Guðmundur Árni Stefánsson:
Virðulegi forseti. Ég hafði svo sem ekki ætlað mér að taka þátt í þessari umræðu fyrr en ég hlýddi á mál tveggja fagráðherra sem með sönnu taka til sín stóran hluta af útgjöldum hvers árs í fjárlögum og þar er ég auðvitað að ræða um hæstv. heilbrrh. og hæstv. félmrh. Nú sé ég hvorugan þeirra í salnum og spyr því hvort þeir séu skammt undan.
(Forseti (ÓE): Þeir eru báðir í húsinu. Forseti gerir þeim viðvart að óskað sé nærveru þeirra.)
Virðulegi forseti. Á meðan hæstv. ráðherra er beðið er það auðvitað aðalatriðið í þessari umræðu eins og kom svo glögglega fram í umræðum um stefnuræðu forsrh. að í ræðum hæstv. ráðherra og stjórnarliða kveður sýknt og heilagt við hinn sama tón. Þeir hnykkja á ákveðnum tilteknum þáttum sem hafa vissulega þokast í rétta átt en láta lítið með önnur atriði sem eru auðvitað mjög veigamikil. Ég segi það fyrir mig, virðulegi forseti, að ég saknaði þess til að mynda núna við þessa umræðu og í ræðu hæstv. félmrh. að hann skyldi ekki að eigin frumkvæði og með einhverja framtíðarsýn í huga gera að umtalsefni þau tíðindi sem hafa borist á ári hverju frá því að núv. ríkisstjórn tók við stjórnartaumunum að skuldir heimilanna fara snarvaxandi. Hann gat ekki um það einu aukateknu orði og ég hef hvergi séð það að hæstv. fjölskyldumálaráðherra hafi sýnt því máli einhvern sérstakan áhuga. Hæstv. forsrh. nefndi það ekki einu orði í stefnuræðu sinni og enginn þeirra stjórnarliða sem ræddu þau mál sl. fimmtudagskvöld ef ég man rétt. En ég átti satt að segja von á því að sá sem er skjól heimilanna í landinu, hæstv. félmrh., mundi víkja einhverjum orðum að þessum veruleika.
43 milljarðar á síðustu 12 mánuðum, 11,8% aukning. Frá miðju ári 1996 til miðs árs 1997, ef ég man rétt, var þessi tala í kringum 30 milljarðar. Aukningin þá milli ára var 8% eða þar um bil, ef ég man rétt, þannig að það hallar á ógæfuhliðina. Virðulegi forseti. Þetta gerist allt á sama tíma og öll kennileiti efnahagskerfisins, langflestar kennitölur vísa til þess að allt sé til betri vegar.
Nú á auðvitað viss hluti þessarar skuldaaukningar sér eðlilegar skýringar. Fólk er í fjárfestingu, er að kaupa sér íbúðir, tekur stór lán hjá Húsnæðisstofnun og er að steypa sér í ákveðnar skuldbindingar af þeim sökum og ósköp eðlilegt. Þarna eru með öðrum orðum eignir á móti. En þessi gífurlega aukning hins vegar getur ekki skýrst af þessu. Hér er því klárlega um það að ræða að annaðhvort eða hvort tveggja er fólk að lifa um efni fram ellegar þá að það er í neyð sinni að slá lán til rekstrar heimilis síns. Ég vænti þess að hæstv. ráðherra hafi skýra og góða mynd af því hvað er á seyði og starfsmenn hans í ráðuneytinu hafi gert á því úttekt hverju þetta sæti og hvernig skipting sé á þessu. Ef það er svo að í miðju góðærinu safni þjóðin öll skuldum upp á milljarða kr. á ári hverju vegna þess að endar ná ekki saman í heimilisbókhaldinu er auðvitað mikið að og ég ætla ekki að kveða fastar að orði en svo. Hæstv. félmrh. sem var fremstur í flokki annarra framsóknarmanna fyrir síðustu kosningar og sagði: ,,Stöðvum skuldasöfnun heimilanna. Fólk í fyrirrúmi.`` Hvað hefur brostið í þessu? Hvernig víkur því við að þetta er allt í öfuga átt á sama tíma og önnur kennileiti í efnahagslífinu fara vissulega í rétta átt sem betur fer? Hér er eitthvað að.
