[prenta uppsett í dálka] 66. fundur, 123. lþ.
Flm. (Kristín Halldórsdóttir):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um greiðslur ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota, nr. 69/1995, sem er 435. mál þessa þings og er á þskj. 733, en auk mín flytur hv. þingkona Guðný Guðbjörnsdóttir þetta frv.
Í örstuttu máli snýst þetta um það hvernig taka skuli á málum þar sem um er að ræða kynferðisafbrot gegn börnum en þau eru þess eðlis og allt öðruvísi en önnur afbrot að þau verður að taka öðrum tökum. Kynferðisafbrot og annað ofbeldi gagnvart börnum eru andstyggilegustu glæpir sem um getur. Hrekkleysi barna og trúnaðartraust í garð fullorðinna gerir þau einstaklega varnarlaus gagnvart misnotkun sem þau eru alls ófær um að túlka og bregðast við. Afleiðingarnar eru skelfilegar og yfirleitt langvinnar og varanlegar. Langur tími getur liðið áður en brotaþoli nær að vinna úr reynslu sinni og herða sig upp í að leita réttar síns. Aukin fræðsla og opinskáar umræður um þetta efni hafa opnað augu margra og auðveldað brotaþolum að átta sig á vanda sínum og möguleikum til úrbóta. Lagalegum úrræðum er hins vegar enn ábótavant. Ofbeldisbrot af þessum toga hafa algera sérstöðu og verður að meðhöndla á sérstakan hátt og þótt reynt hafi verið að bæta réttarstöðu brotaþola í slíkum málum á undanförnum árum, þá er ljóst að betur má ef duga skal.
Í því frv. sem hér er til umræðu eru lagðar til breytingar á lögum um greiðslur ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota sem sett voru á árinu 1995 og voru mikil réttarbót. Fyrir setningu þeirra laga urðu tjónþolar sjálfir að freista þess að sækja dæmdar bætur í greipar afbrotamannsins og oftar en ekki með litlum árangri. Nú eru slíkar bótagreiðslur á ábyrgð ríkisins sem síðan getur endurkrafið hinn dæmda og er eðlilega í betri stöðu til þess en tjónþoli.
Enn er þó brotalöm í þessum efnum og þá fyrst og fremst þegar um er að ræða ofbeldi gagnvart börnum.
Í skýrslu umboðsmanns barna frá 1997, um kynferðisafbrot gegn börnum og ungmennum, er m.a. fjallað um réttarstöðu barna og settar fram vel rökstuddar tillögur um lagabreytingar varðandi meðhöndlun kynferðisafbrotamála. Í skýrslunni er bent á að 6. gr. laganna um greiðslur ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota nái illa yfir kynferðisafbrot gegn börnum þannig að í raun eru þau í mörgum tilfellum útilokuð frá bótarétti. Ástæður þess eru nokkrar. Skýrslan vitnar í fjóra dóma í kynferðisbrotamálum. Þar féllu dómar í málum sem kærð voru, sjö, átta, rúmum tveimur og sex árum eftir að brot voru framin. Bótaréttur er í öllum þessum dómum útilokaður vegna núverandi ákvæðis 6. gr. laganna um að kæra þurfi að hafa borist innan tveggja ára frá því að brot var framið. Þetta er auðvitað gersamlega óviðunandi og verður að taka tillit til þess hversu sérstaks eðlis þessi afbrot eru.
