Össur Skarphéðinsson:
Herra forseti. Það var fróðlegt að hlýða hér á orðaskipti hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar og hæstv. iðnrh. áðan um Fljótsdalsvirkjun og áform Norsk Hydro um risaálver í Reyðarfirði. Hæstv. ráðherra gerði nokkurt gaman að framgöngu Alþfl. fyrr á árum. Að vísu gerði hann þeim er hér stendur upp forustu í þeim efnum, en það er víðs fjarri eins og hæstv. ráðherra veit ef hann skyggnist í minni sínu aftur í tímann.
Ég sé hins vegar ekki betur en að það sem hann kallaði spilaborg Alþfl. á sínum tíma varðandi Atlantsál sé nákvæmlega eins og jafnvel miklu naktara en það sem hann er að gera sjálfur núna varðandi Norsk Hydro. Það var fróðlegt að hlusta á hæstv. ráðherra halda því fram hérna áðan að áform Norsk Hydro um að reisa stórt álver á Reyðarfirði væru enn jafnlifandi í dag og þau hefðu áður verið. Það þyrfti hins vegar að bíða eftir ákvörðunum fram í júní.
Ég spyr: Telur hæstv. ráðherra að hann viti betur um þetta en til að mynda þau sérfagrit sem hafa fylgst með þessum efnum og hafa skrifað fullum fetum um að áform Norsk Hydro væru breytt? Við höfum reyndar séð að sveiflur hafa verið í umhverfi fyrirtækisins sem hafa leitt til þess að virði þess hefur minnkað verulega og fyrirtækið virðist eiga í ákveðnum erfiðleikum.
Ég gleðst ekkert yfir því, herra forseti, en ljóst er að þau áform sem Norsk Hydro hafði varðandi gríðarlegt stóriðjuver á Trínidad eru úr sögunni. Jafnframt er ljóst að áformin um álverið á Reyðarfirði eru líka úr sögunni. Svo kemur hæstv. ráðherra, sem vissulega reynir að vinna eins vel og hann getur og reynir að tala af fullum heiðarleika eins og við vitum að hann hefur jafnan gert, og heldur því fram að hann viti betur en t.d. The Times og ýmis rit sem eru að skrifa um málmbræðslu í heiminum. Ráðherra uppi á Íslandi veit þetta miklu betur. Staðreyndin er auðvitað sú að hæstv. ráðherra hefur lent í hálfgerðum ógöngum með þetta mál. Hann verður að hlíta fyrirskipunum formannsins, hæstv. utanrrh. Halldórs Ásgrímssonar, sem hefur gert það að kjörorði lífs síns, a.m.k. á þessu kjörtímabili, að það skuli koma álver á Austfjörðum. Þetta er loddaraleikur gagnvart kjósendum á Austfjörðum. Það liggur auðvitað ljóst fyrir að þetta mál er búið.
Mig langar hins vegar, í tilefni af þessum orðaskiptum hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar og hæstv. iðnrh., að inna hæstv. iðnrh. eftir mikilvægum þætti sem tengist álverinu sem ég hef verið að ræða um, þ.e. umhverfismati á Fljótsdalsvirkjun. Hvað líður því, herra forseti? Hvar er niðurstaðan sem hæstv. ráðherra ræddi um við hv. þm. Hjörleif Guttormsson um, 12. október á síðasta ári að því er mig minnir, í umræðum um tillögu sem hv. þm. Hjörleifur Guttormsson lagði hér fram um lögformlegt umhverfismat á Fljótsdalsvirkjun. Í þeirri umræðu hélt hæstv. iðnrh. því þrisvar fram að ekki væri búið að taka ákvörðun um að gera þar ekki lögformlegt umhverfismat. Hann sagði allt ferli málsins slíkt að ekki væri hægt að taka ákvörðun um hið lögformlega mat samkvæmt lögum um mat á umhverfisáhrifum og hann sagði: ,,Sú ákvörðun verður tekin í lok desember.`` Ég hygg að ef við færum í þingtíðindi tækist okkur að grafa þetta upp. Hæstv. ráðherra kinkar hér kolli þessu til staðfestingar og því langar mig að spyrja hæstv. ráðherra: Í ljósi þess að nú hafa komið fram upplýsingar, sem gjörbreyta viðhorfum allra skynsamra manna til framkvæmdaáforma Norsk Hydro á Austfjörðum, er þá ekki kominn tími til að menn viðurkenni að nægur tími sé til að láta lögformlegt umhverfismat fara fram? Ég spyr líka hæstv. ráðherra: Hefur hann beitt sér fyrir því að sú niðurstaða, sem hann sagði að mundi koma í lok desember, verði leidd fram? Ég er þeirrar skoðunar að hinar nýju upplýsingar um framkvæmdir á vegum Norsk Hydro hljóti að leiða til þess að allir sanngjarnir menn reyni að ná sáttum varðandi það mál. Þeir verða að fallast á þá sanngjörnu, eðlilegu kröfu að framkvæmdirnar sem tengjast Fljótsdalsvirkjun verði settar í umhverfismat samkvæmt gildandi lögum.
