Fjármálaráðherra (Geir H. Haarde):
Herra forseti. Ég vil leyfa mér að fara nokkrum orðum um það frv. sem er til umfjöllunar um að afturkalla þá bensíngjaldshækkun sem kom til framkvæmda 1. júní en það er hið raunverulega innihald frv. Hins vegar hefur frsm. séð ástæðu til að fjalla um nokkur fleiri mál í tengslum við þetta og e.t.v. er ekki úr vegi að drepa á nokkur önnur atriði í leiðinni.
Það er ánægjulegt, verð ég að segja, ef Samfylkingin, eins og hún heitir, ætlar að beita sér fyrir því að sporna við verðbólgu. Það er mjög ánægjulegt ef ríkisstjórnin og efnahagsstofnanirnar í landinu hafa fengið bandamann í því efni. Mætti ég þá benda hv. Samfylkingu á að snúa sér til R-listans í Reykjavík og biðja um að hækkunin á fargjöldum SVR upp á 25% verði endurskoðuð? Væri ekki ráð að taka það með í reikninginn? (JóhS: Hún er ekki til fyrirmyndar.) Hún er ekki til fyrirmyndar, nei, það er alveg hárrétt.
Það sem hv. frsm. nefndi að því er varðar verðhækkanir var þrennt. Það var bensínið, tryggingarnar og Landsvirkjun. Ég ætla ekki að eyða tíma fundarmanna í að fjalla um tryggingarnar og Landsvirkjun. Því hefur þegar verið svarað hér af öðrum ráðherrum. (Gripið fram í.) Að því er varðar bensínið og efni þessa frv. þá vil ég láta það koma fram að ég er andvígur frv., best að segja það bara strax. Ég tel að þessi bensínhækkun hafi náttúrlega ekki átt að koma nokkrum manni á óvart. Allir sem hafa starfað í þessum sal á undanförnum árum hafa vitað að það er ævinlega í forsendum fjárlaga og vegáætlunar gert ráð fyrir tilteknum breytingum á þeim gjaldstofnum sem er um að ræða að því er varðar fjármögnun til vegagerðar. Á þessu ári lá það hreint fyrir, og allir sem tóku þátt í afgreiðslu fjárlaga fyrir síðustu jól áttu eða máttu vita að þar var gert ráð fyrir ákveðnum hækkunum, bæði á bensíngjaldi og þungaskatti.
Þessar hækkanir komu til framkvæmda eins og ráð var fyrir gert, bensínhækkunin 1. júní og þungaskattshækkunin 11. júní. Gert var ráð fyrir því að hvort tveggja hækkaði um 2% en að auki átti bensíngjaldið að hækka sem nam verðlagsbreytingum frá síðustu hækkun. Þetta er allt saman þekkt og þær tölur sem hv. þm. fór með um þessi efni eru held ég alveg hárréttar, enda ættaðar úr fjmrn., að um er að ræða á þessu ári 225 millj. kr. tekjur vegna bensíngjaldsins og þar af 180 millj. eingöngu vegna bensínsgjaldsins. Afgangurinn er ekki vegna virðisaukaskatts á bensíngjaldið heldur vegna virðisaukaskatts á þá hækkun sem varð við hliðina á bensíngjaldinu. (Gripið fram í.) Nei, það kom ekki þannig til skila. --- Ég biðst afsökunar ef ég fer með rangt mál.
En aðalatriðið er að þarna er um hækkun að ræða sem er tvíþætt. Í fyrsta lagi bensíngjaldið, sem ríkið leggur á og allir máttu vita um, og í öðru lagi almenn verðhækkun á olíuvörum úti í heimi sem er að skila sér inn í landið. Það var 2/3 af þessari hækkun, en 1/3 var bensíngjaldið. Þess vegna voru verðlagsáhrifin af hækkun bensíngjaldsins einvörðungu 0,09% þó svo að hækkunin á bensíninu í heild, að meðtalinni bensíngjaldshækkuninni væri 0,26%. 0,09%, innan við 0,1% er vegna þessarar bensíngjaldsbreytingar.
Ég tel ekki að hækkun af því tagi sé til þess að gera mikið veður út af. Hitt er alveg rétt að í heild eru áhrifin af öllum þessum hækkunum sem hér hafa verið nefndar, ég tala nú ekki um þegar strætisvagnahækkunin bætist við, afar óheppileg. Það er mjög óheppilegt að fá svona skot, eins og menn kalla það, inn í vísitöluhækkanirnar.
