinnurekenda á Ítalíu, og F. Ramirez-Leon, fulltrúi launafólks í Venesúela.
Sendinefnd Íslands skipuðu eftirtaldir:
Frá félagsmálaráðuneyti: Gylfi Kristinsson deildarstjóri. Frá utanríkisráðuneyti: Benedikt Jónsson, sendiherra Íslands hjá alþjóðastofnunum í Genf. Varamenn þeirra voru: Haukur Ólafsson sendiráðunautur og Guðmundur B. Helgason sendiráðsritari. Fulltrúar atvinnu
Á dagskrá þingsins voru eftirtalin málefni:
1. Skýrsla forstjóra og stjórnarnefndar.
2. Framkvæmd fjárhags- og framkvæmdaáætlunar.
3. Framkvæmd alþjóðasamþykkta og tillagna.
4. Endurskoðun samþykktar nr. 96, um vinnumiðlun á vegum einkaaðila.
5. Aðgerðir til að fjölga störfum í litlum og meðalstórum fyrirtækjum.
6. Verktakavinna launafólks (fyrri umræða).
7. Tillaga um breytingar á stofnskrá Alþjóðavinnumálastofnunarinnar.
8. Kjörbréf.
Fyrirkomulagið, sem tekið var upp á 79. Alþjóðavinnumálaþinginu árið 1992, var óbreytt þetta þing. Í því felst að fulltrúar þeirra þriggja hópa, sem aðild eiga að þinginu, komu saman til óformlegra funda daginn fyrir formlega setningu Alþjóðavinnumálaþingsins. Á fundunum var gengið frá tilnefningum fulltrúa til setu í þingnefndum. Samþykkt var stofnun eftirtalinna þingnefnda: fjárhagsnefndar, nefndar um framkvæmd alþjóðasamþykkta og tillagna, nefndar um verktakavinnu einstaklinga, nefndar sem fjallaði um drög að alþjóðasamþykkt um vinnu
Sérstakur heiðursgestir forstjóra alþjóðavinnumálaskrifstofunnar, Michel Hansenne, og Alþjóðavinnumálaþingsins voru Hussein, konungur Jórdaníu, og James Wolfensohn, forseti Alþjóðabankans.
2.2. SKÝRSLA FORSTJÓRA
Í skýrslunni að þessu sinni rekur forstjórinn þróun umræða um þessi mál. Hann bendir á að á 81. Alþjóðavinnumálaþinginu hafi hún endað á gagnkvæmum ásökunum um félagsleg undir
Forstjóri alþjóðavinnumálaskrifstofunnar vekur á því athygli í skýrslunni að þátttakendur í oddvitafundi um þróun félagsmála, sem haldinn var í Kaupmannahöfn í mars 1995, hafi samþykkt nauðsyn þess að stuðla að viðurkenningu grundvallarsamþykkta ILO. Alþjóða
Í svarræðu sinni minnti Michel Hansenne á að með skýrslu sinni til 81. Alþjóðavinnu
Fulltrúi félagsmálaráðherra Íslands hélt ræðu undir þessum dagskrárlið þingsins. Í henni var tekið undir meginniðurstöðurnar í skýrslu forstjóra alþjóðavinnumálaskrifstofunnar. Jafn
Fulltrúi ríkisstjórnar Íslands gerði að umtalsefni tillögu sem sett er fram í skýrslu for
Fulltrúi íslenskra atvinnurekenda tók þátt í almennum umræðum um skýrslu forstjórans. Í ræðu hennar var einkum gert að umtalsefni starf vinnuhópsins sem fjallar um endurskoðun alþjóðasamþykkta. Vakin var athygli á að aðildarríkin fullgildi hlutfallslega fáar samþykktir. Það sé ekki endilega nauðsynlegt að sérhvert Alþjóðavinnumálaþing afgreiði nýja alþjóða
2.3. UMRÆÐUR UM KJÖRBRÉF
Í skýrslu til allsherjarþingsins vakti nefndin á því athygli að í sendinefndum sjö aðildarríkja væru einungis fulltrúar ríkisstjórna (Afganistan, Bosníu og Hersegóvínu, Kongó, Mið
Kjörbréfanefndin vakti einnig athygli á ójafnvægi á milli fjölda ráðgjafa hópanna og einnig á milli fjölda ráðgjafa atvinnurekenda og launafólks. Af þessu tilefni hvatti nefndin ríkisstjórnir til að taka tillit til ákvæða í 1. og 2. mgr. 3. gr. stofnskrárinnar við skipun sendinefnda.
Nefndin varð sammála um að telja öll fram komin kjörbréf gild. Þegar nefndin er sammála er niðurstaða hennar afgreidd án umræðu af allsherjarþinginu.
2.4. FJÁRMÁL
Þess skal getið að hlutdeild Íslands í árgjöldunum er 0,03%. Árgjald Íslands á árinu 1998 verður samkvæmt því 101.573 svissneskir frankar.
2.5. FRAMKVÆMD SAMÞYKKTA OG TILLAGNA
Formaður var kosinn Callorda Salvo, fulltrúi ríkisstjórnar Úrúgvæ. Varaformenn voru kosnir þeir sömu og undanfarin vinnumálaþing: Alfred Wisskirchen, fulltrúi atvinnurekenda í Þýskalandi, og Willy Peirens, fulltrúi launafólks í Belgíu. Af hálfu Íslands sátu í nefndinni Gylfi Kristinsson, Ástráður Haraldsson og Hrafnhildur Stefánsdóttir.
Umræður í nefndinni byggjast á skýrslu sérfræðinganefndar Alþjóðavinnumálastofnunar
Störf þingnefndar um framkvæmd alþjóðasamþykkta hefst á umræðum um almennan hluta skýrslu sérfræðinganna. Yfirleitt eru fulltrúar ríkisstjórna í meiri hluta ræðumanna sem taka þátt í þessum hluta nefndarstarfsins. Margir gera að umtalsefni skoðanaskipti sem hafa átt sér stað um hlutverk annars vegar þingnefndarinnar um framkvæmd alþjóðasamþykkta og hins vegar sérfræðinganefndar ILO. Einnig var fjallað um fjölda fullgildinga, skýrslur um framkvæmd alþjóðasamþykkta og nokkur önnur atriði sem fram koma í almenna hluta skýrsl
Fulltrúi ríkisstjórnar Finnlands í nefndinni hafði að þessu sinni orð fyrir fulltrúum ríkis
Umfjöllun um framkvæmd einstakra aðildarríkja á alþjóðasamþykktum.
Þótt flestar athugasemdirnar í skýrslu sérfræðinganna séu neikvæðar er þess getið sem vel er gert. Í skýrslunni er ætíð birt skrá yfir ríki sem hafa sýnt í verki að þau hafa tekið tillit til ábendinga sérfræðinganna. Að þessu sinni voru á skránni 28 aðildarríki, auk tveggja sjálfs
Sérstakar ábendingar.
Myanmar (Burma).
Nígería.
Súdan.
Til viðbótar framangreindum málum voru athugasemdir sérfræðinganefndarinnar við fram
Indónesía.
Niðurstaða nefndarinnar var að lýsa yfir þungum áhyggjum yfir aðstæðum í landinu og var ríkisstjórnin hvött til að grípa til nauðsynlegra aðgerða til að breyta löggjöf á þessu sviði.
Tyrkland.
Í því skyni að beita tyrknesk stjórnvöld þrýstingi var flutt ræða í nafni Norðurlandanna í þessu máli. Þar var ákvæði 52. gr. tyrknesku stjórnarskrárinnar gert að umtalsefni. Samkvæmt því eru felld úr gildi ákvæði sem bönnuðu afskipti stéttarfélaga af stjórnmálum. Í ræðunni var á það bent að enn eru í gildi fjöldamörg lagaákvæði sem banna eða takmarka ýmiss konar afskipti af stjórnmálum. Því var beint til tyrknesku ríkisstjórnarinnar að beita sér fyrir nauðsynlegum lagabreytingum þannig að ákvæði samþykktar nr. 87 yrðu að fullu virt.
Athugasemdir við framkvæmd Íslands á fullgiltum alþjóðasamþykktum.
Alþjóðasamþykkt nr. 100, um jöfn laun karla og kvenna fyrir jafnverðmæt störf.
Sérfræðinganefndin getur þess að í skýrslu Íslands komi fram að viðbrögð félagsmála
Í skýrslu sérfræðinganefndarinnar kemur fram að hún hafi veitt athygli upplýsingum um að niðurstöður rannsókna á kynbundnum launamun hafi valdið umræðum í íslensku samfélagi fyrir síðustu kosningar til Alþingis. Skýrsla Íslands til 4. ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um stöðu kvenna séu þessu til vitnis, svo og jafnréttisþing Jafnréttisráðs. Nefndin óskar eftir upplýsingum um þingið sem haldið var árið 1996 og hafði laun sem eitt af aðalvið
Alþjóðasamþykkt nr. 159, um starfsendurhæfingu og atvinnumál fatlaðra.
Sérfræðinganefnd ILO kveðst gefa af áhuga gaum að upplýsingum sem veittar eru í fyrstu og annarri skýrslu ríkisstjórnarinnar, einkum að því er varðar samþykkt laga um málefni fatlaðra, nr. 59/1992. Fram kemur að hún taki einnig eftir upplýsingum í skýrslunni um að hlutfallslega fáir fatlaðir einstaklingar séu ráðnir til starfa á almennum vinnumarkaði og hátt hlutfall þeirra sé að störfum á vernduðum vinnustöðum. Hún kveðst verða ríkisstjórninni þakklát fyrir upplýsingar um aðgerðir sem gripið hefur verið til í því skyni að skapa fötluðum atvinnutækifæri á almennum vinnumarkaði í samræmi við 3. gr. samþykktarinnar. Nefndin óskar einnig eftir nánari upplýsingum um framkvæmd samþykktarinnar, til dæmis hagtölum, útdráttum úr skýrslum (sbr. skýrslu nefndar um atvinnumál fatlaðra sem starfaði á vegum félagsmálaráðuneytisins og vísað er til í skýrslu ríkisstjórnarinnar), rannsóknum og úttektum á málum sem samþykktin tekur til (til dæmis að því er varðar sérstök svið eða starfsgreinar eða hópa fatlaðra) eins og krafist er í V. hluta skýrsluformsins. Nefndin óskar eftir að fá niðurstöðu dóms Hæstaréttar sem vísað er til í fyrstu skýrslu (IV. hluta skýrsluformsins).
2.6. ENDURSKOÐUN SAMÞYKKTAR NR. 96,
UM EINKAREKNAR VINNUMIÐLUNARSKRIFSTOFUR
Um þetta málefni var fjallað í sérstakri þingnefnd sem í áttu sæti 175 þingfulltrúar, þar af voru 75 fulltrúar ríkisstjórna, 53 fulltrúar atvinnurekenda og 37 fulltrúar launafólks.
Nefndin kaus á fyrsta fundi sínum Mauric Ramond, ríkisstjórnarfulltrúa frá Frakklandi, formann. Varaformaður var kosin Patricia O´Donovan frá Írlandi.