Hæstv. ráðherra sagði í orðaskiptum við hv. þm. Hjörleif Guttormsson að hann vildi ná sáttum í þessum málum. Mér finnst það virðingarvert og ég hef séð þess merki hjá hæstv. ráðherra að hann, og ekki bara hann heldur ríkisstjórnin almennt, skynjar að hann er komin í nokkrar ógöngur með virkjunarstefnu sína. Ég held að sums staðar í ríkisstjórninni sé fyrir hendi raunverulegur vilji til að ná sáttum í málinu. Ég tel því að hæstv. ráðherra gæti stigið mikilvægt skref til að sanna fyrir okkur að hann meini það sem hann segir um sættir. Hann gæti það með því að lýsa því yfir að hann hyggðist beita áhrifum sínum til að framkvæmdir við Fljótsdalsvirkjun yrðu settar í lögformlegt umhverfismat. Ég spyr því hæstv. ráðherra: Er hann reiðubúinn að lýsa viðhorfum sínum til þess við þessa umræðu?
Að öðru leyti, herra forseti, verð ég að segja að ég á nú orðið erfitt með að átta mig á þeirri stefnu sem hæstv. iðnrh. fylgir í orkumálum. Ég skynjaði hana skýrar hér áður fyrr. Þá sást hæstv. ráðherra ekki fyrir af ungæðislegu kappi og virtist ana fram í mikilli virkjanavímu. Offorsið og æðið sem mér fannst stundum á ráðherranum hefur hins vegar dvínað. Ástæðan fyrir því er ekki síst breytt viðhorf í landinu. Fólkið í landinu er ekki á sama máli og ríkisstjórnin varðandi náttúruvernd, meðhöndlun okkar á miðhálendinu og virkjanir í landinu.
Ýmis frv. sem hér hafa komið fram og orðið mjög umdeild hafa leyst úr læðingi ólgu sem breyst hefur í reiði meðal almennings. Hæstv. iðnrh. hefur fengið að kenna á því öðrum mönnum fremur. Það hefur kannski ekki að öllu leyti verið verðskuldað. Hann hefur samt sem áður verið skotspónn ólgunnar. Það hefur orðið til þess að mér hefur á síðustu mánuðum stundum fundist örla á því að hæstv. ráðherra vildi hugsa þá stefnu sem hann hefur mælt fyrir upp á nýtt. Það kom fram í orðaskiptum hans og hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar áðan, að sá vilji virðist meiri nú en áður. Það sem hæstv. ráðherra er að gera með þessu frv., sú röksemdafærsla sem þar kemur fram og á ýmsum öðrum stöðum, virðist ganga gegn því sem hann hefur sagt um vilja sinn til að breyta stefnunni og taka tillit til annarra þátta sem hann ekki gerði nógu mikið af áður.
Ég skildi ekki mál hæstv. ráðherra öðruvísi en að hann væri sammála t.d. hv. þm. Hjörleifi Guttormssyni, sem hefur haft forgöngu um það í þinginu og utan þess að benda mönnum á að virkjunarkostir okkar eru takmarkaðri en menn töldu áður. Því veldur kannski fyrst og fremst tvennt. Viðhorfin hafa breyst. Það er að skapast sátt um að ýmis svæði sem við hefðum áður getað ráðist í virkjanir á eru ekki lengur virkjanatæk. Viðhorf sem tengjast umhverfisvernd og náttúruvernd hafa gert það að verkum að sem óðast eru menn að verða sammála um að ýmsir kostir sem áður voru taldir raunhæfir eru það ekki lengur. Hæstv. ráðherra tók undir þetta með hv. þm. Hjörleifi Guttormssyni.