Hins vegar, og það er rétt að undirstrika það, er ekkert sérstakt sem bendir til að um sé að ræða einhverja almenna, viðvarandi verðlagshækkun. Þetta eru allt saman breytingar sem eiga sér tilteknar skýringar. Við þekkjum hverjar þær eru. Þess vegna er mjög varhugavert að vera að gefa í skyn að þetta sé undanfari einhverra almennra verðbreytinga. Ég segi varhugavert vegna þess að slíkt tal getur frekar ýtt undir slíkar verðlagsbreytingar. Ef menn halda að aðrir séu að hækka er líklegra að þeir hækki sjálfir. Við vitum að það er gömul saga þó svo að í hagkerfi okkar í dag sjái samkeppnin í mjög ríkum mæli til þess að menn komist ekki upp með slíkt.
Ég legg áherslu á að ekki er ástæða til að gera því skóna að miklar almennar verðlagshækkanir séu endilega fram undan og við gerum okkur vonir um að verðlagsforsendur fjárlaganna í ár, sem miðuðu við að verðbreyting milli áranna 1998--99 að meðaltali væri 2,5%, verði ekki fjarri lagi, þ.e. fari nærri því að standast þær forsendur sem voru gefnar í fjárlögunum að því er varðar verðbreytingar á árinu.
Auðvitað er óheppilegt þegar svona hækkanir koma á einum og sama tímapunktinum eins og nú hefur orðið. Ég deili áhyggjum með öðrum sem hafa tjáð sig um hækkanirnar á tryggingaiðgjöldunum. Þær eru vissulega mjög óheppilegar þó að þær hafi ekki reyndar allar skilað sér inn í vísitöluna vegna tæknilegra atriða.
Vegna þess að hv. þm. spurði um það og velti því fyrir sér hvernig slíkt mætti vera er þetta þekkt vandamál í öllum vísitöluútreikningum. Hvað gerist þegar gæðin batna? Hvað gerist þegar varan breytist en heitir kannski sama nafni? Hvernig á að taka slíkt með í reikninginn þegar verið er að meta verðlagsbreytingar? Þetta er alþekkt vandamál allra sem glíma við vísitöluútreikninga á öllum tímum. Ég tel að sjálfsögðu eðlilegt að taka tillit til slíkra breytinga.
Dæmi um þetta frá því fyrir nokkrum árum, sem þeir muna eftir sem voru þá að starfa við þessa hluti, var þegar rjómi breyttist í kaffirjóma eða þeytirjóma. Það kom ný afurð sem hét svipuðu nafni, hún kom inn í vísitöluna vegna þess að hún var inni í grunninum sem fólk keypti. Var þetta sama afurðin og áður? Hún var dýrari. Var það verðhækkun á gömlu afurðinni? Hvernig átti að taka þetta með í reikninginn? Svona eru þessi vandamál.
Er bíll af árgerðinni 1990 sama fyrirbærið og bíll af árgerðinni 1999? Það er mjög ólíklegt að svo sé. Það verða svo miklar tæknibreytingar og framfarir í þessu, meira öryggi er í bílunum, meiri þægindi af ýmsu tagi o.s.frv. Þetta er vandamálið eða viðfangsefnið sem menn þurfa að glíma við og Hagstofan tekur auðvitað tillit til þess eins og henni ber.
En að því er varðar ýmsa aðra þætti sem hv. þm. nefndi þá verð ég að segja það almennt um efnahagsmálin að það er mjög röng og skökk mynd að gera því skóna að þau séu að stefna í eitthvert sérstakt óefni og að öðru hafi verið haldið fram fyrir kosningar en raunin hafi orðið eftir kosningar. Eigum við aðeins að líta á helstu stærðirnar í því efni?
Hagvöxturinn er mjög svipaður því enn sem komið er á þessu ári og menn höfðu vænst. Kannski broti úr prósentu minni. Atvinnuleysið er ekki 2,5%, eins og gert var ráð fyrir í forsendum fjárlaga, heldur 2% að því er best verður séð á þessu ári. Við sjáum ekki annað í forsendum okkar og upplýsingum um ríkisfjármál en að við náum þeim afgangi sem að var stefnt í upphafi ársins þó að auðvitað verði alltaf breytingar á tekjum og gjöldum yfir árið og ýmsar ófyrirséðar breytingar geti orðið í þeim efnum.