Umræður í nefndinni byggðust fyrst og fremst á eftirfarandi skýrslum sem höfðu verið teknar saman af alþjóðavinnumálaskrifstofunni: Reports IV (1) og IV (2) Revision of the Fee-Charging Employment Agencies Convention (Revised), 1949 (No. 96). Í skýrslu IV (1) eru helstu vandamál brotin til mergjar og gerð grein fyrir niðurstöðum Alþjóðavinnumála
Starfsmaður alþjóðavinnumálaskrifstofunnar kynnti framangreindar skýrslur. Í máli hans kom fram að við samningu draga að nýrri alþjóðasamþykkt voru höfð í huga eftirtalin mark
— að mæta nýjum kröfum sem skapast á virkum vinnumarkaði og skilgreina hlutverk hvers aðila um sig,
— að móta almennar reglur fyrir hvorn aðila fyrir sig, þ.e. opinberu vinnumiðlunina og einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur, og skilgreina samskiptin þeirra á milli og þjónustu sem þeim beri að veita,
— að semja almennar reglur til að vernda fólk gegn illri meðferð eða sviksamlegum starfsháttum, einkum erlent farandverkafólk,
— að setja einkareknum vinnumiðlunarskrifstofum almennar starfsreglur þannig að þjónusta þeirra verði árangursrík, og
— að tryggt verði að hlutaðeigandi stjórnvöld hafi frjálsar hendur að ákveða hvernig framangreindum markmiðum verði náð.
Talsmaður launafólks í nefndinni vísaði til niðurstaðna Alþjóðavinnumálaþingsins árið 1994 og sagði það ekki hafa verið forgangsverkefni umbjóðenda sinna að endurskoða alþjóða
Af hálfu talsmanns atvinnurekenda var lögð áhersla á að vinnumiðlunarskrifstofur á vegum einkaaðila gegndu mikilvægu hlutverki. Þess vegna væri nauðsynlegt af þremur ástæðum að endurskoða samþykkt nr. 96 frá árinu 1949. Í fyrsta lagi væri leigumiðlunum ætlað stærra hlutverk en þær hefðu samkvæmt gildandi samþykkt, í öðru lagi muni ný samþykkt taka mið af hagsmunum þeirra sem leita atvinnu með því að tryggja að vinnumiðlanir fylgi ákveðnum reglum í störfum sínum og í þriðja lagi muni ný samþykkt gefa hlutaðeigandi stjórnvöldum nægilegt svigrúm til að framkvæma framangreind markmið. Hann sagði það álit sitt að vinnu
Í umræðum í nefndinni var fyrst tekist á um orðalag í drögum að samþykktinni sem tak
Ástæða er til að vekja athygli á umræðum sem urðu um a- og b-lið 4. tölul. 2. gr. samþykktarinnar. Samkvæmt upphaflegri tillögu var gert ráð fyrir að aðildarríki væri heimilt að undanskilja tiltekna hópa starfsmanna eða starfsgreinar frá gildissviði 1. gr. Af hálfu fulltrúa alþjóðavinnumálaskrifstofunnar var þetta rökstutt með því að aukinn sveigjanleiki gerði fleiri aðildarríkjum kleift að fullgilda samþykktina. Hins vegar væri á sá ágalli að orða
Þriðja grein samþykktarinnar er mjög almennt orðuð. Samkvæmt henni skal lagaleg staða einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa ákveðin í samræmi við lög og venjur hvers ríkis að höfðu samráði við helstu samtök aðila vinnumarkaðarins. Í þessu sambandi má benda á að löggjöf sem einungis heimilar opinbera vinnumiðlun er ekki í samræmi við samþykktina. Í 21. gr. laga nr. 13/1997, um vinnumarkaðsaðgerðir, er fyrirtækjum, einstaklingum og félaga
Í sjöttu greininni er fjallað um meðhöndlun persónulegra upplýsinga um skráða atvinnu
Í tillögu alþjóðavinnumálaskrifstofunnar var sú skylda lögð á aðildarríkin að skipan eða stjórnsýsla tryggði að kærur vegna starfsemi einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa fengju afgreiðslu. Í þingnefndinni komu fram hugmyndir um breytingar. Samstaða tókst um að bæta við ákvæði um að aðildarríki skuli hafa í lögum eða reglugerðum ákvæði með refsiákvæðum sem m.a. banni starfsemi einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa sem gerast sekar um sviksam
Í 13. gr. er kveðið á um skyldu aðildarríkis að móta, stofna til og endurskoða reglulega aðstæður í því skyni að stuðla að samstarfi opinberrar vinnumiðlunarþjónustu og einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa. Hliðstætt ákvæði er að finna í 2. tölul. 2. gr. samþykktar nr. 2, um ráðstafanir gegn atvinnuleysi. Ísland fullgilti samþykktina 17. febrúar 1958.
Samþykkt nr. 181, um einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur, er birt sem fylgiskjal I.
Með samþykktinni afgreiddi Alþjóðavinnumálaþingið tillögu. Í henni er að finna ítarleg ákvæði sem fyrst og fremst eru leiðbeinandi um vernd atvinnuleitenda að því er varðar ráðn
Tillaga nr. 188 er birt sem fylgiskjal II.
2.7. ATVINNUSKÖPUN Í SMÁUM OG MEÐALSTÓRUM FYRIRTÆKJUM
Nefndin kaus Danuta Mozdenka-Mrozek, fulltrúa ríkisstjórnar Póllands, formann nefnd
Viðfangsefni nefndarinnar fólst í að fara yfir skýrslu sem alþjóðavinnumálaskrifstofan hafði tekið saman og ber heitið : General conditions to stimulate job creation in small and medium-sized enterprises. Nefndinni var einkum falið að fjalla um niðurstöður skýrslnanna sem hafa að geyma tillögur sem samdar voru á grundvelli upplýsinga sem aflað hafði verið frá aðildarríkjunum. Samtök atvinnurekenda og launafólks höfðu tekið þátt í samningu til
Í almennu umræðunum kom m.a. fram að alþjóðavinnumálaskrifstofan hefur á síðustu árum lagt áherslu á áætlun sem skapar aðstæður sem stuðla að vexti og viðgangi smárra og meðalstórra fyrirtækja. Til dæmis hefur stofnunin staðið fyrir fræðslu á þessu sviði undir yfirskriftinni: Stofnun fyrirtækja og: Bættu reksturinn!
Talsmaður fulltrúa launafólks gerði einkum að umtalsefni vinnuskilyrði starfsmanna í þessum flokki fyrirtækja. Reglur um það efni yrðu að vera hluti af heildarstefnu um eflingu smárra og meðalstórra fyrirtækja.
Í máli fulltrúi atvinnurekenda kom fram að vaxandi áhugi væri fyrir þessari stærð fyrir
Meðal fulltrúa ríkisstjórna ríkti einhugur um mikilvægi smárra og meðalstórra fyrirtækja, að því er varðar fjölgun starfa. Fjölmargir ræðumenn lýstu þessu með dæmum frá heimahög
Niðurstaða nefndarinnar var að leggja til að næsta Alþjóðavinnumálaþing afgreiddi tillögu um aðgerðir til að efla smá og meðalstór fyrirtæki. Í niðurstöðunum er að finna ábendingar um helstu þætti tillögunnar en þeir verða til frekari umræðu á næsta þingi.
2.8. VERKTAKA EINSTAKLINGA — LAUNAVERKTAKA
Á síðustu árum hefur töluvert verið um þetta málefni fjallað, bæði á innlendum og erlendum vettvangi. Nefna má bókun sem gerð var við kjarasamning Alþýðusambands Íslands og Vinnuveitendasambands Íslands 1. febrúar 1990. Í henni segir m.a. að það hafi færst í vöxt að samskipti launamanna og atvinnurekenda hafi verið færð í búning verktakastarfsemi þar sem launamaður hafi verið talinn undirverktaki vinnuveitenda. Af þessu hafi risið mörg deilumál vegna óljósra reglna um réttarstöðu aðila, ábyrgð þeirra í milli og gagnvart þriðja aðila, auk þess sem grunsemdir hafi vaknað um undirboð. Í bókuninni er bent á að þessi skipan dragi úr gildi félagslegra réttinda samkvæmt kjarasamningum og lögum, henni fylgi vanhöld á greiðslu á gjöldum og sköttum og hún veiki samkeppnisstöðu raunverulegra atvinnurekenda. Segja má að bókun ASÍ og VSÍ lýsi í hnotskurn viðfangsefni þingnefndar Alþjóða
Í þingnefndinni lágu frammi skýrslur Alþjóðavinnumálastofnunarinnar um stöðu málefnis
Þess má geta að ríkisstjórnir Norðurlandanna hafa verið vantrúaðar á réttmæti þess að settar yrðu alþjóðareglur um verktöku einstaklinga. Af þeim leiddi nýjan hóp á vinnumarkaði sem að hluta til væri í hlutverki atvinnurekanda en að öðru leyti hefði stöðu launamanns. Ráðast yrði í breytingar á fjölmörgum lögum og reglum til að mæta þörfum þessa nýja hóps fyrir vernd á vinnumarkaði, m.a. breytingar á vinnuverndarlögum og lögum um atvinnu- og slysabætur. Skynsamlegra væri að stefna að alþjóðareglum sem skilgreindu annars vegar atvinnurekanda og einyrkja og hins vegar hverjir væru launamenn. Drög Alþjóðavinnumála
Þótt ríkisstjórnir Norðurlanda hefðu ákveðinn fyrirvara um ágæti þess að settar yrðu al
Almennar umræður í þingnefndinni hófust á kynningu á tillögum alþjóðavinnumála
Varaformaður nefndarinnar og talsmaður atvinnurekenda lýsti því yfir við almennu um
Talsmaður fulltrúa launafólks setti fram nokkuð önnur sjónarmið. Hann lagði áherslu á nauðsyn þess að settar yrðu reglur á þessu sviði. Hann vísaði til skýrslna ILO en í þeim væri lýst vandamálum sem koma upp þegar störf eru endurskipulögð með verktöku einstaklinga í huga. Bein verktaka einstaklinga eða undirverktaka þeirra væri vaxandi vandamál sem nauð
Talsmenn ríkisstjórna, þar á meðal fulltrúar ríkisstjórna Norðurlanda, vöktu á því athygli að tillögur alþjóðavinnumálaskrifstofunnar virtust leiða til þess að fram kæmu nýir aðilar á vinnumarkaðinn sem ekki hefði stöðu atvinnurekenda en yrðu launamenn með skert félagsleg réttindi. Fulltrúi ILO mótmælti þessari túlkun og kvað tillögurnar ekki miða að myndun slíks „þriðja hóps“.
Eftir þessi skoðanaskipti virtist ríkja um það samstaða í nefndinni að ekki væri æskilegt að nýr hópur einyrkja skapaðist á vinnumarkaðinum sem hefði óljósa réttarstöðu sem skapaðist af blöndu af reglum sem fram að þessu giltu annaðhvort um atvinnurekendur eða launamenn.
Í samræmi við sjónarmið alþjóðavinnumálaskrifstofunnar, fulltrúa launafólks og nokkurra fulltrúa ríkisstjórna var ákveðið að þingnefndin mundi í störfum sínum stefna að afgreiðslu alþjóðasamþykktar og tillögu um verktöku einstaklinga. Fulltrúar atvinnurekenda voru þessu mjög andvígir og bentu máli sínu til stuðnings á fjölmörg vandamál að því er varðar orð
Eftir þessa niðurstöðu tók nefndin til umfjöllunar drög að væntanlegri alþjóðasamþykkt. Stærsti hluti af tíma nefndarstarfsins fór í að ræða orðið „verktakavinna“. Mörgum ræðu
Fyrirliggjandi drög að alþjóðasamþykkt snúast fyrst og fremst um að einstaklingsverktaki skuli njóta verndar á grundvelli reglna um aðbúnað, hollustu og öryggi á vinnustöðum. Enn fremur ber að tryggja að í gildi séu réttarreglur sem geri einstaklingsverktaka kleift að fá greiðslu fyrir vinnu sína, að hann njóti almannatrygginga og slysatrygginga.