Ég segi það satt, virðulegi forseti, að ég sakna þess dálítið við stefnumótandi umræðu eins og hér á sér stað að hæstv. fagráðherrar komi ekki hver á fætur öðrum óumbeðnir og geri með skeleggri og undirbúinni ræðu grein fyrir því hvað efst er á baugi í ráðuneytum þeirra og hver framtíðarsýn þeirra sé á því fjárhagsári sem um er að ræða og kannski eitthvað eilítið lengra fram í tímann. En að hlutdeild þeirra í umræðunni verði ekki í formi þess að vera með útúrsnúninga og eitthvert karp í skeytastíl vegna fyrirspurna yfirleitt stjórnarandstæðinga. Auðvitað er ekki bragur á þessu og ég kenni hæstv. ráðherrum dálítið um þetta að þeir skuli ekki koma á eigin forsendum en ekki lufsast þetta í skjóli hæstv. fjmrh. sem leggur að sönnu fram þetta frv. en auðvitað samkvæmt tillögum fagráðherranna og auðvitað samkvæmt samþykktum í ríkisstjórninni sjálfri. Ég vænti að um sé að ræða tillögu hæstv. fagráðherra og hér á ég sérstaklega orðastað við tvo þeirra, hæstv. heilbrrh. og hæstv. félmrh., sem taka til sín rúmlega helminginn af útgjöldum þessara fjárlaga ef ég man rétt. Þessa sakna ég.
Virðulegi forseti. Ég nefndi skuldaaukningu hjá heimilunum. Ég ætla ekki að fara orðum um það sem margir hafa áður réttilega á bent að ákveðnir hópar hafa með réttu gert vart við sig vegna þess að þeir njóta ekki góðærisins. Í þessu samhengi fannst mér dálítið sláandi fyrir rétt rúmri viku, í Morgunblaðinu sunnudaginn 27. september, einhverjum dögum áður en sólskinsfjárlögin voru lögð fram, einhverjum dögum áður en hæstv. forsrh. greindi frá því í stefnuræðu sinni að erlendir sérfræðingar gæfu íslenskri efnahagsstjórn hæstu einkunn. Var það ekki Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og einhverjir fleiri snillingar í útlöndum sem kunnu vel á tölur og talnadálka? Hins vegar voru einhverjum dögum áður aðrir sérfræðingar í útlöndum sem talað var við í Morgunblaðinu í mjög ítarlegri umfjöllun um Íslendinga í útlöndum, raunar í Hanstholm í Danmörku. Íslendingar þar, sem eru um 300 talsins ef ég man rétt, gáfu allt aðra einkunn en sérfræðingar hæstv. forsrh. og ríkisstjórnarinnar. Þeir gáfu Íslandi og íslenskri efnahagsstjórn enga ágætiseinkunn. Þeir höfðu þvert á móti hundruðum saman flúið land vegna þess að endar náðu ekki saman og skuldabaslið var svo mikið að það varð ekki við neitt ráðið. Þeir sögðu orðrétt: Hamingjan er í Hanstholm. (Gripið fram í: Þeir eru í sólskinshópnum.) Það var ekki sólskin hjá þeim en hamingjan var í Hanstholm og þeir voru þráspurðir um það af blaðamanni Morgunblaðsins, sem er stuðningsblað ríkisstjórnarinnar, hvort þeir væru þá hugsanlega á heimleið núna þegar samkvæmt yfirlýsingu stjórnmálamanna allt væri gott og blessað en þeir kváðu nei við. Skýringarnar voru margháttaðar en allar voru þannig í sömu átt. Launin voru lægri. Félagslega