Ég vil jafnframt bæta því við að viðskiptahallinn fer lækkandi að því er best verður séð. Hv. þm. gat um í framsögu sinni að gert hefði verið ráð fyrir lækkun úr 33 milljörðum í fyrra í 27 í forsendum þjóðhagsspár og það held ég að sé alveg rétt munað hjá henni. Við sjáum ekki annað en að þetta sé að verða að veruleika, að hann sé að minnka og að hann hafi minnkað fyrstu fjóra mánuðina um 2--3 milljarða þegar búið er að taka út úr myndinni innflutning og útflutning á skipum og flugvélum. Það er í góðu samræmi við fyrri spár og jafnvel gott betur en það.
Hins vegar er væntanleg síðar í mánuðinum, eins og venjulega um þetta leyti árs, endurskoðuð þjóðhagsspá frá Þjóðhagsstofnun þar sem öll þessi atriði koma mun betur fram. Forsendur breytast vissulega. Menn vita núna betur um hver aflinn verður á síðari hluta ársins vegna þess að búið er að gefa út aflaheimildirnar. Búið er að gefa út reglugerðina um kvótann á næsta fiskveiðiári sem hefst 1. sept.
Menn vita líka meira um ýmsar aðrar horfur sem skipta máli í slíkum þjóðhagsforsendum. Menn geta t.d. farið að reikna með Smuguaflanum. Menn geta reynt að gera sér grein fyrir hvað loðnan verður mikil í upphafi vertíðar vegna þess að búið er að gefa upp upphafskvótann o.s.frv. Eins og venjulega verður myndin skýrari eftir því sem líður á árið, en við vitum líka að útflutningsverðlagið hefur í mörgum tilfellum verið að lækka og við vitum að sjálfsögðu, eins og ég gerði að umtalsefni áðan, að olíuverð í útlöndum hefur stórhækkað. Það hækkaði um ein 20% frá meðaltali síðasta árs eftir að ófriður braust út í Kosovo og var í maí 20% hærra en að meðaltali í fyrra en fer vonandi lækkandi aftur eftir að friðarsamningar hafa tekist eða samkomulag hefur verið gert þarna og líka vegna þess að nú fer í hönd sá tími ársins þegar eftirspurn eftir þessum vörum er jafnan í lágmarki í heimshluta okkar og verð þar af leiðandi lægra en að vetrinum.
Það er því margt sem kemur inn í þessar forsendur og það er margs að gæta þegar fólk er að tala um þessa hluti. En það er rangt að kastað hafi verið ryki í augun á fólki í sambandi við stöðu efnahagsmálanna. Hún er mjög góð þó að vissulega beri að taka alvarlega það verðbólguskot sem við höfum orðið vitni að og taka beri alvarlega ýmis þenslueinkenni sem menn verða varir við í efnahagslífinu og reyna að bregðast við því. Það munum við m.a. gera í tengslum við fjárlagaundirbúning næsta árs. (Gripið fram í.)
Hv. þm. verður tíðrætt um skuldir heimilanna og talar alltaf um þær sem sérstakt og sjálfstætt vandamál. Ég hef löngum furðað mig á þessum málflutningi, um að skuldir heimilanna, sem í flestum tilfellum eru til komnar vegna frjálsra ákvarðana heimilanna og forsvarsmanna þeirra, að þær séu endilega og ævinlega eitthvert gríðarlegt vandamál. Hvað með eignir heimilanna sem standa á móti þessu? Hvað með andrúmsloftið sem þessar ákvarðanir um að auka skuldir eru teknar í? Ber það ekki vott um bjartsýni og tiltrú á það að menn geti kannski greitt þær skuldir sínar þegar fram í sækir? Líti bara hver í eigin barm þegar hann er að taka ákvarðanir um að fjárfesta eða taka lán og auka skuldir sínar. Gera menn það ekki yfirleitt vegna þess að þeir telja að þeir geti borgað þetta aftur?
Þarf það endilega að vera slíkt hrikalegt böl þegar fólk setur sig í skuldir á vissum æviskeiðum til að koma sér þaki yfir höfuðið eða annað því um líkt? Þarf að tala um það eins og mikla óáran að fólk geri það á ákveðnum æviskeiðum? Nei auðvitað ekki. Þess vegna hef ég ævinlega undrast það þegar hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir talar um skuldir heimilanna, það er ekki í fyrsta sinn hér í dag, gerir það úr samhengi við aðrar stærðir sem skipta máli. Ég sé því ekki ástæðu til þess að hafa jafngríðarlegar áhyggjur af því og hv. þm.
