[prenta uppsett í dálka] 68. fundur, 125. lþ.
Flm. (Helga A. Erlingsdóttir):
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um að efla og samræma aðgerðir til að auka fjölbreytni atvinnulífs í dreifbýli. Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að grípa til eftirfarandi aðgerða til að auka fjölbreytni atvinnulífs í dreifbýli:
1. Verja árlega næstu fimm árin 250 millj. kr. til eflingar atvinnulífs í dreifbýli í samstarfi við þá aðila sem sinna atvinnuþróunarstarfi á viðkomandi svæðum.
2. Beita sér fyrir samræmingu á starfi allra þeirra sem sinna atvinnuþróun og ráðgjöf og veita lán eða styrki í sama skyni. Einum aðila verði falin yfirumsjón og samræming starfs á þessu sviði.
3. Gefa út handbók eða leiðbeiningar þar sem saman eru dregnar allar upplýsingar um hvert sé hægt að sækja aðstoð og ráðgjöf í þessu sambandi, svo og hvaða fjármunir, lán og styrkir eru í boði. Skal slík handbók uppfærð árlega.
4. Gefa Alþingi skýrslu með reglubundnu millibili um árangurinn af þessu starfi.``
Í kjölfar stórfelldra búferlaflutninga af landsbyggðinni á höfuðborgarsvæðið undanfarin missiri hafa þau sjónarmið að efla verði landsbyggðina mætt meiri skilningi hjá mörgum ráðamönnum en um langa hríð. Stjórnvöld hafa sýnt nokkra viðleitni í þá átt að færa verkefni frá höfuðborgarsvæðinu til þéttbýlisstaða á landsbyggðinni. En betur má ef duga skal.
Nauðsynlegt er að huga að hinum dreifðu byggðum til sjávar og sveita hvað varðar úrbætur í atvinnumálum og afkomu fólksins. Ársstörfum hefur fækkað gífurlega undanfarið í sjávarplássum og sveitum í kjölfar sölu og/eða flutnings aflaheimilda og samdráttar í hefðbundnum búskap. Atvinnuleysi í dreifbýli er líka meira en tölur gefa til kynna. Bændur fá ekki atvinnuleysisbætur þó tekjur séu litlar sem engar nema leggja inn virðisaukaskattsnúmerið sitt. Samt hafa þeir borgað í Atvinnuleysistryggingasjóð árum saman. Reyndar er til leið fyrir bændur eða annað hjóna til að fá atvinnuleysisbætur ef það er ekki skráð fyrir búi, með því þá að skrá sig úr búinu og fara að heiman til vinnu tímabundið til að öðlast réttindi til atvinnubóta. Það er reyndar afar algengt að a.m.k. annað hjóna til sveita vinni utan heimilis en það er ekki öllum mögulegt, a.m.k. ekki til lengri tíma bæði vegna fjarlægðar frá mögulegri vinnu eða vegna þess aðstæður heima fyrir leyfa ekki langa fjarveru, t.d. vegna lítilla barna sem þarf að sinna.
Ekki eru allir á einu máli um hvaða leiðir séu bestar til úrbóta, en ljóst er að ef ekki verður gripið í taumana nú þegar eigum við á hættu að byggðir í heilu landshlutunum leggist smám saman af næstu árin. Nokkra þætti er brýnt að lagfæra víða um land til þess að eðlileg uppbygging atvinnulífs geti átt sér stað. Eitt af því mikilvægasta er að tryggja rafmagn til ýmiss konar reksturs því að oft hefur skortur á þriggja fasa rafmagni tálmað uppbyggingu á iðnaði þar sem tækjakostur krefst þess. Þá er einnig mikilvægt að tryggja eðlileg samskipti um tölvunet um allt land þannig að allir geti nýtt sér möguleika sem felast í góðum tölvukosti og netbúnaði.
Fyrir u.þ.b. átta til tíu árum var nokkuð hvatt til þess að efldur yrði svokallaður smáiðnaður og/eða handverk og það varð til þess að þessar greinar hófust til vegs og virðingar og urðu um leið sýnilegri. Fólk eygði möguleika á að skapa sér auknar tekjur og um leið áframhaldandi búsetu á heimaslóðum.
Opinberir aðilar lögðu sitt af mörkum með því að ráða starfsfólk til stuðnings og ráðgjafar. Til að mynda var ráðinn verkefnisstjóri tímabundið að smáverkefnasjóði landbúnaðarins og stofnaður sérstakur sjóður á vegum félagsmálaráðuneytisins sem í daglegu tali var kallaður ,,Jóhönnusjóður``. Í upphafi var sjóðurinn einkum ætlaður konum á landsbyggðinni til að bæta atvinnumöguleika þeirra en nú er hann opinn konum alls staðar á landinu. Þá sinntu einstaka atvinnuþróunarfélög þessum málum sérstaklega. Til dæmis fékk Iðnþróunarfélag Eyjafjarðar fé úr Jóhönnusjóðnum og réð sérstakan starfsmann til að aðstoða fólk við að koma á fót smáiðnaði og efla handverk. Það gaf góða raun og er gott dæmi um það hverju er hægt að áorka þegar hæfur starfskraftur fæst þangað sem þörfin er brýn.