Kynferðisafbrot gegn börnum eru oft framin á löngu tímabili og ómögulegt að ætla börnum þá ábyrgð að gæta réttar síns. Oft er um misnotkun á trúnaðar- og tilfinningasambandi að ræða af hálfu brotamanna og því sérlega erfitt fyrir börn að rísa upp gegn þeim. Þar að auki er ekki óalgengt að börn verði fyrir beinum eða óbeinum hótunum frá brotamönnum. Að öllu samanlögðu gerir 6. gr. laganna eins og hún er nú orðuð óraunhæfar kröfur til barna sem orðið hafa fyrir kynferðisofbeldi og því nauðsynlegt að breyta henni til þess að tilgangur laganna nái fram að ganga. Óumdeilt er að kynferðisbrot gegn börnum eru einhver ljótasti blettur á íslensku samfélagi. Það mat á að endurspeglast í íslenskum lögum. Því er sjálfsagt réttlætismál að þar sem ríkissjóður gengst í ábyrgð fyrir greiðslu á bótum til þolenda afbrota séu kynferðisbrot gegn börnum þar ekki undanskilin. Um það eru reyndar flestir sammála og m.a. hæstv. dómsmrh. sem hefur nýverið lagt fram frv. til breytinga á þessum lögum. Það frv. er á þskj. 825 en er að mínu mati ekki nægilega sterkt og skýrt. Þar er einfaldlega lagt til að nokkur orð bætist við 6. gr. þess efnis að þegar veigamikil rök mæli með megi víkja frá skilyrðum 1. og 2. mgr. Það er ekki nægilegt að mínum dómi þó það opni fyrir sveigjanleika og möguleika á því að taka tillit til aðstæðna og þá einnig til fleiri tegunda ofbeldisbrota að því er fram kemur í greinargerð með frv. en vonandi gefst færi á að ræða það frv. og þetta atriði nánar þegar hæstv. dómsmrh. mælir fyrir því máli.
Í því frv. sem ég er að mæla fyrir er það hins vegar skýrt tekið fram að sérstaklega skuli tekið á kynferðisafbrotum gegn börnum og að á eftir 6. gr. laganna komi ný grein sem taki af öll tvímæli um hvernig það skuli gert. Með þeirri grein er sú afstaða staðfest að kynferðisafbrot gagnvart börnum séu af þeim toga að þau verði að taka öðrum tökum en önnur afbrotamál. Brotaþolar í slíkum málum þurfi því ekki að uppfylla skilyrðið um kæru innan tveggja ára frá því að brot var framið. Ekki er heldur gert að skilyrði að brot af þessu tagi hafi verið kærð án ástæðulauss dráttar, eins og gildir um önnur brot, enda er það ákvæði til þess fallið að rýra rétt brotaþola til bóta í slíkum tilvikum, heldur sé krafan aðeins sú að brotið hafi verið kært og það hafi komið fram krafa um greiðslu skaðabóta úr hendi brotamanns. Umsókn um bætur skal hafa borist bótanefnd áður en fyrningarfrestur rennur út eins og þar segir, en árið 1998, þ.e. á síðasta ári, var gerð sú breyting á almennum hegningarlögum að fyrningarfrestur í kynferðisafbrotamálum gegn börnum telst frá þeim degi er brotaþoli nær 14 ára aldri. Þetta er í 1. gr. laga nr. 63/1998. Frá 14 ára aldri brotaþola fyrnist síðan brotið á fimm árum eða 10 árum eða 15 árum eftir alvarleika brotsins. Þar er auðvitað tvímælalaust um að ræða réttarbót frá fyrra ákvæði þar sem tillit er tekið til eðlis brotanna. Að mínu mati og okkar sem flytjum þetta frv. hefði verið eðlilegast að fresturinn miðaðist við sjálfræðisaldur en fyrst þegar þeim aldri er náð er hægt að gera kröfu til ungmenna um fulla ábyrgð á eigin lífi.
Í þessu frv. er þó gert ráð fyrir sama fyrningarfresti og gert er í 1. mgr. 82. gr. almennra hegningarlaga og það er gert til þess að gæta samræmis.
Herra forseti. Hér er um afar brýnt mál að ræða, mikilvæga réttarbót til handa þeim börnum sem verða fyrir kynferðislegu eða öðru ofbeldi á barns- eða unglingsárum og það er okkur til vansæmdar ef Alþingi tekur ekki sem allra fyrst á þessu máli. Þetta er framlag okkar flutningsmanna til þess að svo verði gert.
Að lokinni þessari umræðu um frv. legg ég til að því verði vísað til 2. umr. og hv. allshn.