Ljóst er að mjög mörg álitamál bíða úrlausnar og er við því að búast að seinni umræða um viðfangsefnið sem er á dagskrá 86. Alþjóðavinnumálaþingsins árið 1998 verði lífleg.
2.9. BREYTING Á STOFNSKRÁ ALÞJÓÐAVINNUMÁLASTOFNUNARINNAR
Á Alþjóðavinnumálaþinginu var kosin nefnd til að fjalla um tillögur stjórnarnefndar alþjóðavinnumálaskrifstofunnar um breytingar á stofnskrá ILO. Nefndinni var einnig falið að fjalla um nauðsynlegar breytingar á þingsköpum vinnumálaþingsins sem leiðir af breytingum á stofnskránni.
Formaður nefndarinnar var kosinn fulltrúi ríkisstjórnar Namibíu, Bro-Matthew Shingu
Rökin fyrir breytingum á stofnskránni felast í ósveigjanlegum reglum sem gera það nær ókleift að nema úr gildi úreltar alþjóðasamþykktir. Á undanförnum árum hefur vinnuhópur á vegum stjórnarnefndar ILO farið yfir fjölda eldri alþjóðasamþykkta stofnunarinnar. Hann komst að þeirri niðurstöðu að margar samþykktanna eigi ekki lengur við og þær beri að nema úr gildi. Af þessari ástæðu samþykkti stjórnarnefndin að leggja til við Alþjóðavinnumála
Þess skal getið að samráðsnefnd félagsmálaráðuneytisins og helstu samtaka á vinnumark
Í framhaldi af samþykkt samráðsnefndarinnar lagði félagsmálaráðherra til við utanríkis
Gerð um breytingu á stofnskrá Alþjóðavinnumálastofnunarinnar er birt sem fylgiskjal III.
2.10. ÖNNUR MÁLEFNI
Samstarf við fulltrúa annarra ríkja.
Annað atriði, sem er til þess fallið er létta sendinefndinni þingstörfin, er samráðsfundir fulltrúa vestrænna iðnríkja (IMC). Þessir fundir eru haldnir daglega og á þeim er farið yfir þau málefni sem eru efst á baugi hverju sinni. Með þátttöku í þessum fundum má fá gott yfirlit yfir það sem er að gerast á þessu fjölmenna alþjóðaþingi. Fundirnir eru einnig góður vettvangur til að kynna tillögur sem fulltrúar einstakra ríkja ráðgera að flytja í þingnefndum. Á þeim er einnig fjallað um mál sem eru til umfjöllunar í nefnd um framkvæmd alþjóðasamþykkta, einkum ef þau snerta ríki sem eiga aðild að hópnum. Loks eru oft og tíðum tekin til umfjöllunar drög að ræðum sem fulltrúar einstakra ríkja hyggjast flytja, annaðhvort í eigin nafni eða fyrir hönd fleiri ríkja eða hópsins í heild.
Fylgiskjal I.
Samþykkt nr. 181, um einkareknar
vinnumiðlunarskrifstofur.
tekur tillit til endurskoðaðrar Samþykktar um vinnumiðlunarskrifstofur sem taka laun fyrir störf sín, frá 1949, og
gerir sér grein fyrir mikilvægi sveigjanleika á vinnumörkuðum, og
minnist þess að Alþjóðavinnumálaþingið var þeirrar skoðunar í 81. þingsetu sinni, 1994, að þingið skyldi gera breytingar á endurskoðaðri Samþykkt um vinnumiðlunarskrifstofur sem taka laun fyrir störf sín, frá 1949, og
tekur tillit til þess að einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur starfa við allt aðrar aðstæður en þær sem voru ríkjandi þegar framangreind Samþykkt var gerð, og
viðurkennir það hlutverk sem einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur kunna að hafa með höndum á virkum vinnumarkaði, og
minnist þess að nauðsynlegt er að vernda starfsmenn fyrir misneytingu, og
viðurkennir þörfina fyrir að tryggja rétt til félagafrelsis og stuðla að gerð almennra kjarasamninga og þjóðfélagslegri umræðu sem nauðsynlegra þátta í virku samskiptakerfi aðila vinnumarkaðarins, og
tekur tillit til ákvæða Samþykktar um vinnumiðlunarþjónustu frá 1948, og
minnist ákvæða Samþykktar um nauðungarvinnu frá 1930, Samþykktar um félagafrelsi og verndun þess frá 1948, Samþykktar um beitingu grundvallarreglnanna um réttinn til að stofna félög og semja sameiginlega frá 1949, Samþykktar um mismunun (við ráðningu og störf) frá 1958, Samþykktar um stefnu í atvinnumálum frá 1964, Samþykktar um lágmarksaldur við vinnu frá 1973, Samþykktar um atvinnuuppbyggingu og vernd gegn atvinnuleysi frá 1988, og ákvæða endurskoðaðrar Samþykktar um farandverkafólk um ráðningu og vinnumiðlun frá 1949 og viðbótarákvæða Samþykktar um farandverkamenn frá 1975, og
hefur samþykkt tilteknar ábendingar um endurskoðun endurskoðaðrar Samþykktar um vinnumiðlunarskrifstofur sem taka laun fyrir störf sín, frá 1949, sem er fjórða mál á dagskrá þessa þings, og
þar eð þingið hefur ákveðið að þessar ábendingar skuli gerðar í formi alþjóðasamþykktar,
gerir þingið í dag, 19. júní 1997, svohljóðandi samþykkt sem nefna má Samþykkt um einka
1. gr.
a. þjónustu varðandi samanburð tilboða og umsókna um atvinnu án þess að eiga aðild að þeim atvinnutengslum sem af því kunna að leiða;
b. þjónustu sem er fólgin í því að ráða starfsmenn til vinnu í því skyni að þeir séu til reiðu fyrir þriðja aðila, sem kann að vera einstaklingur eða lögpersóna (hér eftir nefnt „fyrirtæki sem þjónustu nýtur“) sem felur þeim störf og hefur eftirlit með framkvæmd slíkra starfa;
c. aðra þjónustu í tengslum við atvinnuleit samkvæmt fyrirmælum hlutaðeigandi stjórn
2. Í samþykkt þessari merkir hugtakið „starfsmenn“ einnig þá sem eru að leita sér að vinnu.
3. Í samþykkt þessari merkir hugtakið „meðhöndlun persónulegra upplýsinga um starfs
2. gr.
2. Samþykkt þessi á við um alla flokka starfsmanna og allar atvinnugreinar. Hún á ekki við um ráðningu skipverja og vinnumiðlun þeim til handa.
3. Einn tilgangur samþykktar þessarar er að heimila rekstur einkarekinna vinnumiðlunar
4. Að höfðu samráði við helstu samtök aðila vinnumarkaðarins er aðildarríki heimilt:
a. að banna við sérstakar aðstæður einkareknum vinnumiðlunarskrifstofum að starfa í þágu tiltekinna hópa starfsmanna eða innan tiltekinna starfsgreina varðandi veitingu eins eða fleiri þátta þeirrar þjónustu sem tilgreind er í 1. mgr. 1. gr.;
b. að undanþiggja við sérstakar aðstæður starfsmenn í tilteknum starfsgreinum eða hluta tiltekinna starfsgreina gildissviði samþykktar þessarar eða tilteknum ákvæðum hennar, svo fremi hlutaðeigandi starfsmönnum sé tryggð viðunandi vernd með öðrum hætti.
5. Aðildarríki, sem staðfestir samþykkt þessa, skal tilgreina í skýrslum sínum samkvæmt 22. gr. stofnskrár Alþjóðavinnumálastofnunarinnar hvers konar bann eða undanþágur sem það nýtir sér samkvæmt 4. mgr. og tilgreina ástæður fyrir því.
3. gr.
2. Aðildarríki skal ákveða þær aðstæður sem ríkja um rekstur einkarekinna vinnumiðlunar
4. gr.
5. gr.
2. 1. mgr. þessarar greinar má ekki framkvæma með þeim hætti að það komi í veg fyrir að einkareknum vinnumiðlunarskrifstofum sé kleift að veita sérhæfða þjónustu eða móta sérhannaðar áætlanir í því skyni að aðstoða þá sem helst standa höllum fæti í atvinnuleit.
6. gr.
a. vera með þeim hætti að vernda slíkar upplýsingar og fara með þær sem trúnaðarmál samkvæmt lögum og venjum hvers ríkis;
b. takmörkuð við starfshæfni og starfsreynslu starfsmanna og aðrar viðeigandi upplýsingar.
7. gr.
2. Að höfðu samráði við helstu samtök aðila vinnumarkaðarins er hlutaðeigandi stjórnvaldi heimilt, í þágu viðkomandi starfsmanna, að veita undanþágur frá ákvæðum 1. mgr. hér að framan varðandi tiltekna flokka starfsmanna, svo og hvað varðar tiltekna þjónustu sem einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur veita.
3. Aðildarríki, sem hefur heimilað undanþágur samkvæmt 2. mgr. hér að framan, skal í skýrslum sínum samkvæmt 22. gr. stofnskrár Alþjóðavinnumálastofnunarinnar, gefa upp
8. gr.
2. Nú eru starfsmenn ráðnir í einu ríki til starfa í öðru ríki og skulu viðkomandi ríki þá íhuga gerð tvíhliða samninga til að koma í veg fyrir illa meðferð og sviksamlega starfshætti við ráðningu, vinnumiðlun og störf.
9. gr.
10. gr.
11. gr.
a. félagafrelsi;
b. gerð almennra kjarasamninga;
c. lágmarkslaun;
d. vinnutíma og aðrar vinnuaðstæður;
e. lögbundnar almannatryggingabætur;
f. aðgang að þjálfun;
g. öryggi og heilbrigði við störf;
h. bætur vegna vinnuslyss eða atvinnusjúkdóma;
i. bætur vegna gjaldþrots og vernd krafna starfsmanna;
j. mæðravernd og fæðingarstyrk, svo og foreldravernd og foreldrastyrk.
12. gr.
a. gerð almennra kjarasamninga;
b. lágmarkslaun;
c. vinnutíma og aðrar vinnuaðstæður;
d. lögbundnar almannatryggingabætur;
e. aðgang að þjálfun;
f. öryggi og heilbrigði við störf;
g. bætur vegna vinnuslyss eða atvinnusjúkdóma;
h. bætur vegna gjaldþrots og vernd krafna starfsmanna;
i. mæðravernd og fæðingarstyrk, svo og foreldravernd og foreldrastyrk.
13. gr.
2. Þær aðstæður sem tilgreindar eru í 1. mgr. skulu byggjast á þeirri meginreglu að hið opinbera hafi endanlegt úrskurðarvald varðandi:
a. mótun vinnumarkaðsstefnu;
b. nýtingu og ráðstöfun opinbers fjár sem ætlað er til framkvæmdar slíkrar stefnu.
3. Einkareknum vinnumiðlunarskrifstofum er skylt, með þeim fresti sem hlutaðeigandi stjórnvald ákveður, að veita slíku stjórnvaldi þær upplýsingar sem það óskar eftir, að teknu tilliti til þess að slíkar upplýsingar kunna að vera trúnaðarmál:
a. til þess að gera hlutaðeigandi stjórnvaldi kleift að fylgjast með uppbyggingu og starfsemi einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa í samræmi við aðstæður og venjur í hverju landi;
b. í því skyni að taka saman staðtölur.