kerfið var óöruggara. Þeir nefndu að kostnaður við heilbrigðisþjónustu væri hærri. Þeir nefndu vinnutímann. Einn, fyrirvinna stórrar fjölskyldu, nefndi að hann ynni núna 37 klukkustundir í stað 100 heima fyrir hærri laun. Með öðrum orðum gæti hann látið enda ná saman í Hanstholm í Danmörku en ekki á Ísafirði eða á Íslandi. Einnig kom þarna til sögu fæðingarorlof og fleiri mikilvægir þættir. Það er auðvitað þessi samanburður, virðulegi forseti, sem við getum ekki annað en staldrað örlítið við þegar hæstv. ríkisstjórn heldur því fram að hamingjan sé hér á Íslandi og allt sé í lukkunnar velstandi. Það er bara ekki þannig. Því staldrar maður dálítið við þegar --- núna er nýr maður mættur til leiks, hæstv. félmrh. --- dauðhræddir fulltrúar þessarar ríkisstjórnar vegna samfylkingar vinstri manna koma í geðvonskukasti og einhverjum lufsugangi og reyna að snúa út úr stefnumörkum samfylkingar sem er í raun og sanni að segja það eitt að hún vilji geta boðið íslensku launafólki, meðaltekjufólki og fólki sem er með lág laun, svipuð kjör og gerast í nágrannalöndum, hvorki meira né minna. Þetta kallast yfirboð og gylliboð og ég heyri það á hæstv. félmrh. að hann er ekki einasta genginn í björg með íhaldinu og farinn að einkavæða á báða bóga til að þóknast foringjanum, heldur er hann farinn að apa upp eftir hæstv. forsrh. einhverjar tölur út í bláinn. Ég held að ég muni það rétt að þegar hæstv. félmrh. var og hét félagshyggjumaður hafi hann einhvern tímann gert grín að áætlunargerð hæstv. forsrh. þegar bygging ráðhússins stóð fyrir dyrum og einhvers konar áætlanir út í loftið spruttu þá fram eða hvernig það var nú orðað. Nú er hins vegar tekið mark á hvaða tölu sem er sem kemur frá hæstv. forsrh. Þjónkunin er orðin slík, orðin alger.
Þær 60 millj. kr. sem hæstv. félmrh. nefnir að sé útgjaldaauki vegna tillagna málefnaskrár eru náttúrlega algerlega út í bláinn. En gefum okkur það hins vegar að þær séu ekki fullkomlega út í bláinn, þær kosti einhverja 20--30 milljarða í hæsta lagi, þá er það svipuð tala og hæstv. ríkisstjórn hefur haft til viðbótar umleikis á ári hverju á valdatíma hennar. Það eru í kringum 100 milljarðar kr. sem ríkisstjórnin hefur haft umfram miðað við sama tíma hjá þeirri ríkisstjórn sem starfaði áður þannig að eitthvað geta menn gert með þessa fjármuni.
En veruleikinn á bak við þessa málefnaskrá samfylkingarinnar, sem ég ætla ekki að staldra lengi við og hefur verið svarað, er auðvitað kortlagning á því samfélagi sem við sannir félagshyggjumenn og jafnaðarmenn viljum sjá hér á landi. Ekki á morgun og ekki hinn, það tekur vafalaust lengri tíma. Þetta er samfélagið sem við viljum sjá hér á Íslandi. Það er auðvitað allt annað samfélag en það sem við búum við í dag. Það er alveg hárrétt. Þess vegna verða valkostirnir skýrir þegar nær dregur kosningum.
