[prenta uppsett í dálka] 53. fundur, 125. lþ.
Félagsmálaráðherra (Páll Pétursson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla. Mér er sérstök ánægja að fá tækifæri til að gera það í dag, 1. febrúar, sem er afmælisdagur Kvenfélagasambands Íslands. Þetta merka samband er 70 ára í dag. Ég vil nota tækifærið og færa því árnaðaróskir. Jafnframt færi ég árnaðaróskir formanni Kvenfélagasambandsins, hv. þm. Drífu Hjartardóttur, sem einnig á merkisafmæli í dag.
Frv. um jafnan rétt og jafna stöðu kvenna og karla var lagt fram á 123. löggjafarþingi en varð ekki útrætt. Eftir umfjöllun um það á þinginu var það tekið til endurskoðunar í félmrn. og hefur sætt nokkrum breytingum frá upphaflega frv. Er það frv. nú lagt fram.
Raunar er það svo að réttindi kvenna eru með lögum betur tryggð á Íslandi en í flestum ef ekki öllum öðrum löndum. Þó þótti ástæða til að endurskoða lögin. Undirbúningsvinna að þessu frv. hófst þegar ég skipaði nefnd sumarið 1998 í þeim tilgangi að endurskoða lög nr. 28/1991. Í nefndinni voru hv. þm. Árni M. Mathiesen, núv. hæstv. sjútvrh., Elín R. Líndal, formaður Jafnréttisráðs, Elsa S. Þorkelsdóttir, framkvæmdastjóri Jafnréttisráðs og Sigríður Lillý Baldursdóttir, skrifstofustjóri í félmrn., sem var formaður nefndarinnar.
Lög um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla eru frá árinu 1991 eins og áður sagði. Góðu heilli hefur ýmislegt breyst til betri vegar á sviði jafnréttismála á þeim tíma sem síðan er liðinn. Ekki svo að skilja að jafnrétti sé í höfn heldur hafa orðið breytingar á verkefnum og aðferðafræði í jafnréttismálum. Þá hefur komið í ljós að á ýmsum mikilvægum sviðum samfélagsins hefur lítið miðað í jafnréttisátt þrátt fyrir gildandi lög um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla. Því var ástæða til að taka úrræði stjórnvalda í jafnréttismálum til gagngerðrar endurskoðunar, stjórnsýslulega stöðu málaflokksins og efnisákvæði laganna.
Ríkisstjórnin einsetti sér að taka myndarlega á jafnréttismálum eins og framkvæmdaáætlun um jafnréttismál sem samþykkt var fyrir tveimur árum ber með sér. Frv. sem hér er til umræðu er til marks um þennan vilja ríkisstjórnarinnar. Frv. er ætlað að stuðla að jöfnum rétti og jafnri stöðu kvenna og karla á sem flestum sviðum samfélagsins og í því tilliti er því ætlað að auka rétt kvenna á sviðum þar sem á konur hallar og jafnframt að styrkja rétt karla þar sem þeir hafa rýrari rétt.
Í frv. er lögð áhersla á að jafnréttismál þurfi að vera viðfangsefni beggja kynja enda njóta bæði kynin góðs af auknu jafnrétti í samfélaginu. Fram að þessu hafa konur verið virkari í jafnréttisbaráttunni en undanfarin ár hafa karlar kvatt sér hljóðs og krafist réttar á sínum eigin forsendum. Sú réttindabarátta styður baráttu kvenna fremur en hún gangi gegn henni. Mikilvægt er að styrkja þá þróun með lagasetningu. Á norrænum vettvangi höfum við raunar haft forustu í því efni. Konum og körlum þarf að skapa jöfn tækifæri til að nýta krafta sína, sjálfum sér og samfélaginu til góða. Mikilvægt er að ekki sé mismunað á grundvelli kynferðis. Í þessu sambandi er mikilvægt að hafa í huga að sérstakt tillit til kvenna vegna þungunar og barnsburðar getur ekki talist mismunun kynjanna.
Við samningu frv. var sérstaklega hugað að skyldum sem íslensk stjórnvöld hafa undirgengist á grundvelli EES-samningsins. Þá voru alþjóðlegir samningar, framkvæmdaáætlun Sameinuðu þjóðanna frá því í Peking árið 1995 og norrænt samstarf í jafnréttismálum, hafðir til hliðsjónar við gerð frv. Helstu nýjunar frv. eru sérstaklega tíundaðar í athugasemdum með frv. Lagt er til að jafnréttismálin heyri áfram undir félmrn. en sérhvert ráðuneyti skipi jafnréttisfulltrúa sem hafi umsjón með jafnréttismálum á málasviði ráðuneytis síns. Þetta er gert til þess að styrkja jafnréttisstarf á öllum sviðum samfélagsins enda varðar jafnrétti kynjanna alla málaflokka ef grannt er skoðað.
Ástæða er til að taka fram að fjarri lagi er að gert sé ráð fyrir að ráða þurfi nýja starfsmenn í ráðuneytin vegna þessa. Unnt er að fela einhverjum núverandi starfsmanna ráðuneytanna verkið. Lagt er til að skrifstofa jafnréttismála, sem samkvæmt núgildandi lögum er skrifstofa Jafnréttisráðs og kærunefndar jafnréttismála, verði sérstök stofnun sem heyri undir dómsmrn. og fái skilgreind verkefni. Í því felst sú meginbreyting að verkefni sem samkvæmt núgildandi lögum eru á ábyrgð Jafnréttisráðs verða falin stofnun til framkvæmda. Stofnunin þarf ekki endilega að vera staðsett í Reykjavík og ég mun athuga vandlega hvort væri ekki unnt að koma henni fyrir annars staðar en á höfuðborgarsvæðinu.