4. Hlutaðeigandi stjórnvaldi er skylt að taka saman slíkar upplýsingar og birtar þær opinberlega með reglulegu millibili.
14. gr.
2. Eftirlit og framkvæmd ákvæða, sem sett eru í því skyni að tryggja framkvæmd sam
3. Ef ákvæði samþykktar þessarar eru brotin skulu vera fyrir hendi viðeigandi úrræði, þar með talin refsiákvæði, og skal þeim beitt með virkum hætti.
15. gr.
16. gr.
17. gr.
18. gr.
2. Samþykktin gengur í gildi 12 mánuðum eftir að fullgildingar tveggja aðildarríkja hafa verið skráðar hjá forstjóranum.
3. Síðan gengur samþykktin í gildi að því er snertir hvert aðildarríki 12 mánuðum eftir að fullgilding þess hefur verið skráð.
19. gr.
2. Sérhvert aðildarríki, sem fullgilt hefur samþykkt þessa en notfærir sér ekki innan árs frá lokum tíu ára tímabilsins, sem um getur í fyrri tölulið, rétt þann til uppsagnar sem kveðið er á um í þessari grein, skal bundið af henni í annað tíu ára tímabil, en getur síðan sagt henni upp að loknu hverju tíu ára tímabili í samræmi við ákvæði þessarar greinar.
20. gr.
2. Þegar forstjórinn tilkynnir aðildarríkjum stofnunarinnar skrásetningu annarrar full
21. gr.
22. gr.
23. gr.
a. fullgilding aðildarríkis á hinni nýju samþykkt ipso jure hafa í för með sér tafarlausa uppsögn samþykktar þessarar, þrátt fyrir ákvæði 19. gr. hér fyrir framan, ef hin nýja samþykkt öðlast gildi og þá frá þeim tíma þegar það gerist;
b. aðildarríkjum ekki heimilt að fullgilda samþykkt þessa eftir að hin nýja samþykkt hefur öðlast gildi.
2. Samþykkt þessi skal, hvað sem öðru líður, halda gildi sínu hvað varðar form og efni í þeim aðildarríkjum sem hafa fullgilt hana en ekki hina nýju samþykkt.
24. gr.
Fylgiskjal II.
Tillaga nr. 188, um einkareknar
vinnumiðlunarskrifstofur.
hefur samþykkt tilteknar ábendingar um endurskoðun endurskoðaðrar Samþykktar um vinnumiðlunarskrifstofur sem taka laun fyrir störf sín, frá 1949, sem er fjórða mál á dagskrá þessa þings, og
þar eð þingið hefur ákveðið að þessar ábendingar skuli gerðar í formi tillögu sem kemur til viðbótar Samþykkt um einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur frá 1997,
samþykkir þingið í dag, 19. júní 1997, svohljóðandi tillögu sem nefna má Tillögu um einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur frá 1997:
I. ALMENN ÁKVÆÐI
2. (1) Fulltrúar þriggja hlutaðeigandi aðila eða samtök aðila vinnumarkaðarins ættu að taka þátt í mótun og framkvæmd ákvæða til að stuðla að virkri beitingu samþykktarinnar.
(2) Þar sem það á við skyldu tæknilegir staðlar, viðmiðunarreglur, siðareglur, innra eftir
3. Aðildarríkin skyldu, eftir því sem kann að vera viðeigandi og framkvæmanlegt, skiptast á upplýsingum og reynslu um framlög einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa til framdráttar vinnumarkaðnum og tilkynna slíkt alþjóðavinnumálaskrifstofunni.
II. VERND STARFSMANNA
5. Starfsmenn, sem einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur ráða til starfa samkvæmt skil
6. Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur skyldu ekki útvega atvinnurekanda starfsmenn í stað starfsmanna sem eru í verkfalli.
7. Hlutaðeigandi stjórnvald skyldi berjast gegn ósanngjörnum starfsháttum við auglýsingar og villandi auglýsingum, þar með töldum auglýsingum um störf sem eru ekki fyrir hendi.
8. Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur skyldu:
a. ekki vísvitandi ráða til starfa eða útvega starfsmönnum störf sem hafa í för með sér óviðunandi hættu eða þar sem þeir kunna að verða fyrir illri meðferð eða hvers konar mismunun;
b. kynna farandverkamönnum, á þeirra eigin tungumáli ef því verður við komið eða á tungumáli sem þeir kunna, eðli starfs þess sem í boði er, svo og hver kjörin og ráðningar
9. Einkareknum vinnumiðlunarskrifstofum skyldi bannað, eða komið í veg fyrir slíkt með öðrum hætti, að semja og birta auglýsingar um laus störf eða atvinnutilboð með þeim hætti sem beint eða óbeint leiðir til mismununar á grundvelli kynþáttar, litarháttar, kynferðis, aldurs, trúarskoðana, stjórnmálaskoðana, þjóðernis, þjóðfélagsstéttar, ættkvíslar, fötlunar, hjúskaparstöðu, fjölskyldustöðu, kynhneigðar eða aðildar að stéttarfélagi.
10. Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur skyldu hvattar til að stuðla að jafnrétti til starfa með því að beita jákvæðri mismunun.
11. Einkareknum vinnumiðlunarskrifstofum skyldi bannað að hafa í skrám sínum eða listum persónulegar upplýsingar sem ekki er þörf fyrir við mat á færni umsækjenda til þeirra starfa sem koma eða kunna að koma til greina fyrir þá.
12. (1) Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur skyldu aðeins varðveita persónulegar upp
(2) Ráðstafanir skyldu gerðar til að tryggja að sérhver starfsmaður hafi aðgang að öllum persónulegum upplýsingum um sig eins og þær eru skráðar í sjálfvirkum kerfum eða raf
(3) Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur skyldu ekki krefjast, viðhalda eða nota upp
13. Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur og hlutaðeigandi stjórnvald skyldu gera ráð
14. Einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur skyldu hafa á að skipa starfsfólki sem hefur öðl
15. Með hliðsjón af þeim réttindum og skyldum sem fyrir er mælt í landslögum varðandi uppsögn starfssamninga skyldu einkareknar vinnumiðlunarskrifstofur sem veita þá þjónustu sem tilgreind er í b-lið 1. mgr. 1. gr. samþykktarinnar:
a. ekki koma í veg fyrir að fyrirtæki sem þjónustu nýtur ráði til starfa starfsmann þeirrar vinnumiðlunarskrifstofu sem hefur með mál þess að gera;
b. ekki takmarka möguleika starfsmanns til að flytjast á milli starfa;
c. ekki beita starfsmann refsingum fyrir að þiggja starf hjá öðru fyrirtæki.
III. TENGSL MILLI OPINBERRA VINNUMIÐLUNARSKRIFSTOFA OG EINKAREKINNA VINNUMIÐLUNARSKRIFSTOFA
17. Ráðstafanir til að stuðla að samvinnu opinberra vinnumiðlunarskrifstofa og einka
a. að skiptast á upplýsingum og nota sams konar orðfæri í því skyni að auka skilning á starfsháttum vinnumarkaðarins;
b. að skiptast á upplýsingum um laus störf;
d. að standa fyrir sameiginlegum verkefnum, t.d. á sviði þjálfunar;
e. að koma á samningum milli opinberra vinnumiðlunarskrifstofa og einkarekinna vinnumiðlunarskrifstofa um framkvæmd tiltekinna verkefna, t.d. um aðlögun þeirra sem hafa verið atvinnulausir lengi;
f. að þjálfa starfsmenn;
g. að hafa reglulegt samráð í því skyni að bæta starfshætti.
Fylgiskjal III.
GERÐ UM BREYTINGU Á STOFNSKRÁ
ALÞJÓÐAVINNUMÁLASTOFNUNARINNAR
þar eð þingið hefur samþykkt breytingu á stofnskrá Alþjóðavinnumálastofnunarinnar, sem er hluti af 7. máli á dagskrá þessa þings,
samþykkir þingið í dag, 19. júní 1997, eftirfarandi gerð um breytingu á stofnskrá Alþjóða
1. gr.
„9. Samkvæmt tillögu stjórnarnefndarinnar getur þingið með 2/ 3 hlutum greiddra atkvæða þingfulltrúa ógilt sérhverja þá alþjóðasamþykkt sem sem samþykkt hefur verið samkvæmt ákvæðum þessarar greinar ef í ljós kemur að samþykktin hefur engan tilgang lengur eða kemur ekki lengur að gagni við að ná markmiðum stofnunarinnar.“
2. gr.
3. gr.
2. Þessi gerð um breytingu tekur gildi samkvæmt ákvæðum 36. gr. stofnskrár Alþjóða
3. Þegar þessi gerð tekur gildi skal forstjóri alþjóðavinnumálaskrifstofunnar tilkynna það öllum aðildarríkjum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar og aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna.
Ofangreint er réttur texti gerðar þeirrar sem 85. þing Alþjóðavinnumálastofnunarinnar samþykkti í 85. þinghaldi sínu sem fram fór í Genf og lauk 19. júní 1997.
Fylgiskjal IV.
Ræða fulltrúa ríkisstjórnar Íslands á 85. Alþjóðavinnumálaþinginu.
(Flutt 12. júní 1997 af Gylfa Kristinssyni,
deildarstjóra í félagsmálaráðuneytinu.)
Frú þingforseti.
Ég vil hefja mál mitt á því að óskað yður til hamingju þann heiður sem felst í því að hljóta kosningu sem forseti 85. Alþjóðavinnumálaþingsins. Ég vil taka undir orð fyrri ræðumanna og sem hafa látið í ljós fullvissu um að þér munið leysa þetta ábyrgðarfulla starf vel af hendi og þar með stuðla að því að árangur þingsins verði sem allra mestur.
Frú, þingforseti, ráðherrar og þingfulltrúar.
Ræðu þessa flyt ég í nafni félagsmálaráðherra Íslands, hr. Páls Péturssonar, sem að þessu sinni sá sér ekki fært að taka þátt í Alþjóðavinnumálaþinginu. Ég flyt yður frú þingforseti, forstjóra ILO, Michel Hansenne, og þingheimi kveðjur ráðherrans.
Skýrsla forstjóra til 81. Alþjóðavinnumálaþingsins árið 1994 bar yfirskriftina: Til varnar gildum, hvatt til breytinga. Félagslegt réttlæti í hagkerfi án landamæra: Viðfangsefni Alþjóða
Í skýrslunni til þingsins varar forstjórinn við þeirri þróun að nota yfirstandandi efnahags
Niðurstaða 81. Alþjóðavinnumálaþingsins var sú að fela forstjóra og stjórnarnefnd að fjalla frekar um þetta málefni.
Líta má svo á að skýrsla forstjóra alþjóðavinnumálaskrifstofunnar til Alþjóðavinnumála
Í skýrslu sinni til 85. Alþjóðavinnumálaþingsins varar sérfræðinganefndin við því að verði hún svipt tækifæri til eftirlits með framkvæmd mikilvægra alþjóðasamþykkta í nafni aukinnar framleiðni og áherslu á samkeppni mundi slíkt stofna í hættu heilsusamlegu vinnuumhverfi, stöðugleika á vinnumarkaði og sjálfsvirðing og frelsi launamanna yrði stórlega skert. Lakari staða launamanna gæti orðið niðurstaðan. Full ástæða er taka undir þessi varnaðarorð sérfræðinganefndarinnar.
