Ferill 9. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
123. löggjafarþing 1998–99.
Þskj. 936 — 9. mál.
Nefndarálit
um till. til þál. um viðræður við bandarísk stjórnvöld um brottför hersins og yfirtöku Íslendinga á rekstri Keflavíkurflugvallar.
Frá minni hluta utanríkismálanefndar.
Um áratuga skeið hefur ágreiningur ríkt hér á landi um öryggis- og varnarmál, sem klofið hefur þjóðina í andstæðar fylkingar. Eftir lok kalda stríðsins og með gjörbreyttum aðstæðum í heiminum er þörf á að fjallað sé um þessi mál á nýjan hátt miðað við breyttar forsendur.
Eftir fall Berlínarmúrsins árið 1989 og endalok kalda stríðsins hafa umræðurnar um öryggis- og varnarmálin tekið á sig aðra mynd. Hlutverk NATO hefur gerbreyst og er enn að breytast. Verulegar breytingar hafa orðið á viðbúnaði stöðvarinnar í Keflavík. Hermönnum hefur fækkað um rúmlega þriðjung, kafbátaleitarflugvélum um meira en helming, ratsjárflugvélar hafa horfið á braut og herþotum fækkað úr átján í fjórar. Þátttaka Íslendinga í vörnum landsins hefur stóraukist. Daglegur rekstur og viðhald ratsjárloftvarnakerfisins er komið í hendur landsmanna sjálfra.
Þessi þróun mun halda áfram. Í fylgiskjali með ræðu utanríkisráðherra um utanríkismál á Alþingi sem fram fór 25. febrúar sl. er m.a. vakin athygli á því að þíðan í alþjóðamálum hefur dregið úr mikilvægi beinna hervarna undanfarin ár og hugtakið öryggi fengið dýpri og margþættari merkingu. Verndun öryggis ríkja er nú í auknum mæli samþætt utanríkismálum. Samstarf um frið og stöðugleika er nauðsynlegt til þess að komast fyrir rætur ófriðar. Efnahagsmál og viðskipti, stjórnmál, mannréttindi, tæknisamstarf og afvopnun eru nú stór þáttur öryggismála. Þess vegna hefur virk þátttaka ríkja í störfum fjölþjóðlegra og alþjóðlegra stofnana fengið meira vægi en áður. „Síðast en ekki síst gefur dvínandi hernaðarógn við landið Íslendingum færi á að takast á hendur stærra hlutverk í vörnum landsins en áður“, segir orðrétt í fylgiskjalinu.
Við undirritaðir nefndarmenn teljum nauðsynlegt að fram fari ítarleg og hreinskiptin umræða um stöðu Íslands hvað varðar öryggis- og friðarmál. Við teljum ekki rétt að breytingar verði gerðar á aðild Íslands að NATO á næsta kjörtímabili en viljum stuðla að þeirri þróun, að bandalagið eigi sem mesta samleið með stofnunum eins og Sameinuðu þjóðunum og ÖSE.
Þau viðhorf sem hér er lýst eru í samræmi við þann farveg sem umræða og aðgerðir hafa verið í. Nefndarálit meiri hluta utanríkismálanefndar er hins vegar af allt öðrum toga. Þar eru kaldastríðsviðhorfin enn þá efst á baugi og umræðan fer fram eins og engar breytingar hafi orðið í heiminum frá sjötta og sjöunda áratugnum.
Um dvöl varnarliðsins og framtíð herstöðvarinnar er ágreiningur sem teygir sig inn í alla stjórnmálaflokka og á það einnig við um þá aðila sem að Samfylkingunni standa. Áður en viðræður verða teknar upp við Bandaríkjastjórn árið 2000 um framkvæmd varnarsamningsins, en bókun þar að lútandi fellur úr gildi árið 2001, er brýnt að fram fari ítarleg úttekt á öryggismálum landsins og framtíð alþjóðaflugvallarins í Keflavík. Samfylkingin telur að slíkt eigi að gera í samvinnu ríkisstjórnar og Alþingis og mun beita sér fyrir því að svo verði. Þá fyrst þegar úttekt þessi hefur farið fram er tímabært að marka framtíðarstefnu um tilhögun öryggismála hér á landi eins og segir í skýrslu utanríkisráðherra um öryggis- og varnarmál Íslands um næstu aldamót. Í skýrslunni kemur fram ný sýn sem kallar á að samstarfið verði metið í nýju ljósi.
Hér hefur verið lýst nauðsyn þess að marka stefnu um framtíðarskipan öryggis- og varnarmála í samræmi við gerbreyttar aðstæður í heiminum. Tillaga sú um brottför hersins sem hér liggur fyrir er ekki í samræmi við þau sjónarmið og munu undirritaðir nefndarmenn því ekki styðja hana.
Alþingi, 28. febr. 1999.
Össur Skarphéðinsson,
frsm.
Margrét Frímannsdóttir.
Sighvatur Björgvinsson.
