Flm. (Steingrímur J. Sigfússon):
Herra forseti. Ég vil þakka fyrir þær umræður sem hér hafa orðið um þessa tillögu og ég leyfi mér að túlka það svo að það sé ekki bara ég sem hafi fjallað um þetta í einhverri annarri tónhæð en stundum áður. Mér finnst að andinn í þessari umræðu allri og þar á meðal í ræðu hæstv. utanrrh. gefi tilefni til að ætla, sem er auðvitað mjög eðlilegt, að menn séu að endurmeta viðhorf sín í þessu sambandi ósköp einfaldlega í ljósi þeirra staðreynda sem við mönnum blasa og draga lærdóm af þeirri löngu sögu sem þarna er orðin. Annað væri að sjálfsögðu óeðlilegt.
Ég vil taka það skýrt fram, þótt ég kæmi ekki inn á það í framsöguræðu minni en þess er getið í greinargerð, að ég er ekki þeirrar skoðunar að beiting viðskiptalegra aðgerða, viðskiptaþvingana af einhverju tagi geti ekki verið árangursrík aðferð í alþjóðasamskiptum. Dæmin sýna hið gagnstæða og t.d. er í greinargerðinni vitnað í þann þátt sem viðskiptahindranir gagnvart kynþáttaaðskilnaðarstefnunni í Suður-Afríku áttu í að fella þá stefnu. Reyndar var þar um að ræða samþættar aðgerðir, pólitíska einangrun og viðskiptalegar aðgerðir sem aldrei urðu að algjöru viðskiptabanni en voru verulega samskiptatakmarkanir, pólitísk einangrun. Enginn vafi á því að gagnvart þeirri þjóð höfðu hlutir eins og bann við samskiptum á íþróttasviðinu og ýmsu slíku einnig umtalsverð áhrif.
En þar var, eins og réttilega kom fram í máli hv. þm. Þórunnar Sveinbjarnardóttur, við talsvert aðrar aðstæður að etja. Þar náði andstaða almennings upp til stjórnvalda. Þar voru mikilvægir viðskiptahagsmunir í húfi bæði innlendir og erlendir. Þrýstingur kom því fram á mjög mörgum vígstöðvum, í fjölmiðlum og annars staðar sem alls ekki er til að dreifa í landi eins og Írak, þar sem ríkir einræðisstjórn, harðstjórn sem hefur fjölmiðla í sínum höndum og þar sem almenningur getur ekkert annað en liðið og þolað hörmungarnar og hefur í raun og veru enga möguleika til þess að láta andúð sína í ljós eða koma henni fram.
Ég minni að lokum á í þessu sambandi að það var svo að fulltrúar meiri hluta suður-afrísku þjóðarinnar báðu um viðskiptaaðgerðirnar. Afríska þjóðarráðið fór um heiminn og hvatti til þeirrar viðskiptalegu einangrunar á Suður-Afríku sem smátt og smátt komst á. Reyndar varð Ísland því miður eitt af síðustu ríkjum heims til að taka upp í sína löggjöf reglur um viðskiptabönn á Suður-Afríku. Okkar saga í þeim efnum er því kannski ekkert allt of fögur. Það var ekki fyrr en sá sem hér stendur hafði flutt um það tillögur á Alþingi í tvö eða þrjú ár að stjórnvöld loksins komust í gang með að banna innflutning á vörum frá Suður-Afríku og hér hættu að sjást Del Monde ávaxtadósir og annað slíkt í hillum sem fram að þeim tíma voru hér í viðskiptum á Íslandi og Ísland sennilega síðast Vestur-Evrópulanda til þess að leyfa vöruinnflutning frá Suður-Afríku. En það er önnur saga.
Herra forseti. Það sem ég vil leggja áherslu á varðandi beitingu viðskiptaþvingana er að þær verði að skoða í ljósi aðstæðna hverju sinni. Það held ég að sé lærdómurinn af þessu. Það er ekkert eitt til sem heitir viðskiptaþvinganir eða viðskiptabönn með sameiginlegum áhrifum án tillits til aðstæðna. Þvert á móti getur tæki sem gagnlegt er á einum stað og leiðir mögulega til þess að hægt sé að knýja fram breytingar án róttækari aðgerða eða valdbeitingar snúist upp í algjöra andhverfu sína annars staðar. Það er það sem við horfumst í augu við.
Í öðru lagi, herra forseti, held ég að menn verði að horfa á að ekki er hægt að bíða þess endalaust, svo árum eða áratugum skiptir, að slíkar aðgerðir skili hugsanlega árangri. Það er ekki hægt að dæma heilar þjóðir og heilar kynslóðir til hörmunga árum eða áratugum saman í von um að það skili kannski árangri að lokum. Það er ósköp einfaldlega of dýrt og ekki verjandi. Það er ekki réttlætanlegt.