Það er nauðsynlegt að hafa í huga umræður á 81. Alþjóðavinnumálaþinginu og varnaðar
Það er hins vegar rétt að tryggja verður betur framkvæmd samþykkta um grundvallar
Ástæða er til þess að lýsa yfir sérstökum stuðningi við það viðhorf að af stofnskrá og aðild að ILO leiði skuldbindingar til að virða ákveðin grundvallarréttindi launafólks ekki eingöngu á landsvísu heldur hvar sem er í heiminum. Þessi réttindi eru tryggð í nokkrum grund
Í skýrslu forstjórans er sett fram tillaga um að Alþjóðavinnumálaþingið samþykki sérstaka yfirlýsingu sem felur í sér að aðildarríkin árétti skuldbindingar sínar sem leiðir af aðild að stofnuninni. Hér er um að ræða athyglisverða tillögu sem ástæða er til að styðja. Ég vil taka undir orð þeirra sem hafa látið í ljósi von um að slík yfirlýsing verði samþykkt á næsta Al
Ég þakka yður frú forseti.
Fylgiskjal V.
Skýrsla um starf nefndar sem fer með málefni Alþjóðavinnumálastofnunarinnar
og framkvæmd félagsmálasáttmála Evrópu árið 1997.
Samstarf milli ríkisstjórna og aðila vinnumarkaðarins skapa Alþjóðavinnumálastofnuninni (ILO) sérstöðu þegar skipulag hennar er borið saman við skipulag annarra stofnana sem starfa innan vébanda Sameinuðu þjóðanna. Í öllum nefndum og ráðum stofnunarinnar eiga sæti fulltrúar ríkisstjórna, atvinnurekenda og launafólks. Þessi skipan á samstarfi ríkisvaldsins og aðildarsamtaka vinnumarkaðarins hefur verið tekin upp í aðildarríkjum ILO og löguð að aðstæðum í hverju landi fyrir sig. Stofnunin hefur með ýmsu móti stuðlað að slíku þríhliða samstarfi á landsvísu. Árið 1976 afgreiddi Alþjóðavinnumálaþingið alþjóðasamþykkt nr. 144, um samstarf ríkisvalds og aðila vinnumarkaðarins um framkvæmd alþjóðlegra reglna á sviði vinnumála, sem Ísland fullgilti árið 1981. Í anda samþykktar nr. 144 var skipuð 16. apríl 1982 samstarfsnefnd ríkisvaldsins og aðila vinnumarkaðarins sem fjallar um samskipti Íslands við Alþjóðavinnumálastofnunina. Á árinu 1997 skipuðu eftirtaldir nefndina: Fulltrúi Alþýðusambands Íslands, Ástráður Haraldsson, lögræðingur ASÍ, fulltrúi Vinnuveitenda
Verkefni nefndarinnar á árinu 1997 voru svipuð og næstu ár á undan, þ.e. að fara yfir drög að skýrslum til alþjóðavinnumálaskrifstofunnar í Genf um framkvæmd fullgiltra alþjóðasamþykkta, svara spurningaskrám sem skrifstofan sendir aðildarríkjunum þegar undirbúin eru drög að nýjum samþykktum og fjalla um athugasemdir sem sérfræðinganefnd ILO gerir við framkvæmd á alþjóðasamþykktum. Nefndin ræðir einnig framkvæmd Íslands á ákvæðum félagsmálasáttmála Evrópu.
Nefnd um samskipti Íslands við Alþjóðavinnumálastofnunina hélt á árinu 1997 samtals 16 fundi. Helstu viðfangsefni nefndarinnar voru:
a. Skýrslur um framkvæmd alþjóðasamþykkta á sviði vinnumála.
Samkvæmt 22. gr. stofnskrár Alþjóðavinnumálastofnunarinnar er aðildarríki skylt að gefa stofnuninni skýrslur um framkvæmd alþjóðasamþykkta. Þessi skylda er tvíþætt. Í fyrsta lagi skulu aðildarríkin gefa ILO reglulega skýrslur um framkvæmd þeirra samþykkta sem þau hafa fullgilt. Í öðru lagi getur stjórnarnefnd ILO falið alþjóðavinnumálaskrifstofunni að óska eftir skýrslum frá aðildarríkjunum um framkvæmd ákvæða í öðrum samþykktum sem þau hafa ekki fullgilt. Lagt er til í 5. gr. tillögu nr. 152, um samstarf um framkvæmd alþjóðlegra reglna á sviði vinnumála, að stjórnvöld hafi samráð við aðila vinnumarkaðarins um samningu þessara skýrslna.
Á árinu 1997 undirbjó ILO-nefndin skýrslur ríkisstjórnarinnar um framkvæmd eftirfarandi alþjóðasamþykkta sem Ísland hefur fullgilt:
Nr. 58, um lágmarksaldur barna við sjómennsku.
Nr. 91, um orlof með launum fyrir farmenn.
Nr. 98, um réttinn til að stofna félög og semja sameiginlega.
Nr. 102, um lágmark félagslegs öryggis.
Nr. 105, um afnám nauðungarvinnu.
Nr. 111, um misrétti með tilliti til atvinnu eða starfs.
Nr. 144, varðandi samstarf um framkvæmd alþjóðlegra reglna á sviði vinnumála.
b. Yfirferð yfir ófullgiltar alþjóðasamþykktir.
Samkvæmt 1. mgr. 5. gr. samþykktar nr. 144, c-lið, skulu stjórnvöld beita sér fyrir samráði um reglubundna athugun á ófullgiltum samþykktum til að kanna hvað gera megi til að stuðla að framkvæmd þeirra eða fullgildingu. Í samræmi við þetta ákvæði fór ILO-nefndin á árinu yfir eftirtaldar samþykktir:
Nr. 175, um réttindi þeirra sem vinna hlutastörf.
Nr. 174, um ráðstafanir til að koma í veg fyrir meiri háttar iðnaðarslys.
Nr. 173, um verndun launakrafna starfsmanna við gjaldþrot atvinnurekanda.
Nr. 172, um vinnuaðstæður á hótelum, veitingastofum og svipuðum stofnunum.
Nr. 171, um næturvinnu.
Nr. 170, um öryggi við notkun efna við vinnu.
Þessar samþykktir eru enn til umfjöllunar í nefndinni.
c. Skýrsla um 83. og 84. Alþjóðavinnumálaþingið 1996.
Aðild að Alþjóðavinnumálastofnuninni fylgir sú skylda að kynna löggjafarsamkomu þær samþykktir sem Alþjóðavinnumálaþingin hafa afgreitt. Á Íslandi er þetta ákvæði uppfyllt þannig að félagsmálaráðherra gefur Alþingi skýrslu um Alþjóðavinnumálaþingin. Í skýrslun
83. þingið afgreiddi nýja alþjóðasamþykkt og tillögu um aðstæður þeirra sem stunda það sem hlotið hefur nafnið heimastörf. Það tekur m.a. til þess þegar launamaður vinnur tiltekin verkefni fyrir atvinnurekanda á heimili sínu. Markmiðið er að gera stöðu heimastarfsmanna sem líkasta stöðu annarra starfsmanna.
Aukaþingið, sem haldið var í október 1996, var mjög afkastamikið og afgreiddi eftirtaldar samþykktir, tillögur og bókun:
1. Samþykkt nr.178, um vinnueftirlit um borð í skipum.
2. Samþykkt nr. 179, um skiprúmssamninga skipverja.
3. Samþykkt nr. 180, um vinnutíma og mönnun skipa.
4. Bókun við samþykkt nr. 147, um lágmarkskröfur á kaupskipum.
5. Tillaga nr. 185, um vinnueftirlit um borð í skipum.
6. Tillaga nr. 186, um skiprúmssamninga skipverja.
7. Tillaga nr. 187, um vinnutíma og mönnun skipa.
d. Undirbúningur fyrir þátttöku í 85. Alþjóðavinnumálaþinginu 1997.
ILO-nefndin fjallaði á fundum sínum fyrri hluta árs 1996 um dagskrármál 81. Alþjóða
e. Félagsmálasáttmáli Evrópu.
Umfjöllun um aðild Íslands að félagsmálasáttmála Evrópu er meðal verkefna sem falin hafa verið ILO-nefndinni. Með sama hætti og árið áður voru það einkum þrjú atriði sem voru á dagskrá nefndarinnar og snerta félagsmálasáttmálann.
Skýrsla um framkvæmd á ákvæðum félagsmálasáttmálans.
1. gr., um vinnumál.
5. gr., um félagafrelsi.
6. gr., um samningafrelsi.
12. gr., um rétt til félagslegs öryggis.
13. gr., um rétt til félagslegrar aðstoðar og læknishjálpar.
16. gr., um rétt fjölskyldunnar til félagslegrar, lagalegar og efnahagslegrar verndar.
Skýrslan var send Evrópuráðinu í lok nóvember 1997.
Athugasemdir við framkvæmd Íslands á ákvæðum félagsmálasáttmálans.
Endurskoðun félagsmálasáttmálans.
Nefndin afgreiddi árið 1991 drög að bókun við félagsmálasáttmálann þar sem skýrar er kveðið á um hlutverk sérfræðinganefndar Evrópuráðsins. Í henni er einnig kveðið skýrar á um verkefni nefndar sem í eiga sæti fulltrúar aðildarríkja sáttmálans.
Endurskoðun sáttmálans lauk í október 1994 með afgreiðslu endurskoðunarnefndarinnar á nýjum félagsmálasáttmála. Í nýja sáttmálanum er að finna fjölda nýmæla sem m.a. fjalla um rétt launafólks til upplýsinga og að haft sé samráð við það, vernd launa við gjaldþrot at
Árið 1995 var annað skjalið sem endurskoðunarnefndin sem hóf störf árið 1991 afgreiddi opnað til undirritunar. Hér er um að ræða bókun sem felur í sér að aðildarríki sáttmálans heimilar tilteknum samtökum að kæra til Evrópuráðsins framkvæmd á ákvæðum hans. Samkvæmt bókuninni er alþjóða- og landssamtökum samtaka aðila vinnumarkaðarins heimil
Fullgilding Íslands á framangreindum skjölum hefur verið til umfjöllunar hjá ILO-nefndinni. Þeirri umfjöllun er ekki lokið. Einnig hefur nefndin farið yfir íslenska þýðingu á endurskoðaðri gerð félagsmálasáttmálans og framangreindum bókunum.
Viðauki.
Athugasemdir sérfræðinganefndar Evrópuráðsins við skýrslu Íslands
um framkvæmd félagsmálasáttmála Evrópu á árunum 1992–94.
Framsetningin er í tveimur hlutum. Í fyrri hlutanum er að finna almennar athugasemdir sér
Almennar athugasemdir sérfræðinganefndarinnar.
Atvinna og starfsþjálfun.
Réttur barnsins.
Vinnumál – samskipti aðila vinnumarkaðarins.
Athugasemdir sérfræðinganefndarinnar við framkvæmd einstakra greina sáttmálans.
1. gr.
Réttur til vinnu.
* Fram kemur í skýrslu sérfræðinganefndarinnar að hagvöxtur hafi lítillega aukist á því tímabili sem skýrslan tekur til. Atvinnuleysi hafi hins vegar minnkað úr 1,7% 1990 í 1,5% 1991. Hún kveðst veita því athygli að atvinnuleysi meðal kvenna hafi minnkað úr 2,3% í 1,7% á þessu tímabili (Conclusions XIII-1).