Í annan stað hefur hæstv. ráðherra beitt sér fyrir því að reynt verði að þróa hér tækni til að búa til annars konar eldsneyti en gert er úr jarðefnum. Hæstv. ráðherra á lof skilið fyrir það og þeir sem með honum hafa beitt sér í því efni. Það kostar hins vegar líka orku. Ef menn ætla að gera Ísland að vetnissamfélagi eins og hæstv. iðnrh. hefur orðað það, þá gera menn það ekki með því að smella saman fingrum. Það kostar orku og til þess þarf að virkja. Um það erum við hv. þm. Hjörleifur Guttormsson og hæstv. ráðherra sammála.
Ljóst er að við höfum ekki nema takmarkaða virkjanakosti og ef við ætlum t.d. að nýta stærri hluta af því afli sem við getum beislað til að búa til mengunarlitla eða mengunarlausa orkugjafa, sem hægt sé að nýta sem eldsneyti, þá hljótum við að setja það í forgang. Þá hljótum við, herra forseti, að nýta þá virkjanakosti sem hafa lítil áhrif á umhverfið og valda litlum umhverfisspjöllum. Við þurfum að taka þá orku frá til þessara hluta og ég væri sammála slíkum vangaveltum.
En röksemdafærslan er allt annars eðlis í greinargerðinni sem hæstv. ráðherra leggur fyrir. Annars vegar segir hann: Það þarf að svara orkuþörf almenna markaðarins á næstu árum. Í greinargerðinni kemur fram að vegna uppsveiflu í efnahagslífinu sé sú orkuþörf meiri en áður var talið. Það er búið að uppreikna orkuspána. Á hinn bóginn segir hann: Það þarf að taka frá orku í nýja málmbræðslu. Þetta tvennt fer auðvitað ekki saman, þ.e. annars vegar að gefa til kynna, eins og hæstv. ráðherra hefur gert með höfuðhreyfingum sínum og í ræðu sinni áðan, að það þurfi að taka frá virkjanakosti sem hafa lítil áhrif á umhverfið til að geta undið sér í að framleiða mengunarlaust eldsneyti í framtíðinni. Hins vegar segir hann að við þurfum að nota sömu virkjanakosti til þess að ráðast í byggingu málmbræðslna.
Ég er ófær um að skilja þessa röksemdafærslu. Ég er sammála hv. þm. Hjörleifi Guttormssyni um að í dag eigum við að setja punktinn aftan við allar áætlanir okkar um að binda meira af lindum okkar í málmbræðslu. Ég er sammála því. Ég held að á þessari stundu ættum við að nema staðar og velta fyrir okkur hvernig beita eigi þeim kostum sem við eigum í framtíðinni.
Við virðumst, allir sem höfum tekið til máls um þessi mál, vera sammála um að virkjunarkostirnir eru takmarkaðri en áður vegna breyttra viðhorfa til umhverfisverndar. Þau viðhorf eru ekki hvað síst á nokkru skriði innan Framsfl. Ég tel því að það eitt og sér, að við erum þó sammála um þetta, gefi okkur tilefni til að hugsa þetta upp á nýtt. Mér finnst örla á skilningi á því hjá hæstv. ráðherra en með því að leggja fram þetta frv. gengur hann í aðra átt. Við getum ekki gengið á virkjunarkosti sem eru góðir vegna þess að þeir spjalla umhverfið lítt og sagt: Við viljum nota orkuna til að koma á fót meiri málmbræðslu. En í hinu orðinu sagt að við þurfum að virkja til að geta búið til orku sem er undirstaða mengunarlausra eldsneytisgjafa. Það er ekki hægt. Þetta er óleysanleg þverstæða og hæstv. iðnrh. verður að velja annan hvorn kostinn.
Í annan stað, herra forseti, vantar inn í þetta allt saman hin breyttu viðhorf sem alls staðar virðast ríkja nema hjá stjórnvöldum á Íslandi, til orkusparnaðar í kjölfar Kyoto. Þegar ég les athugasemdir við þetta lagafrv. kemur fram að aukinni raforkuþörf er spáð vegna uppsveiflu í efnahagslífinu. Aukinni orkuþörf er spáð vegna meintra samninga um stóriðju. Hvergi er talað um orkusparnað. Ég rakst ekki á það í þessu. Ég veit að hæstv. ráðherra hefur síðustu daga leitað leiða til að draga úr losun mengandi lofttegunda, en í greinargerðinni er hvergi tekið tillit til þess. Það er talað um að orkuþörfin muni aukast á almennum markaði á næstunni en ekkert talað um að af hálfu hins opinbera sé nauðsynlegt að einhenda sér í einhvers konar aðgerðir til þess að draga úr orkusóun, draga úr orkuþörf á almennum markaði eða til að bæta orkunýtingu. Það er ekki um neitt slíkt að ræða. Það veldur mér auðvitað ákveðnum áhyggjum.