Í ljósi þess að undanfarin ár hafa stjórnvöld í síauknum mæli skuldbundið sig til að sinna ákveðnum verkefnum í jafnréttismálum þykir vert að leggja til að jafnréttisstofnun stjórnvalda, skrifstofa jafnréttismála, heyri beint undir ráðuneytið en sé ekki stjórnað af fjölskipaðri nefnd. Að formi til er því um að ræða nýja stofnun. Samkvæmt frv. flytjast verkefni Jafnréttisráðs til skrifstofu jafnréttismála sem að auki fær skilgreint eftirlitshlutverk með framkvæmd laganna. Henni er m.a. sérstaklega ætlað að örva jafnréttisstarf karla.
Gert er ráð fyrir því að Jafnréttisráð verði áfram skipað svipað og tíðkast hefur hingað til. Verkefnasvið þess er þó afmarkað við jafnréttismál á vinnumarkaði. Þetta er mikilvægt og brýnt verkefni en jafnrétti á vinnumarkaði er lykilþáttur í frekara jafnrétti kynjanna á öðrum sviðum samfélagsins. Félmrh. skipar sex aðila að fengnum tillögum Alþýðusambands Íslands, Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, fjmrn., Háskóla Íslands, Kvenfélagasambands Íslands, Kvenréttindafélags Íslands og Samtaka atvinnulífsins. Kvenfélagasambandi Íslands og Kvenréttindafélagi Íslands er ætlað að tilnefna sameiginlega einn aðila. Sú breyting er einkum gerð í samræmi við breytt hlutverk Jafnréttisráðs.
Í frv. er gert ráð fyrir að kærunefnd Jafnréttismála muni áfram starfa eins og hún gerir samkvæmt gildandi lögum en skýrar er kveðið á um hvernig upplýsingaöflun kærunefndar skuli lögð fram. Með þessu er tryggður andmælaréttur málsaðila sem og að mál verði nægjanlega upplýst áður en kærunefnd jafnréttismála skilar áliti sínu. Þá er lagt til að kærunefndin geti óskað eftir frekari gögnum telji hún málið ekki nægilega upplýst. Þetta á að koma í veg fyrir að kærunefndin þurfi að vísa málum frá vegna skorts á upplýsingum. Þetta er gert til samræmis við gildandi stjórnsýslulög en ekki þótti rétt að kveða sérstaklega á um hvers konar upplýsinga nefndinni beri að afla líkt og gert er í gildandi lögum. Það fer eftir eðli máls hvers konar upplýsingar koma að gagni hverju sinni.
Þá þótti það ekki samrýmast góðum stjórnsýsluháttum að kærunefnd gefi ráðgefandi álit en sé síðan aðili að sama máli fyrir dómstólum. Eðlilegast er að aðilar málsins hefji sjálfir mál sín fyrir dómstólum sætti þeir sig ekki við álit nefndarinnar eða vilji tryggja rétt sinn enn frekar, enda ekki um bindandi álit að ræða.
Í frv. er lagt til að stjórnendur stofnana eða fyrirtækja þar sem fleiri en 25 manns starfa skuli gera jafnréttisáætlanir sem taki m.a. til launa og almennra starfskjara eða kveði sérstaklega á um jafnrétti kvenna og karla í starfsmannastefnu sinni.
Í frv. er að finna ákvæði um samræmingu fjölskyldu- og atvinnulífs. Samræming fjölskyldu- og atvinnulífs er viðfangsefni í norrænni samvinnu, hjá Evrópuráðinu, Evrópusambandinu og hjá Sameinuðu þjóðunum. Með auknum kröfum kvenna um að vera fullgildir þátttakendur í atvinnulífinu og kröfu karla til að fá að njóta fjölskyldulífs hefur jafnréttisumræðan tekið á sig nýja mynd sem gæti skilað okkur í átt til samfélags sem hentar báðum kynjum og tekur tillit til fjölþættra þarfa og langana þegnanna allra.
Kynferðisleg áreitni er skilgreind í frv. og skilgreindar ákveðnar skyldur atvinnurekenda og skólastjórnenda til að koma í veg fyrir hana, svo og hvernig staðið skuli að meðferð máls komi slíkt upp á vinnustað eða í skóla. Vakin er athygli á því að ákvæðið nær einungis til ábyrgðar atvinnurekenda og skólastjórnenda á að kynferðisleg áreitni verði ekki látin viðgangast á vinnustað eða í skóla. Sá sem beitir annan mann kynferðislegri áreitni getur orðið refsiábyrgur samkvæmt almennum hegningarlögum.
Menntmrh. er í frv. gert að fara með mál er varðar menntun eins og verið hefur en auk þess félags- og íþróttastarf. Sérstaklega er kveðið á um rannsóknir í kynjafræðum og er það í fyrsta sinn sem slíkt er gert í lögum.
Í frv. er sérstakt ákvæði um greiningu tölfræðiupplýsinga eftir kynjum. Þá er skerpt á bannákvæðum gildandi laga varðandi kjör, ráðningu, vinnuskilyrði og brottrekstur.
Herra forseti. Ég legg til að að lokinni 1. umr. verði þetta frv. sent hv. félmn. til athugunar.