Hv. þm. Össur Skarphéðinsson hélt því fram í afar löngu útvarpsviðtali, seinni part dags skömmu eftir kosningar, að nú hefði allt komið fram sem hann hefði sagt fyrir kosningar, og allt reynst vera tóm vitleysa sem ráðherrar í ríkisstjórninni hefðu sagt um efnahagsmálin. Hann sagði að efnahagsstofnanir innan lands og utan hefðu nú komið fram á sjónarsviðið og leiðrétt og staðfest ummæli viðkomandi þingmanns. M.a. nefndi hann til sögunnar Alþjóðagjaldeyrissjóðinn.
Hér er náttúrlega um ótrúlega undarlegan málflutning að ræða, svo ekki sé sterkar til orða tekið. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn var hér á ferð fyrir áramót á síðasta ári, eins og þeir gera reglulega. Þeir koma hér reglulega í heimsóknir. Ég átti með þeim fund og margir aðrir áttu með þeim fundi, fagaðilar á sviði efnahagsmála. Þeir gerðu skýrslu sína í janúar og af því tilefni var dreift fréttatilkynningu og upplýsingum. Allir sem fylgjast með þessum málum eiga greiðan aðgang að slíkum gögnum, m.a. á heimasíðu Seðlabankans og hjá Þjóðhagsstofnun.
Það er ekki fyrr en í apríl að skýrslan er rædd í sjóðráðinu þar sem fulltrúar allra landanna sitja, m.a. okkar, Norðurlandanna og baltnesku landanna sameiginlega. Hvað eru menn þá að ræða? Plaggið frá í janúar en ekki eitthvað nýtt.
Hv. þm. og ýmsir fleiri, sem höfðu kannski ekki aðstöðu til þess að kynna sér hvernig í pottinn væri búið, töluðu eins og hér væru algjörlega nýjar upplýsingar á ferðinni og samfelld fordæming á efnahagsstjórninni á Íslandi. Þvert á móti kemur fram í umræðum manna á þessum vettvangi mikið hrós fyrir það hvernig staðið hefur verið að efnahagsstjórn á undanförnum missirum. Íslenskum stjórnvöldum er hælt fyrir það hvernig þau hafa tekið á ýmsum málum og hvernig búið er að gjörbreyta ýmsum skipulagsmálum í efnahagskerfinu.
En auðvitað, alveg eins og þessari stofnun ber skylda til, er bent á að vissir þensluhvatar geti komið upp við núverandi aðstæður. Því hef ég aldrei neitað. Ég hef ævinlega sagt, m.a. hér úr þessum ræðustól, að ég hefði viljað að afgangurinn á ríkissjóði á þessu ári hefði verið meiri en samstaða náðist um. Þó varð hann meiri við afgreiðslu hér við 3. umræðu en þegar frv. var fyrst lagt fram. Ég hef ævinlega sagt það að ég hefði gjarnan viljað að afgangurinn væri meiri en niðurstaðan varð. Þó er hann meiri á þessu ári samkvæmt fjárlögum en í annan tíma á síðari árum, bæði í tölum og sem hlutfall af þjóðarframleiðslu.
Ég ætla ekki að hafa þessi orð fleiri, herra forseti. Mig langar að endingu að minnast aftur á frv. sem er tilefni þessara umræðna, um að gera fjmrh. óheimilt að hækka bensíngjald á þessu ári. Allir sem hafa starfað í þessum sal í einhvern tíma vita hvernig staðið er að fjáröflun til vegagerðar. Menn verða þá að svara spurningunni: Á að draga úr vegagerð eða gera eins og Samfylkingin virðist vera að leggja til, að koma í veg fyrir að Vegagerðin geti greitt upp lán sín? Ég ætla ekki að svara því fyrir þeirra hönd.
Ég ætla hins vegar að minna á að t.d. þegar ríkisstjórnin frá '91--'95 sat var þessi sama leið farin og það hefur reyndar verið gert í miklu lengri tíma. Bensíngjald er hækkað einu sinni til tvisvar á ári í samræmi við þær forsendur sem menn vilja gefa sér um framkvæmdir og verðbreytingar almennt. Það var hækkað 1. júlí 1993 og einnig 1. jan. 1994, meðan hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir sat í ríkisstjórninni.
Mér er minnisstæður ýmis ágreiningur sem hún gerði á þeim tíma í ríkisstjórninni. Ég man aldrei eftir að hún hafi mótmælt því að bensíngjaldið hækkaði í samræmi við forsendur fjárlaga og gildandi vegáætlun. Hér ber nú eitthvað nýrra við enda ekki um það að ræða við þessa hækkun að hún sé sá verðbólguvaldur sem hv. þm. vill vera láta. Ég hafna því að svo sé.