Ég tel því, herra forseti, að þegar við sjáum svona frv. þá undirstriki það þörfina á að hugsa orkustefnu okkar upp á nýtt. Við þurfum að hugsa hana út frá þeim breyttu viðhorfum sem eru í umhverfis- og náttúruvernd, út frá þeim virkjunarkostum sem til staðar eru og út frá því hvað nýting á þeirri orku sem við munum beisla hafi í för með sér varðandi losun mengandi lofttegunda. Við þurfum að velta fyrir okkur því hvað muni hún gera varðandi möguleika okkar til að standa við Kyoto-samninginn.
Kyoto-samningurinn, hvort sem við erum með honum eða á móti, er einfaldlega veruleiki. Hann er veruleiki sem við þurfum að taka tillit til. Hins vegar virðist hæstv. ríkisstjórn hugsa málið á þennan hátt: Af því að við Íslendingar erum svo fáir og smáir þá erum við varla marktækir og því muni enginn amast við því þótt við skirrumst við að staðfesta Kyoto-bókunina. Ég held að svo sé ekki. Ég held við hljótum að verða beitt einhvers konar mótaðgerðum en hæstv. ráðherra virðist ekki hafa hugsað það til enda. Ætlum við bara að keyra áfram? Ætlum við að virkja til að standa undir orkuþörf fyrirtækja sem munu stórauka losun mengandi lofttegunda, láta bara skeika að sköpuðu?
Án tillits til þess hvort menn eru sammála innihaldinu eða ekki þá er samningurinn staðreynd og við eina ríkið á Vesturlöndum, held ég enn í dag, sem ekki hefur staðfest hann. Hvernig metur hæstv. ... (Gripið fram í.) Við höfum þá sérstöðu að ríkisstjórn Íslands er eina ríkisstjórnin á vesturhveli jarðar sem hefur tekið mjög neikvætt á staðfestingu samningsins og hefur nánast lýst yfir að hún hyggist ekki með nokkru móti taka þátt í honum. Ef þessi frammíköll hæstv. ráðherra boða einhverja stefnubreytingu af hálfu ríkisins þá verður það að koma hér fram.
Hluti orkustefnunnar hlýtur auðvitað að vera mótuð afstaða til Kyoto. Í sporum ráðherrans tækist mér ekki að leggja fram skynsamlega stefnu nema ég vissi nákvæmlega hvernig ég ætlaði að bregðast við Kyoto. Hæstv. ráðherra er ekki klár á því í dag. Hann situr í ríkisstjórn þar sem sumir vilja hunsa Kyoto en aðrir ekki. Ég nefni sérstaklega hæstv. umhvrh., sem að vísu er að hverfa til annarra og miklu virðulegri starfa, en hann hefur lýst annarri skoðun.
Punctum saliens í þessu, herra forseti, er að stefna hæstv. iðnrh. varðandi orkumál Íslendinga er í besta falli ruglingsleg og í versta falli óskiljanleg. Þar rekur sig hvað á annars horn. Hæstv. ráðherra hefur sett fram viðhorf sem hægt er að taka undir en þau viðhorf stangast á við annað sem hæstv. ráðherra er að gera.
Ég gæti haldið hér langa ræðu um viðhorf hæstv. ráðherra til álvers á Austfjörðum. Ég ætla hins vegar ekki að gera það vegna þess að tími minn er búinn. Út frá orðaskiptum sem urðu hérna áðan þá verð ég að segja, herra forseti, að mér finnst skelfilegt, ef ég hef skilið hæstv. ráðherra rétt, að það sé allt í lagi að taka hagsmuni tiltekins kjördæmis fram yfir hagsmuni landsins alls, jafnvel hagsmuni allrar veraldar.
Mér fannst hæstv. ráðherra tala af miklu meiri bernsku um þetta mál en við eigum að venjast af hans hálfu.