Lítið atriði en þó stórt, virðulegi forseti. Svör hæstv. félmrh. vegna Íbúðalánasjóðsins eru ekki fullnægjandi. Eftir því sem ég tók best eftir, eru það 40 störf sem núverandi starfsmenn Húsnæðisstofnunar eiga að ganga fyrir í og 30 missa vinnuna. Hvenær á þetta að vera skýrt? Ég veit það, eftir samtöl við almennt starfsfólk þarna, að það veit ekki hvað morgundagurinn ber í skauti sér. Það eru innan við þrír mánuðir til áramóta og auðvitað verður að fá skýr svör fyrr en síðar. Þetta getur ekki velkst svona áfram.
Nóg er nú samt að það næst ekki að kalla til forstjóra þessa Íbúðalánasjóðs fyrr en einhvern tímann og einhvern tímann. Er það ekki 1. mars? Eða var það 1. apríl? Það passar kannski betur. En það er þó bara einn maður. Ég er að hugsa um atvinnuöryggi fólks sem hefur fyrir fjölskyldum að sjá. Hvernig á það að haga sér með þetta í huga? Getur það vænst þess að fá starf eða ekki?
Það eru þrír mánuðir í þessar breytingar. Gott og vel, þetta fólk fær hugsanlega biðlaunagreiðslur og þakka skyldi yfirvöldum vegna þess arna en það er ekkert svar við því sem ég spyr um. Ég spyr því enn og aftur um tímasetningar í þessu sambandi. Hvaða stefnumörkun er höfð í huga í þessu? Er miðað við að starfsaldur ráði þarna einhverju? Er miðað við að þeir sem komnir eru á sextugsaldur fái ekki áframhaldandi störf? Eru það einhvers konar almennar viðmiðanir sem þarna eru hafðar í heiðri? Mér finnst sjálfsagt og eðlilegt að hið háa Alþingi fái einhver svör við því. Það eru innan við þrír mánuðir þar til að þessu kemur.
Ég gagnrýni, virðulegi forseti, þá ofsatrú sem hæstv. félmrh. hefur nú allt í einu á markaðnum. Hann er algjörlega með ólíkindum þessi viðsnúningur hjá hæstv. ráðherra á örfáum árum. Nú sér hann öll vandamál leysast með því einu að færa þetta yfir í hendur bankanna. Vaxtalækkun, betri þjónusta, lægra verð. Guð láti gott á vita, en ég hef ekki þessa sannfæringu eins og hæstv. ráðherra, að með því einu að færa þetta í hendur markaðarins þá lagist þetta allt sjálfkrafa.
Nú sný ég mér að öðrum hæstv. ráðherra, sem er heilbrrh. Ég tók eftir því hér í andsvari, þegar hæstv. heilbrrh. var spurður um hvernig ná ætti þeim sparnaði sem ráðgerður er í fjárlagafrv. Hæstv. heilbrrh. svaraði því til að ekki væri ráðgert að auka sérstaklega lyfjakostnað heimilanna enda þótt hugsanlega yrði breyting á kostnaðarhlutdeild sjúklinga. Jú, og hvernig jafnaðist þetta út? Samkeppnin eykst, sagði hæstv. ráðherra og þar kom loksins að því. Ég bað skrifstofumenn þingsins að sækja fyrir mig svar hæstv. heilbrrh. við fsp. sem ég lagði fram á síðasta þingi um þessi lyfjaverðlagsmál. Hæstv. heilbrrh. var þingmaður í stjórnarandstöðu á síðasta kjörtímabili og hafði nákvæmlega allt á hornum sér þegar kom að því að beita lyfjalögum í þá veru að auka þar samkeppni. Þess vegna spurði ég nú hæstv. heilbrrh. á síðasta ári hvort hún hefði sömu skoðun og hún hafði sem stjórnarandstöðuþingmaður þegar frv. til nýrra lyfjalaga var til umræðu og afgreiðslu á Alþingi.