* Í niðurstöðum nefndarinnar XIII-3 vekur nefndin á því athygli að samkvæmt skýrslu Íslands og öðrum heimildum hafi atvinnuleysi á milli áranna 1992 og 1993 aukist úr 3% í 4,3%.
Hún óskar eftir upplýsingum um árangur af aðgerðum til að fjölga störfum fyrir konur á svæðum þar sem atvinnuleysi meðal þeirra hafi verið mikið í framhaldi af því að 60 milljónum króna hafi verið varið til ráðstafana í þessu skyni.
Sérfræðingarnir kveðjast enn fremur gefa því gaum að samtals verði 500 milljónir króna veittar sveitarfélögum sem setji fram tillögur um atvinnusköpun, einkum til vegamála til að viðhalda atvinnu á því sviði.
Nefndin kveðst einnig gefa gaum spám um aukið atvinnuleysi á árinu 1994, einkum vegna samdráttar í fiskvinnslu, og óskar eftir áframhaldandi upplýsingum um framvinduna í þessari atvinnugrein.
Sérfræðinganefndin óskar eftir að næsta skýrsla hafi að geyma athugasemdir ríkisstjórn
2. mgr., um að réttur verkafólks til að vinna fyrir sér í starfi sem það hefur valið sér sé verndaður á raunhæfan hátt.
* Nefndin gerir að umtalsefni upplýsingar í skýrslu Íslands um þingsályktun Alþingis í maí 1993 um fjögurra ára framkvæmdaáætlun sem hafi að markmiði að koma á jafnrétti karla og kvenna. Þingsályktunin byggist á 17. gr. laga nr. 28/1991, um jafnan rétt og jafna stöðu kvenna og karla. Við yfirferð yfir áætlunina kveðst nefndin veita sérstaka athygli eftirfarandi atriðum:
— við auglýsingu starfa skuli hvetja konur til að senda umsóknir,
— við ráðningu í starf skuli veita þeim umsækjanda forgang sem sé af því kyni sem er í minni hluta á hlutaðeigandi vinnustað, enda sé jafnræði að því er varðar menntun og reynslu,
— við starfsmenntun og leiðbeiningar um starfsframa skuli lögð áhersla á tækifæri beggja kynjanna til að bæta starfshæfni sína,
— eitt af markmiðum ríkisstjórnarinnar sé að auka hlut kvenna í opinberum nefndum (30%),
— grípa skuli til aðgerða í því skyni að auðvelda starfsmönnum með fjölskylduábyrgð þátttöku í atvinnulífinu,
— komið skuli í veg fyrir misrétti byggt á kynferði að því er varðar kaupauka,
— hæfni umsækjanda skuli ekki eingöngu metin með hliðsjón af starfsreynslu heldur skuli tekið tillit til hæfni sem fengin er á öðrum sviðum, t.d. með uppeldi barna, umönnun og heimilisstjórn.
Nefndin óskar eftir upplýsingum um framkvæmd áætlunarinnar og um þann árangur sem kann að nást.
* Sérfræðingarnir vísa til fyrri óska um upplýsingar um aðgerðir til að afnema misrétti í atvinnulífinu sem byggist á kynferði, félagslegum uppruna, þjóðerni, stjórnmálaskoðunum, trú eða kynþætti, svo og upplýsingar um aðgerðir til að stuðla að jöfnum tækifærum í sambandi við atvinnuleit eða starf. Þess er farið á leit við stjórnvöld að þau upplýsi í næstu skýrslu um aðgerðir á þessu sviði. Sérfræðingarnir staðfesta fyrri niðurstöðu um að aðstæður séu í samræmi við ákvæði mgr. (Conclusions XIII-1.)
3. mgr., um ókeypis vinnumiðlun fyrir allt verkafólk.
* Sérfræðinganefndin kveðst sakna þess að í skýrslu Íslands sé ekki að finna hagtölur um starfsemi vinnumiðlana á vegum opinberra og einkaaðila sem hún hafði óskað eftir. Nefndin kvaðst ekki vera í aðstöðu til að meta þjónustu ókeypis vinnumiðlunar og frestaði því ákvörð
4. mgr., um tækifæri til að njóta viðeigandi starfsfræðslu, þjálfunar og endurhæfingar.
* Nefndin kveðst veita athygli í skýrslu Íslands og í viðauka við hana upplýsingum um setningu laga um starfsmenntun í atvinnulífinu 15. maí 1992. Með lögunum er hvatt til starfs
Sérfræðingarnir gefa því gaum að skipað hafi verið starfsmenntaráð sem styrki starfs
Nefndin vísar til spurningar um jafnrétti fatlaðra einstaklinga frá öðrum aðildarríkum sátt
Sérfræðingarnir staðfesta fyrra mat um fullnægjandi framkvæmd á þessu ákvæði sáttmál
2. gr.
Réttur til sanngjarnra vinnuskilyrða.
* Sérfræðinganefndin vísar til fyrri niðurstöðu sinnar og kveðst gefa því gaum í íslensku skýrslunni að kjararannsóknarnefnd sé í samvinnu við Háskóla Íslands að taka saman hagtölur um vinnutíma og beiti til þess aðferðum sem mælt sé með af alþjóðavinnumálaskrifstofunni í Genf. Gert sé ráð fyrir niðurstöður liggi fyrir að tveimur árum liðnum. Þess vegna vonist hún til þess að í næstu skýrslu Íslands verði að finna hagtölur um raunverulegan vinnutíma, þar með talda yfirvinnu í hverri starfsgrein, auk upplýsinga um vinnutíma sjómanna. Hún kveðst þó taka eftir í upplýsingum í samantekt alþjóðavinnumálaskrifstofunnar um vinnumarkaðsmál árið 1994 að meðalvinnutími á Íslandi hafi verið 46 stundir árið 1993.
* Sérfræðingarnir óska á ný eftir upplýsingum um viðbrögð við tillögum nefndar sem skip
* Nefndin ákvað að fresta ákvörðun um mat á framkvæmd á ákvæði mgr. meðan beðið væri frekari upplýsinga um vinnutíma á Íslandi (Conclusions XIII-1).
3. mgr., um að veitt sé a.m.k. tveggja vikna árlegt orlof með kaupi.
5. mgr., um vikulegan hvíldartíma.
3. gr.
Réttur til öryggis við störf og heilsusamlegra vinnuskilyrða.
2. mgr., um eftirlit með framkvæmd öryggis- og heilbrigðisreglugerða.
3. mgr., um samráð við aðila vinnumarkaðarins um ráðstafanir sem ætlað er að bæta öryggi og heilbrigði á vinnustöðum.
4. gr.
Réttur til sanngjarns kaups.
2. mgr., um rétt verkafólks til hærra kaups fyrir yfirvinnu.
3. mgr., um viðurkenningu á rétti karla og kvenna til sama kaups fyrir jafnverðmæt störf.
* Í niðurstöðum sínum segjast sérfræðingarnir gefa gaum svari við spurningu í fyrri skýrslulotu þar sem fram komi að sönnunarbyrði í jafnréttismálum hafi verið snúið í málum sem séu kærð til kærunefndar jafnréttismála og snerti meint misrétti byggt á kynferði. Sam
4. mgr., um rétt verkafólks til hæfilegs uppsagnarfrests.
5. mgr., um heimild til takmarkaðs launafrádráttar.
5. gr.
Réttur til að stofna félög.
Að því er varðar atvinnuleysisbætur kveðst nefndin veita því athygli að nefnd hafi verið skipuð til að endurskoða rétt til atvinnuleysisbóta. Sérfræðinganefndin lætur í ljósi ósk um að fá upplýsingar um endurskoðunina og álítur enn að ákvæði sem útiloka launamenn utan stéttarfélaga frá atvinnuleysisbótum, sem fjármagnaðar eru af opinberu fé og launaskatti, ekki vera í samræmi við ákvæði 5. gr. sáttmálans.
Hún kveðst einnig veita athygli svari við almennri spurningu um alþjóðlega skipaskrá. Samkvæmt skýrslunni sé slík skrá ekki til á Íslandi (Conclusions XIII-1).
6. gr.
Réttur til að semja sameiginlega.
2. mgr., um að stuðlað sé að frjálsum samningaumleitunum milli vinnuveitenda og verkalýðsfélaga til að ákvarða laun og vinnuskilyrði með heildarsamningum.
* Sérfræðinganefndin kveður það vekja athygli sína að í skýrslu Íslands komi fram að í framhaldi af samráði og samningaviðræðum hafi ríkisstjórnin og ýmis samtök á vinnumarkaði gert samning í því skyni að draga úr launahækkunum á tímum aukinnar verðbólgu og vaxandi atvinnuleysis.
Fram kemur að nefndin hafi tekið eftir því að þessir þjóðarsáttarsamningar eigi að gilda til september 1991 með það höfuðmarkmið að stuðla að efnahagslegri viðreisn með hógværum kauphækkunum og með ákvæði um sérstaka launanefnd.
Hún kveðst veita því athygli að í ágúst 1990, í framhaldi af því að Bandalag háskólamennt
Nefndin kveðst einnig gefa því gaum í heimildum frá ILO að í desember 1992, þ.e. utan skýrslutímabilsins, hafi Hæstiréttur Íslands komist að þeirri niðurstöðu að enda þótt bráða
Sérfræðinganefnd Evrópuráðsins minnir á fordæmisrétt sem síðast er vísað til í skýrslu XXII-1 að teknu tilliti til tímabils samráðs sem lauk með almennu samkomulagi aðila vinnu
Loks kveðst nefndin veita athygli svari Íslands við almennri spurningu til aðildarríkjanna varðandi framkvæmd 5. gr. sáttmálans um alþjóðlega skipaskrá. Samkvæmt svarinu er slík skrá eða skráning ekki tíðkuð á Íslandi (Conclusions XIII-1).
* Í skýrslu XIII-3 vísar sérfræðinganefndin til skýrslu Íslands þar sem svarað er spurning
Nefndin óskar eftir upplýsingum í næstu skýrslu um framvindu kjarasamninga. Hún óskar eftir staðfestingu á því að bráðabirgðalög um aðgerðir í efnahagsmálum séu ekki lengur í gildi.
Hún gerir einnig að umtalsefni 2. gr. laga nr. 15/1993 þar sem kveðið er á um að Hæsti
Meðan beðið er nánari upplýsinga kveðst nefndin staðfesta fyrri jákvæðu niðurstöðuna um framkvæmd mgr.
3. mgr., um skipulag sáttafyrirkomulags og gerðardóma eftir samkomulagi við lausn vinnudeilna.
* Sérfræðinganefndin gefur gaum að því í skýrslu Íslands að í kjarasamningum bæði á al
4. mgr., um rétt verkafólks og vinnuveitenda á sameiginlegum aðgerðum þegar hagsmunaárekstrar verða.
* Nefndin kveðst gefa gaum upplýsingum í skýrslu Íslands um skrá yfir störf sem gegna þurfi til að veita lágmarksþjónustu í því skyni að tryggja öryggi fasteigna og fólks. Af þessu leiði að þeir sem gegni þessum störfum hafi ekki rétt til að fara í verkfall. Nefndin lætur í ljós von um að hliðstæðar skrár verði sendar Evrópuráðinu í framtíðinni. Sérfræðingarnir óska eftir upplýsingum um það hvernig haft sé samráð við hlutaðeigandi samtök launafólks um ákvörðun á því á hvaða störfum þetta bitni og við mat á fjölda einstaklinga sem sé talinn nauðsynlegur til að viðhalda lágmarksþjónustu.
