[prenta uppsett í dálka] 68. fundur, 125. lþ.
Margrét K. Sverrisdóttir:
Herra forseti. Ég mæli fyrir þáltill. Gunnars Inga Gunnarssonar sem er 1. varaþm. Frjálsl. fl. og sat á Alþingi í desember þegar tillagan var lögð fram. Í þáltill. er skorað á ríkisstjórnina að bæta réttarstöðu örorku- og ellilífeyrisþega. Tillagan er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að:
a. bæta stöðu þeirra örorku- og ellilífeyrisþega, sem byggja framfærslu sína að mestu eða öllu leyti á lífeyrisgreiðslum almannatrygginga, með því að hækka tekjutryggingarhluta lífeyrisgreiðslna almannatrygginga um jafnvirði 1.141 millj. kr. árlega í fjögur ár, frá og með árinu 2000;
b. bæta réttarstöðu lífeyrisþega almannatrygginga sem búa í vígðri sambúð með því að fella niður allar tengingar lögbundins lífeyrisréttar þeirra við tekjur maka.
Breytingin taki gildi 1. janúar 2001.``
Rétt er að geta þess að ártalið 2000 þarf að sjálfsögðu að breytast í 2001 þar sem tillagan fékk ekki afgreiðslu í desember sl. Til þess að unnt væri að fjármagna þessar tillögur lagði Frjálslyndi flokkurinn fram breytingartillögur við frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2000, sbr. 1. mál á þingskjali 348. Nú er lagt til að málið vinnist samhliða gerð fjárlaga fyrir næsta ár og komi til framkvæmda 1. janúar næstkomandi. Varðandi fjármögnun má einnig benda á að það fé sem fékkst við sölu á 15% hlut á Landsbanka og Búnaðarbanka í desember nægir fyllilega til fjármögnunar á þessari réttarbót til handa elli- og örorkulífeyrisþegum.
Á Íslandi munu fyrst og fremst hinir ört vaxandi lífeyrissöfnunarsjóðir starfsgreina tryggja þorra landsmanna ákjósanlegt fyrirkomulag lífeyrismála í framtíðinni. Þetta gildir bæði um elli- og örorkulífeyri. Áætlað er að á næstu 10--15 árum verði þetta fyrirkomulag fullþróað og þar með verði Ísland framarlega í flokki þjóða varðandi lífeyrismál. Hins vegar segir mat á stöðunni nú að nokkur þúsund Íslendingar eigi í erfiðleikum með lífeyri sinn og að margir hverjir búi raunar við sára fátækt, samanber nýlega könnun Rauða kross Íslands. Þetta fólk er eiginlega statt á milli kerfa og byggir flest afkomu sína að mestu eða öllu leyti á lífeyrisgreiðslum almannatryggingakerfisins, en þar voru hámarksgreiðslur um 68 þús. kr. á mánuði í desember síðastliðnum.
Um er að ræða fólk á ýmsum aldri. Annars vegar eru ellilífeyrisþegar sem hafa skilað þjóðfélaginu drjúgu ævistarfi og lagt í hendur afkomendum sínum undirstöður hins íslenska velferðarkerfis. Þessa fólks er oft minnst í hátíðarræðum á tyllidögum, en það vill gleymast í skipulagi velferðarkerfisins.
Hins vegar er um að ræða öryrkja á ýmsum aldri, m.a. ungt fólk sem hefur af ýmsum ástæðum annaðhvort misst heilsu og starfsorku eða aldrei fengið tækifæri til að vera virkir þjóðfélagsþegnar. Meðal þessa unga fólks er að finna fátækustu einstaklinga íslensks þjóðfélags, fólk sem aldrei hefur fengið tækifæri til að spjara sig af eigin rammleik og hefur verið haldið í viðvarandi fátækt með tilheyrandi tjóni á sál og líkama. Þessi hópur er því enn verr settur en sá fyrrnefndi, þ.e. ellilífeyrisþegar. Hér er því verið að fjalla um mjög alvarlegan ágalla á öryggisneti velferðarkerfisins sem nauðsynlegt er að gera úrbætur á. Efnahagsástand þjóðarbúsins gefur okkur einmitt nú tækifæri til að koma á löngu tímabærum lagfæringum.
Flutningsmenn leggja því til að tekjutryggingarhluti lífeyrisgreiðslanna hækki sérstaklega um u.þ.b. 50% og deilist hækkunin á fjögur ár. Kostnaðurinn er alls áætlaður um 4.565 millj. kr. og verða því árlegar hækkanir um 1.140 millj. kr. á gildandi verðlagi. Með 50% hækkun á tekjutryggingarhlutanum munu hámarksgreiðslur hækka úr um 68.000 kr. í um 80.500 kr. á mánuði eða um 18,38%, og gerir sú hækkun lítið annað en að bjóða lífeyrisþegunum ámóta kjarabætur og almennir launþegar hafa þegar fengið.
Almannatryggingakerfið er tryggingakerfi velferðarsamfélags þar sem sérhver einstaklingur kaupir sér grunntryggingu í gegnum skattkerfið. Réttur til lífeyris er einstaklingsbundinn og því getur hið opinbera ekki skert tryggingarrétt neins á grundvelli hjúskaparstöðu. Því er ekki verjandi að tengja réttarstöðu lífeyrisþega tekjum maka hans. Þetta atriði mun vera til meðferðar fyrir dómstólum hér á landi. Í stað þess að lagfæra þessa mannréttindaskerðingu seinna ætti Alþingi að ákveða breytingarnar strax. Áætlaður kostnaður við þessa réttarbót er talinn nema um 360 millj. kr. á ári, þ.e. kostnaður ríkisins við að afnema tekjutenginguna af þessum hópi. Þessi tala, 360 milljónir, er sú tala sem Tryggingastofnun gaf upp sem áætlaðan kostnað við að afnema tengingu við tekjur maka. Hér er lagt til að réttarbótin verði ekki fyrr en 1. janúar 2001 vegna þeirrar miklu undirbúningsvinnu sem breytingin kallar á í bókhaldi Tryggingastofnunar ríkisins.
Herra forseti. Í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar fyrir árið 2000 var lögð til veruleg lækkun á framlagi til ellilífeyrisþega, en þingmenn Frjálslynda flokksins lögðu þá fram þessa tillögu um verulega hækkun á tekjutryggingarhluta ellilífeyrisþega.
Nú eru kjarasamningar hafnir, en kjarabætur samninga hafa hingað til ekki skilað sér inn í bætur almannatrygginga og ég vil benda á þá staðreynd að 43% öryrkja fá engar greiðslur úr lífeyrissjóðum og þurfa að lifa á tryggingabótum einum.
Það er líka staðreynd að skattleysismörkin hafa verið lækkuð allan þennan áratug. Frítekjumark vegna atvinnutekna hefur hækkað helmingi minna en launavísitala síðan árið 1993 og þannig hefur verið farið með aðrar stærðir í almannatryggingakerfinu, grunnlífeyri og tekjutrygginguna.
Hér er góðæri og gert hefur verið ráð fyrir hámarks fjárlagaafgangi á þessu ári. Svigrúmið til umbóta er því augljóst en spurt er um viljann til góðra verka svo unnt verði að stórbæta hag þeirra lífeyrisþega sem þurfa öðrum fremur á kjarabótum að halda.
Herra forseti. Ég legg til að að lokinni þessari umræðu verði þessari tillögu vísað til heilbrigðis- og trygginganefndar.