Og hæstv. ráðherra svaraði, með leyfi forseta, á síðasta þingi, á þessu ári:
,,Ráðherra er enn sömu skoðunar enda hafa allar afleiðingar aukins frelsis í lyfjasölu og verðlagningu lyfja ekki enn komið fram.``
En nú í dag segir hún: Samkeppnin á lyfjamarkaðnum gerir það að verkum að við getum náð þessum sparnaði fram. Við getum hækkað kostnaðarhlutfall sjúklinga. En af því að heildarverðlagning lyfja lækkar af samkeppninni einni saman, vegna þess að ný lyfjalög eru nú í gildi, þá er þetta allt gott og blessað.
Með öðrum orðum, hefur hæstv. heilbrrh. skipt um skoðun frá því á þessu ári? Hefur hann kannski skipt um skoðun síðan áðan? Ég bara vil glöggva mig á þessu. Þetta er kannski ekkert stórt mál en það er betra að vita hvaða skoðun hæstv. ráðherra hefur í þessum efnum.
Varðandi hin stærri mál á vettvangi heilbrigðismála --- ég ætla ekki að setja á langa ræðu um það --- þá er þar margt ágætlega gert og miðar í rétta átt enda meiri fjármunir til staðar. Ég tók til að mynda eftir því núna að framlagið hækkar til ráðuneytisins fjórða árið í röð. Ég fagnaði því í fyrra og ég fagnaði því í hittiðfyrra og hef verið þeirrar skoðunar að ráðuneytið sé allt of veik stofnun, þ.e. að þar vantar fleira starfsfólk og meira fé til að geta staðið í stappi við stórar og öflugar stofnanir eins og Ríkisspítala sem státar af, ef ég man rétt, 70--80 starfsmönnum á kontór á sama tíma og ráðuneytið er með 30--40. Nú sé ég að það á enn að hækka þetta, 20 milljónir til þess að ráða nýtt starfsfólk. Ég spyr hæstv. ráðherra hvaða starfsfólk það er. Hvar á að hnykkja á núna og auka þekkinguna og kraftinn? Ég spyr líka hæstv. ráðherra hvort henni finnist kannski nóg komið í bili.
Ég var að reyna að rifja það upp, hæstv. ráðherra gæti kannski svarað því: Hvað hafa framlög til ráðuneytisins sjálfs hækkað í tíð núv. hæstv. heilbrrh.? Ég held að það sé ekki fjarri lagi að það skipti a.m.k. einhverjum tugum milljóna. Ég gæti ímyndað mér að þau hefðu beinlínis hækkað um 60--70 millj. Ég endurtek það að ég er ekki að gagnrýna það en það væri hins vegar fróðlegt að sjá það. Eftir því sem við styrkjum heilbrrn. þá gerum við jafnframt meiri kröfur til þess. Það er nú meginatriðið.
Ég fagna því að við sjáum loks fram á nýjan barnaspítala, þetta hefur verið löng og ströng meðganga. Nú líður að lokum þessa kjörtímabils og enn er ekki farið að hreyfa jarðveg. En mér skilst að það sé núna dagaspursmál um það hvenær útboð fari fram. (Gripið fram í.) Þetta er komið á rekspöl og hefur verið ágætlega undirbúið. Sá sem hér stendur skrifaði einmitt undir samning á vordögum 1994 þar sem Hringskonur komu líka að verki og allt var klappað og klárt. Það mál lenti því miður í útideyfu þegar sá sem hér stendur fór í annað ráðuneyti. Ég fagna því og ítreka að loksins sjáum við þetta verða að veruleika, en mikið hefur þetta allt tekið langan tíma. Ég vona svo sannarlega að núv. hæstv. ráðherra nái að hreyfa þarna jarðveg áður en hún hverfur frá störfum því að ég held, með fullri virðingu fyrir hæstv. heilbrrh. og öðrum þeim ágætu ráðherrum sem hér eru, að það stefni í að bræðingurinn, samfylkingin fari að hreyfa stólana undir þeim og það er vonum seinna.