Nefndin gerir verkfallsrétt opinberra starfsmanna að umtalsefni og bendir á að ákvæði laga nr. 94/1986 takmarki enn verkfallsrétt opinberra starfsmanna við þau tilvik að verkfall sé gert í þeim tilgangi að ná kjarasamningi. Hún minnir á fordæmisrétt og kveður slíkar takmarkanir óásættanlegar.
Sérfræðinganefndin kveðst einnig harma að í skýrslu sinni staðfesti ríkisstjórnin að rétturinn til að boða verkfall sé eingöngu á valdi stéttarfélaga. Hún minnir á að samkvæmt þessu ákvæði sáttmálans verði launamönnum að vera heimilt að leggja niður vinnu jafnvel án aðildar stéttarfélags. Hún telur því að einnig að þessu leyti séu aðstæður á Íslandi ekki í samræmi við ákvæði 4. mgr. 6. gr. sáttmálans (Conclusions XIII-1).
11. gr.
Réttur til heilsuverndar.
* Sérfræðinganefndin kveðst hafa veitt athygli upplýsingum í íslensku skýrslunni um aðstöðu til heilsugæslu sem sé að finna um land allt og væntir þess að í næstu skýrslu komi fram staðfesting á því að allir íbúar, þar með taldir þeir sem búi afskekkt, geti notið þjónustu í samræmi við þarfir.
Nefndin getur þess að í framhaldi af Hvítbók ríkisstjórnarinnar hafi verið gripið til marg
Nefndin vekur athygli á því að samkvæmt nýjum reglum líði lengri tími á milli skýrslna um framkvæmd greinarinnar. Hún leggur því ríka áherslu á ítarleg svör við spurningum sínum í næstu skýrslu ríkisstjórnarinnar um framkvæmd mgr. Niðurstaða hennar er að framkvæmd Íslands sé í samræmi við ákvæðið.
2. mgr., um ráðgjafar- og fræðsluaðstöðu til að stuðla að bættu heilsufari og efla ábyrgðartilfinningu einstaklinga í heilbrigðismálum.
* Nefndin vekur á því athygli að engar upplýsingar séu veittar um þetta ákvæði en vísað til upplýsinga sem veittar eru í 1. mgr. greinarinnar. Þar komi fram að heilsugæslustöðvar séu ábyrgar fyrir heilsugæslu í skólum, sérstaklega að því er varðar eftirlit með heyrn og sjón. Sérfræðingarnir segjast taka eftir að skólar veiti ráðgjöf að því er varðar mataræði, tannvernd, kynlíf, reykingar og ávana- og fíkniefni.
Nefndin vekur athygli á því að samkvæmt nýjum reglum líði lengri tími á milli skýrslna um framkvæmd greinarinnar. Hún leggur því ríka áherslu á að fá ítarleg svör við spurningum sín
3. mgr., um varnir gegn farsóttum, landlægum sjúkdómum og öðrum sjúkdómum.
* Sérfræðinganefndin segist veita athygli upplýsingum sem fram koma í skýrslu Íslands um aðgerðir til að hindra útbreiðslu AIDS. Hún kvartar undan því að ekki sé að finna upplýsingar í skýrslunni um nýjar aðgerðir til að koma í veg fyrir kynsjúkdóma eins og óskað hafi verið eftir. Nefndin kveðst vonast til þess að í næstu skýrslu Íslands verði að finna upplýsingar um bólusetningar, hvers konar bóluefni sé notað og um markhóp aðgerðanna, hvort þær séu skylda og hvort greiða þurfi fyrir þessa þjónustu. Nefndin endurnýjar það álit sitt að framkvæmd Íslands sé í samræmi við ákvæði málsgreinarinnar.
12. gr.
Réttur til félagslegs öryggis.
2. mgr., um eflingu almannatrygginga þannig að þær jafnist á við það sem krafist er til fullgildingar alþjóðavinnumálasamþykkt nr. 102, um lágmark félagslegs öryggis.
3. mgr., um markvissa eflingu almannatrygginga.
* Sérfræðinganefndin kveðst veita athygli upplýsingum í skýrslu Íslands og upplýsingum í öðrum heimildum um framkvæmd mgr. Hún kveðst veita sérstaka athygli upplýsingum um að framlög til tryggingamála hafi hækkað úr 10,7% af þjóðarframleiðslu ársins 1972 í 18,2% árið 1992. Ríkissjóður hafi staðið undir 54% kostnaðar, sveitarfélög 8%, atvinnurekendur 32% og launafólk 8%.
Nefndin kveðst einnig veita athygli upplýsingum um að einyrkjar geti nú fengið atvinnu
Niðurstaða sérfræðinganna er sú að Ísland framfylgi ákvæði mgr. á fullnægjandi hátt.
4. mgr., um gerð gagnkvæmra eða fjölþjóðlegra samninga um tryggingabætur og aðgerðir til að koma í veg fyrir missi þeirra.
Sérfræðinganefndin kveðst taka eftir því í íslensku skýrslunni að engir tryggingasamningar séu í gildi eða séu fyrirhugaðar við Möltu. Hún setur fram þá spurningu hvort ástæðan sé sú að engir fólksflutningar eigi sér stað á milli Íslands og Möltu. Sérfræðingarnir óska eftir staðfestingu á því að starfi maltneskir launamenn á Íslandi muni þeir njóta þeirrar verndar sem felist í ákvæði mgr. Nefndin frestaði ákvörðun um það hvort framkvæmd Íslands sé fullnægjandi þar til frekari upplýsingar berist.
13. gr.
Réttur til félagslegrar aðstoðar og læknishjálpar.
* Orðrétt segir svo í skýrslu sérfræðinganefndarinnar: „Nefndin kynnti sér upplýsingar sem fram koma í skýrslu Íslands.
1. Félagsleg aðstoð.
Hún kynnti sér ítarlegar upplýsingar um framkvæmd félagslegrar aðstoðar sem veitt er á grundvelli laga um félagsþjónustu sveitarfélaga, nr. 40/1991.
Hún veitir sérstaka athygli fjölgun styrkþega úr 3.666 árið 1989 í 3.841 árið 1992.
Í raun leggur félagsþjónustan mat á raunverulegar þarfir einstaklings eða fjölskyldu og veitir grunnfjárhagsaðstoð sem nemur mun á tekjum og lágmarksframfærslukostnaði sem er ákveðinn af sérhverju sveitarfélagi samkvæmt leiðbeiningarreglum félagsmálaráðuneytisins.
Hægt sé að bæta öðrum bótum við grunnfjárhagsaðstoð, þar með talin skyndiaðstoð vegna skemmda á húsnæði, útfararkostnaður o.fl. Sveitarfélögin eru skyldug til að veita margvíslega aðra félagslega aðstoð, t.d. heimilishjálp, dagvistarheimili fyrir börn og niðurgreitt húsnæði. Í skýrslunni kemur fram að þrátt fyrir þetta sé enginn raunverulegur réttur til viðbótarbóta við grunnfjárhagsaðstoðina sem eru veittar af sveitarfélögunum á grundvelli mats á hverju einstöku tilviki.
Nefndin veitir athygli að í skýrslu Íslands um framkvæmd 4. mgr. 13. gr. kemur fram að ríkisborgarar annarra aðildarríkja sáttmálans, sem löglega dveljast á Íslandi, hafi rétt til jafns við Íslendinga til félagslegrar aðstoðar, án tillits til dvalartíma. Nefndin veitir því enn fremur athygli að nefnd hafi verið skipuð í nóvember 1994 til að taka þessi málefni til umfjöllunar. Hún kveðst þar af leiðandi óska eftir upplýsingum um starf [íslensku] nefndarinnar en minnir jafnframt á að kröfur um sérstakan dvalartíma geti brotið í bága við ákvæði 1. mgr. 13. gr.
Nefndin veitir enn fremur athygli að á tilteknum svæðum eru móttakendur félagslegrar aðstoðar skuldbundnir til að leggja fram sannanir á því að þeir séu virkir leitendur atvinnu og hægt sé að synja um fjárhagsaðstoð neiti hlutaðeigandi að taka atvinnutilboði. Nefndin óskar eftir upplýsingum um fjölda fólks, jafnvel áætlaðan fjölda, sem hafi á ári hverju verið synjað um félagslega aðstoð á þessum grundvelli, einnig um þann fjölda tilvika um neitun atvinnutilboða og fjölda atvinnutilboða.
Nefndin veitir athygli upplýsingum í skýrslunni um að hægt sé að áfrýja ákvörðunum fé
Hún óskar einnig eftir upplýsingum um það hvort nefndin geti breytt ákvörðunum um að synja um félagslega aðstoð. Ef í ljós kemur að áfrýjunarnefndin uppfyllir ekki skilyrði um sjálfstæði óskar nefndin eftir upplýsingum um það hvort hægt sé að skjóta ákvörðunum hennar til dómstóla.
2. Læknishjálp.
Nefndin tekur eftir að læknismeðferð er að stærstum hluta ókeypis og upphæð veitt innan ramma ákvæða um félagslega aðstoð nægir einnig fyrir þeim hluta sem einstaklingum er gert að greiða vegna læknisaðstoðar.
Í fyrri niðurstöðum af athugun nefndarinnar á framkvæmd 4. mgr. 13. gr. hefur nefndin veitt athygli að útlendingar, sem eru búsettir á Íslandi, hafi rétt til læknisaðstoðar. Hún óskaði þar af leiðandi eftir skilgreiningu á orðinu „búsettur“ [domiciled]. Skýrsla Íslands vísar í þessu sambandi til upplýsinga sem eru veittar um framkvæmd 1. mgr. 12. gr. þar sem kemur fram að allir útlendingar búsettir á Íslandi í sex mánuði njóti sjúkratrygginga sem tryggi þeim læknismeðferð þeim að kostnaðarlausu. Þessar upplýsingar gerðu nefndinni ekki kleift að meta raunverulega stöðu ríkisborgara aðildarríkja sáttmálans sem löglega búa og starfa á Íslandi að því er varðar læknisaðstoð. Hún óskar þar af leiðandi eftir nánari upplýsingum sem varpa ljósi á þetta atriði.
Nefndin ákvað að fresta því að leggja mat á framkvæmd Íslands á þessu ákvæði þar til nánari upplýsingar hafi borist.
2. mgr., um tryggingu þess að fólk sem nýtur félagslegrar aðstoðar eða læknishjálpar bíði ekki fyrir þá ástæðu hnekki í sambandi við stjórnmálaleg eða félagsleg réttindi sín.
3. mgr., um opinbera þjónustu, ráðleggingar eða félagslega aðstoð til að koma í veg fyrir skort.
4. mgr., um að ákvæðum í 1., 2. og 3. mgr. greinarinnar sé beitt jafnt gagnvart eigin þegnum og þegnum annarra samningsaðila sem löglega dvelja í löndum þeirra í samræmi við skuldbindingar þeirra í Evrópusamþykktinni um félagslega aðstoð og læknishjálp sem undirrituð var í París hinn11. desember 1953.
* Í skýrslunni kemur fram að sérfræðinganefndin kveðst veita því athygli í íslensku skýrsl
Loks óskar nefndin eftir upplýsingum um það hvort ríkisborgarar annarra aðildarríkja sátt
14. gr.
Réttur til að njóta góðs af félagslegri velferðarþjónustu.