Horfum t.d. til þess að aðgerðir af þessu tagi munu ekki einungis valda hörmungum og nauð hjá núlifandi kynslóð í landi eins og Írak. Þær munu hafa áhrif á þróunarmöguleika þessa ríkis og lífskjör komandi kynslóða áratugi fram í tímann. Þetta land sem var eitt hið þróaðasta í Miðausturlöndum er nánast komið aftur á steinaldarstig, samanber það sem áður var vitnað til. Nánast yfirgnæfandi meiri hluti þjóðarinnar hefur engar tekjur, atvinnulífið er hrunið, innviðir samfélagsins eru hrundir, samgöngur, veitukerfi, orkuframleiðsla og annað slíkt. Þjóðin hefur að einhverju leyti dregið fram lífið með því að ganga á eignir sínar sem voru talsverðar og selja þær á svartamarkaði. Nú eru þær að verða uppurnar nema hjá fámennri yfirstétt sem haft hefur aðstöðu til þess í krafti spillingar að ná til sín verðmætum. Þar af leiðandi er fram undan enn þá meiri hungursneyð enn þá stærri hluta þjóðarinnar að mati þeirra sem gerst til þekkja.
Við getum auðvitað tekið fleiri dæmi úr sögunni. Ég tel t.d. að þær erfiðu aðstæður sem kúbverska þjóðin hefur verið dæmd til um áratugaskeið vegna hins svívirðilega viðskiptabanns, einhliða viðskiptabanns Bandaríkjanna á Kúbu, séu nánast hliðstæða að þessu leyti. Þar eru margar kynslóðir þjóðarinnar dæmdar til verri lífskjara og skertra þróunarmöguleika vegna óréttmætra aðgerða af þessu tagi. Það á ekki að vera leyfilegt. Það er siðferðilega óverjandi, herra forseti.
Það er rétt að hér komi fram að því miður er það ekki bara þessi hernaður sem að íröksku þjóðinni beinist, þ.e. viðskiptabann með hörmulegum afleiðingum. Þessi þjóð sætir því líka að á hana eru gerðar loftárásir og í raun ríkir þar styrjaldarástand. Ég hygg að árásarferðir bandarískra og breskra herflugvéla á landið skipti frekar hundruðum en tugum á undanförnum mánuðum. Þar af leiðandi er hernaðurinn enn í gangi með tilheyrandi mannfórnum og umtalsverðu falli óbreyttra borgara svo tugum ef ekki hundruðum skiptir á síðustu mánuðum svo dæmi sé tekið. Miklar loftárásir á svæðinu í sunnanverðu Írak, til að mynda í nágrenni við borgina Basra, hafa að mati hjálparstofnana valdið umtalsverðu mannfalli og ekki síst hjá óbreyttum borgurum.
Ég þakka hæstv. utanrrh. fyrir það sem hann sagði um mikilvægi þess að mál þetta verði afgreitt hér og fái umfjöllun. Ég leyfi mér að vona að í því felist stuðningur ráðherrans við að Alþingi taki á málinu og að utanrmn. brjóti nú í blað og ljúki umfjöllun sinni um það, þó ekki væri nema til þess að láta það ekki viðgangast árum saman að brennandi mál af þessu tagi sé svæft í nefnd. Það er vansi fyrir Alþingi Íslendinga að hlutirnir gangi þannig til og því bind ég vonir við að loksins náist afgreiðsla á þessu máli.
Það er viðbúið að ég endurflytji tillögu mína á vettvangi Norðurlandaráðs í ljósi þess sem hæstv. ráðherra upplýsti hér um umfjöllun utanríkisráðherra Norðurlanda um þetta mál. Ég minnist þess að vísu að í umsögnum um tillöguna töldu sumir af utanríkisráðherrum eða sum utanríkisráðuneytanna á þeim tíma að í sjálfu sér væri ekki tilefni til slíkrar ályktunar á vettvangi Norðurlandaráðs vegna þess að ráðuneytin væru öll með þessi mál til umfjöllunar. Á hinn bóginn voru þróunarsamvinnustofnanir flestra ef ekki allra Norðurlandanna mjög jákvæðar og nánast án undantekninga öll þau samtök sem vinna að mannúðarmálum og þekkja til ástandsins í Írak af eigin raun, sem mæltu mjög með því að Norðurlandaþjóðirnar beittu sér meðal þjóðanna fyrir erindi af því tagi sem hér er lagt upp með.
Hæstv. ráðherra minnti á það sem rétt er að innan öryggisráðsins og meðal þeirra þjóða sem fara með neitunarvald í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna er meiri hluti fyrir því að viðskiptabanninu verði aflétt. Meiri hluti þjóðanna með neitunarvald í öryggisráðinu, Frakkar, Kínverjar og Rússar hafa mælt með því að viðskiptabanninu verði aflétt. Ekki bara vegna ástandsins sem mælir auðvitað með því heldur líka vegna þess að Írakar hafi þegar fullnægt skilyrðunum sem ályktunin setur. En Bandaríkjamenn og Bretar hafa spyrt sig saman í þessu eins og fleiru. Þeir telja að þar vanti pínulítið upp á og einhverjum spurningum sé ósvarað. Þannig er þetta mál búið að standa núna í u.þ.b. tvö ár.