Upp úr þessu urðu til nokkur smáfyrirtæki og vinnuhópar sem skapa tekjur og styðja þannig búsetu á landsbyggðinni. En uppbygging smáiðnaðar í dreifbýli er ekki hröð og hætta er á stöðnun ef hvatning er ekki fyrir hendi. Nú vinna mun færri að þessum verkefnum sérstaklega og um leið virðist grundvöllurinn fyrir frekari þróun og uppbyggingu veikjast. Atvinnuþróunarfélögin eru góðra gjalda verð en horfa frekar til stærri og sýnilegri verkefna. Þrátt fyrir að hið opinbera hafi lagt fram fé í formi styrkja og lána til þess að koma slíkum verkefnum af stað var um að ræða lágar fjárhæðir og í sumum tilfellum svo lágar að verkefnið náði ekki nægilega góðri fótfestu til að skipa sér varanlegan sess.
Mörg þessi verkefni hefðu þurft meira fjármagn í upphafi til að geta orðið að veruleika. Það segir sitt að þeir styrkir sem veittir hafa verið til atvinnusköpunar í dreifbýli úr hinum ýmsu sjóðum eru frekar lágir, flestir svona 100--300 þús. kr. En stundum eru þeir þó hærri.
Stuðningur opinberra aðila varð þó til þess að sanna að margir möguleikar eru í smáiðnaði, möguleikar sem geta orðið til að efla búsetu vítt um landið, auka fjölbreytni í atvinnulífi og bæta afkomu. En það er brýnt að koma nú inn með verulega aukið fjármagn til að taka á á þessum vettvangi.
Stóriðja bjargar ekki hinum dreifðu byggðum. Því ber að ýta undir sjálfsbjargarviðleitni fólksins sjálfs með því að það eigi vísan stuðning og fjármagn til að koma sjálft að því að efla atvinnu á heimaslóðum. Það er því verðugt verkefni fyrir stjórnvöld að grípa til aðgerða nú sem hvetja til frekari dáða, raunar lífsnauðsynlegt eins og ég hef komið að áður. Ef varið yrði umtalsverðu fé til eflingar atvinnulífi í dreifbýli í samstarfi við aðila sem sinna atvinnuþróunarstarfi mundi það styrkja atvinnulífið og byggðina. Þarna er vaxarbroddur sem getur skilað miklu ef vilji er fyrir hendi.
Raunar yrði átak í þessum efnum í takt við þá byggðastefnu sem ríkisstjórnin hefur lagt fram þar sem hún miðar að því að efla atvinnulíf og aðra búsetu á landsbyggðinni.
Það þarf að samræma störf þeirra sem vinna að atvinnuþróun og ráðgjöf. Á þetta vil ég leggja þunga áherslu. Það er ómögulegt að hver sé að bauka í sínu horni eins og svo allt of oft hefur gerst og lítil samráð verið höfð á milli. Það þarf sérstaklega að sinna smáiðnaði og gæðahandverki. Í því skyni er m.a. mikilvægt að safna öllum upplýsingum sem til eru á einn stað í formi handbókar eða upplýsingabanka. Afar nauðsynlegt er að fólk eigi greiðan aðgang að upplýsingum sem snerta þessa atvinnugrein um það hvað hægt er að gera og hvert hægt er að sækja. Þær eru víða til en eru óaðgengilegar einkum vegna þess hve þær eru dreifðar og því ekki til að auðvelda áhugasömum einstaklingum frumkvæði eða efla áræði.
Til eru margir sjóðir og stofnanir sem sinna þessum málum en almenningur veit ekki um nema brot af þeim. Ef til væru aðgengilegar upplýsingar um þessi mál er nokkuð víst að þær mundu virka hvetjandi. Fólk þarf m.a. að eiga kost á fræðslu við hæfi til þess að geta staðið sem best að uppbyggingu og þróun smáfyrirtækja og hvers kyns atvinnuskapandi verkefna svo sem fræðslu um gerð markaðs- og viðskiptaáætlana. Eyðublöð verða að vera til sem henta einstaklingum í atvinnurekstri og eru ekki eingöngu sniðin að stórfyrirtækjum.
Brýnt er að fela einum aðila yfirumsjón með verkefninu. Þekking og upplýsingar sem til eru þurfa að eiga sér samnefnara. Þá gefst einnig kostur á sameiginlegu átaki í markaðs- og sölumálum allra þeirra sem stunda smáiðnað. Það sparar auk þess fjármagn en eykur möguleika á samvinnu og samstöðu.
Mikilvægt er að umræddur aðili eða aðilar hafi aðsetur úti á landi. Það skapar meiri ,,nálægð`` við þá sem þjónustuna þurfa að sækja. Það hefur sannst.
Tenging og/eða samstarf við atvinnuþróunarfélög og búnaðarfélög mundu styrkja uppbygginguna í dreifbýlinu. Þá finnst okkur eðlilegt að þeir aðilar sem eru til ráðgjafar hafi hönd í bagga með úthlutun fjár því þeir hafi oft betri innsýn og skilning á verkefnunum en utanaðkomandi.
Smáiðnaður eða handverk af ýmsum toga á vel við í dreifbýli og á smærri stöðum. Þessi iðnaður er umhverfisvænn. Mjög oft er hráefni til framleiðslunnar heimafengið, hráefni sem annars fer í súginn, er urðað eða brennt. Um er að ræða umhverfisvæna framleiðslu og endurvinnslu.
Herra forseti. Það er mikilvægt að stjórnvöld komi að þessum málum nú. Þau hafa látið gera skýrslu um ástand byggðamála og vita hvar skórinn kreppir. Nú er mál að sýna vilja sinn í verki og þar með skapa ný sóknarfæri og auka bjartsýni og þrótt dreifbýlisbúa.