2. mgr., um aðgerðir sem hvetja einstaklinga og sjálfboðaliða til að koma á fót félagslegri þjónustu og efla hana.
* Sérfræðinganefndin kvartar undan því að í skýrslu Íslands hafi ekki verið að finna upplýsingar um framkvæmd þessarar greinar. Nefndin krefst þess að í næstu skýrslu verði veittar upplýsingar um framkvæmd greinarinnar, einkum að því er varðar þjónustu við aldr
16. gr.
Réttur fjölskyldunnar til félagslegrar,
lagalegrar og efnahagslegrar verndar.
* Sérfræðinganefndin kveðst veita athygli upplýsingum í skýrslu Íslands í framhaldi af spurningum sem hún hafi sett fram í fyrri skýrslum sínum. Meðal þess sem hún veitir eftirtekt er að auk fjölskyldubóta, sem greiddar eru með börnum yngri en 16 ára, er hægt að veita eftir
— barnabótaauka vegna allra barna yngri en 18 ára ef annað hvort foreldra er látið eða er á örorkubótum;
— bætur til einstæðra feðra eða mæðra vegna framfærslu barns yngra en 18 ára;
— styrk vegna menntunar ungmennis á aldrinum 18 til 20 ára ef annað eða bæði foreldra eru látin eða fá örorkustyrk.
Í þessu sambandi óskar nefndin eftir upplýsingum um það í næstu skýrslu Íslands hvort nauðsynlegt sé að uppfylla einhver búsetuskilyrði til að geta notið framangreindra bóta, barnabætur þar með taldar.
Sérfræðingarnir segjast taka eftir upplýsingum um að heilsugæslustöðvar veiti ráðlegg
Sérfræðinganefndin gerir að umtalsefni skýringar íslenskra stjórnvalda á takmörkuðu framboði á rýmum á dagvistarheimilum fyrir börn og vísar til þess að minna en 30% barna yngri en 10 ára eigi kost á rými. Hún segir að íslensk stjórnvöld bendi á hlutfallslega lágan skólaskyldualdur (sex ára), skipan fjölskyldumála og sterk fjölskyldubönd, en auk þess sé vakin á því athygli að úti á landi sé í flestum tilvikum stutt á milli vinnustaðar og heimilis.
Sérfræðingarnir segjast hafa fengið upplýsingar um að starfsemi skóladagheimila í Reykja
Vakin er á því athygli að skýrsla Íslands hafi haft að geyma upplýsingar um aðgerðir til að auðvelda fólki að eignast eða komast í húsnæði. Þessar aðgerðir hafi m.a. falist í eftirfarandi:
— skattafslætti og húsnæðisbótum til fólks sem byggir eða á annan hátt er að koma yfir sig eigin húsnæði;
— greiðslumati vegna lána til að kaupa félagslegt húsnæði;
— aðstoð í húsnæðismálum, sem veitt er af sveitarfélögum, í því skyni að hafa til reiðu húsnæði, annaðhvort leiguhúsnæði eða eigin húsnæði, fyrir fjölskyldur eða einstaklinga sem eiga í erfiðleikum við að finna húsnæði; þar til viðbótar hafi sveitarfélögunum verið gert kleift frá janúar 1995 að veita sérstakan húsnæðisstuðning í reiðufé.
Nefndin óskar eftir upplýsingum um það hvort og með hvaða skilyrðum ríkisborgarar annarra samningsaðila geti notið framangreinds stuðnings.
Sérfræðingarnir samþykktu að fresta ákvörðun um það hvort framkvæmd Íslands sé í sam
18. gr.
Réttur til að stunda arðbært starf í landi annars samningsaðila.
2. mgr., um einföldun gildandi formsatriða varðandi veitingu atvinnuleyfa og niðurfellingu gjalda sem erlendu verkafólki og atvinnurekendum er gert að greiða.
* Nefndin veitir því athygli í skýrslu Íslands að ný lög nr. 133/1994, um atvinnuréttindi útlendinga, hafi tekið gildi 1. janúar 1995 og leyst af hólmi eldri löggjöf frá árinu 1982.
Hún kveðst taka eftir að 13. og 14. gr. laganna hafi að geyma skrá yfir útlendinga sem séu undanþegnir skyldu til að hafa atvinnuleyfi á Íslandi (ríkisborgarar aðildarríkja samningsins um Evrópska efnahagssvæðið, útlendingar sem hafi verið íslenskir ríkisborgarar við fæðingu en glatað ríkisborgararétti hérlendis og tilteknir hópar útlendinga sem vinni á Íslandi skemur en í fjórar vikur á hverju 12 mánaða tímabili).
Þessu til viðbótar sé kveðið á um tvenns konar atvinnuleyfi í 7. gr., þ.e. tímabundið at
Nefndin tekur eftir því að hvað varðar atvinnuleyfi námsmanna hafi staða þeirra orðið lakari með nýju lögunum þar sem þeim sé nú gert að hafa atvinnuleyfi hyggist þeir leita að vinnu á námstíma eða með námi, eða í námsleyfum. Hún óskar eftir upplýsingum um fjölda námsmanna sem hafi sótt um slík leyfi og fjölda veittra leyfa og hvort um hafi verið að ræða fækkun námsmanna sem hafi leitað eftir vinnu með námi eða í námsleyfum. Nefndin kveðst einnig veita því athygli að samkvæmt nýju lögunum hafi stéttarfélög rétt til að „gefa umsögn“ um umsóknir um atvinnuleyfi. Nefndin óskar eftir því að fá upplýsingar um það hvort neikvæð umsögn stéttarfélags hindri frjálslega framkvæmd gildandi reglna.
Sérfræðingarnir veita því athygli að útlendingaeftirlitið er nú ábyrgt fyrir útgáfu sérstakra skírteina sem þjóna því hlutverki að sanna rétt til dvalar og atvinnu á Íslandi. Nefndin óskar upplýsinga um það hvort 500 kr. gjaldið sem sett sé upp fyrir skírteinin af útlendingaeftirlitinu vegna útgáfu skírteinis sé til viðbótar við önnur gjöld, t.d. fyrir að fá atvinnu- og dvalarleyfi, eða hvort það hafi komið í stað fyrri gjalda.
Loks er óskað upplýsinga um það með hvaða hætti nýju lögin hafi falið í sér einföldun á formsreglum að því er varðar vinnu ríkisborgara annarra aðildarríkja sáttmálans, þ.e. annarra en þeirra sem eiga aðild að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.
Nefndin frestaði því að taka afstöðu til framkvæmdar Íslands á framkvæmd ákvæðisins þar til frekari upplýsingar hafa borist. Sama gildir um framkvæmd Íslands á 3. mgr. 18. gr.
3. mgr., um að slakað verði á gildandi reglum sem gilda um ráðningu erlends verkafólks.
Sérfræðinganefndin gerir að umtalsefni ákvæði 7. gr. laga nr. 133/1994, um atvinnuréttindi útlendinga, sem gerir ráð fyrir tvenns konar atvinnuleyfum (!). Samkvæmt ákvæði greinar
Sérfræðingarnir fjalla um ákvæði 9. gr. þar sem kveðið er á um það að útlendingur búsettur á Íslandi geti sótt um „leyfi til að starfa sjálfstætt eða starfrækja fyrirtæki“ að uppfylltum tilteknum skilyrðum, þ.e. að hann sé fjárráða og hafi forræði á búi sínu. Nefndin óskar þess að verða upplýst um það hvort veiting atvinnuleyfis leiði af sér rétt til að starfa sjálfstætt, enda þótt útlendingurinn hafi ekki lögheimili á Íslandi.
Loks er óskað upplýsinga um það með hvaða hætti nýju lögin hafi falið í sér einföldun á formsreglum að því er varðar vinnu ríkisborgara annarra aðildarríkja sáttmálans, þ.e. annarra en þeirra sem eiga aðild að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.
Nefndin frestaði því að taka afstöðu til framkvæmdar Íslands á framkvæmd ákvæðisins með sama hætti og að því er varðar framkvæmd 2. mgr. 18. gr. þar til frekari upplýsingar hafa borist.
Tekið skal fram að Ísland hefur ekki undirgengist skuldbindingar samkvæmt eftirtöldum greinum:
2. gr.
4. mgr., um að verkafólki sem vinnur hættuleg eða óheilnæm störf séu veittir aukafrídagar eða vinnutími þess styttur.
7. gr.
8. gr.
9. gr.
10. gr.
19. gr.
Niðurstaðan í skýrslu sérfræðinganefndarinnar XIII-1 (1990–91) var eftirfarandi:
Framkvæmd í samræmi við ákvæði félagsmálasáttmála Evrópu:
2.* og 3.* mgr. 1. gr.; 3. og 5. mgr. 2. gr.; 1.*, 2.* og 3.* mgr. 3. gr.; 2., 4. og 5. mgr. 4. gr.; 1., 2. og 3.* mgr. 6. gr.
Í skýrslu XIII-1 taldi nefndin sig ekki hafa nægilegar upplýsingar til að geta dæmt um framkvæmd eftirtalinna greina: 1.* mgr. 2. gr.; 1.* og 3.* mgr. 4. gr.; 1. og 4.* mgr. 13. gr. og 16.* gr.
Í skýrslu XIII-1 taldi nefndin Ísland ekki standa við skuldbindingar sínar í sambandi við framkvæmd eftirtalinna ákvæða: 5.* gr.; 4.* mgr. 6. gr. og 2. og 3.* mgr. 18. gr.
* ) Óskað er ítarlegri upplýsinga um framkvæmd hlutaðeigandi mgr. eða gr.
Niðurstaðan í skýrslu sérfræðinganefndarinnar XIII-2 (1991–92) var eftirfarandi:
Framkvæmd í samræmi við ákvæði félagsmálasáttmála Evrópu:
1., 2., 3. og 4. mgr. 12. gr.; 2. og 3. mgr. 13. gr.; 16. gr.; 17. gr. og 1. og 4. mgr. 18. gr.
Í skýrslu XIII-2 taldi nefndin sig ekki hafa nægilegar upplýsingar til að geta dæmt um framkvæmd eftirtalinna greina: 1. og 4. mgr. 13. gr. og 2. og 3. mgr. 18. gr.
Niðurstaðan í skýrslu sérfræðinganefndarinnar XIII-3 (1991–93) var eftirfarandi:
Framkvæmd í samræmi við ákvæði félagsmálasáttmála Evrópu:
2. og 4. mgr. 1. gr.; 1., 2. og 3. mgr. 6. gr.; 1. og 2. mgr. 15. gr.
Í skýrslu XIII-3 taldi nefndin sig ekki hafa nægilegar upplýsingar til að geta dæmt um framkvæmd eftirtalinna greina: 3. mgr. 1. gr.; 1. mgr. 2. gr.; 3. mgr. 4. gr.
Í skýrslu XIII-3 taldi nefndin Ísland ekki standa við skuldbindingar sínar í sambandi við framkvæmd eftirtalinna ákvæða: 5. gr.; 4. mgr. 6. gr.
Niðurstaðan í skýrslu sérfræðinganefndarinnar XIII-4 (1992–94) er eftirfarandi:
Framkvæmd í samræmi við ákvæði félagsmálasáttmála Evrópu:
1., 2. og 3. mgr. 11. gr.; 1. 2. og 3. mgr. 12. gr.; 2. og 3. mgr. 13. gr.
Í skýrslu XIII-4 taldi nefndin sig ekki hafa nægilegar upplýsingar til að geta dæmt um fram