Slíkt pólitískt þrátefli hefur dæmt íröksku þjóðina til þess að búa áfram við þetta ástand um árabil. Mannfórnirnar á meðan á því ástandi stendur eru eins og raun ber vitni. Þá kemur spurningin: Er það verjandi að láta pólitískt þrátefli af þessu tagi, ágreining milli stórveldanna í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna og svo auðvitað hina hlið málsins, hið pólitíska þrátefli ógnarstjórnar Saddams Husseins við Vesturlönd, Bandaríkin og Bretland sérstaklega, valda því að ástandið vari? Ég tek undir það að margt bendir til þess að Saddam Hussein hafi takmarkaðan áhuga á því að þetta ástand breytist. En eigum við þá að láta hann ráða því með því að gefa honum færi á því að halda þessu pólitíska þrátefli af sinni hálfu áfram? Ég segi nei. Má ekki fara að láta á það reyna hvort aðrar aðferðir reyndust árangursríkari til að grafa undan honum, t.d. þær að Vesturlönd slökuðu einhliða til, kæmu inn í Írak með myndarlega matvælaaðstoð og tækju til höndum við að byggja upp í því landi eins og menn hafa þó yfirleitt reynt að gera þar sem þjóðir hafa búið við styrjöld og eyðileggingu? Kynnu þá ekki aðstæður að breytast í Írak?
Erum við ekki einmitt að gera sömu mistökin aftur og aftur og einu sinni enn? Sömu mistökin og Bandaríkjamenn gerðu gagnvart Kúbu, að hneppa þá í viðskiptabann sem eyðilagði útflutningsatvinnulíf þeirra og þrýsti þeim yfir í herbúðir andstæðinganna? Og erum við ekki einmitt að hjálpa andstæðingnum með þessu ástandi? Það er allt sem bendir til þess þegar sagan er skoðuð.
Varðandi tekjur af olíusölu vísa ég til þess sem fram kemur í grg., að þrátt fyrir að þær hafi auðvitað verið nokkrar og að sjálfsögðu linað þjáningarnar þá er það mat allra þeirra sem til þekkja, bæði Denis Halliday --- sem sagði reyndar af sér því hann hafði ítrekað lagt til að heimildirnar yrðu rýmkaðar --- og Hans von Sponeck, að þær dugi engan veginn til. Ég minni líka á að talsverður hluti þessara tekna kemur Írökum ekki til góða heldur gengur í að greiða stríðsskaðabætur Íraka, m.a. til einnar ríkustu þjóðar heims, þ.e. Kúveit sem hefur enn ekki komið á kosningarétti kvenna svo við tökum lýðræðið aðeins inn í myndina. Mætti nú margt um þá aðdáun segja sem Vesturlönd fengu allt í einu á stjórnarfarinu í Kúveit. Ég skal ekki segja hvernig háttað er hlutföllum milli stríðsskaðabótanna og olíusölunnar nú en svona var þetta a.m.k. lengi framan af, svo mikið er víst.
Við eigum að sjálfsögðu, herra forseti, að berjast gegn hinum illu öflum í heiminum. Við eigum að gera það. Þá væri betur að við gætum orðið sæmilega sammála um hver hin illu öfl eru. Við erum öll sammála um að Saddam Hussein er vondur. En þegar kemur að því að spá í hvort Tyrkir séu ekki líka býsna vondir, sem hundelta og myrða Kúrda, þá virðist samstaðan bresta. Það illa er nefnilega víða að verki í heiminum og Vesturlönd þurfa að horfa í eigin barm og spyrja sig: Höfum við verið sjálfum okkur samkvæm? Erum við ekki sums staðar að ala harðstjóra við brjóst okkar og láta óátalið að þeir komist upp með hluti sem við virðumst ekki þola annars staðar?
Að sjálfsögðu á ekki að bæta eitt böl með því að benda á annað verra. Það er ekki erindi ræðu minnar heldur þurfum við að gæta að því að framganga okkar sé í samræmi og í tilvikum af þessu tagi eigum við umfram allt að bera hagsmuni þolendanna fyrir brjósti.
Allra síðast er náttúrlega líka rétt að fram komi að viðskipta- og samskiptabannið við Írak hefur hindrað og torveldað öðrum að leggja þarna til líknandi hönd. Þannig getur t.d. ekki hver sem er farið með matvæli eða lyf inn til Írak. Það er bannað og stofnanir hafa fengið neitanir í þeim efnum vegna þess að það ríkir algert viðskipta- og samskiptabann gagnvart þessu landi.
Ég legg svo til, herra forseti, að að lokinni umræðu verði tillögunni vísað til hv. utanrmn.