Rannveig Guðmundsdóttir:
Virðulegi forseti. Þegar við frestuðum málinu frá því umræða hófst voru uppi harðar umræður vegna yfirlýsinga landbrh. á fundi á Suðurlandi varðandi nefnd samráðherra hans, fjmrh. Það er afskaplega athyglisvert að sjá hvernig málið hefur þróast innan stjórnarliðsins og ég býst við að það beri á góma í framhaldsumræðunni. En ég ætla ekki að blanda mér í þau mál, heldur ætla ég að koma stuttlega að umræðunni frá öðrum sjónarhóli.
Ég lít svo á að lög um þjóðlendur hafi verið eitt þýðingarmesta frv. síðasta kjörtímabils. Ég minni á að mikill ágreiningur var hér á Alþingi um tvö önnur frv. sem komu til þingsins samhliða frv. um þjóðlendur. Greinilegt var að samkomulag hafði verið gert um að afgreiða þau saman, að ekki var unnt að fresta einu öðruvísi en þau fylgdust öll að. Við reyndum að knýja það fram en tókst ekki. Ég er að vísa til sveitarstjórnarlaganna þar sem landinu var skipt upp í sveitarfélög alveg upp á jökla og ég er að vísa í frv. um eignarrétt á auðlindum í jörðu sem viðsk.- og iðnrh. flutti á þeim tíma.
Ég vil taka fram að á meðan mikill ágreiningur var um þessi tvö frv. sem ég nefni hér þá studdum við jafnaðarmenn öll meginatriði frv. um þjóðlendur enda var þar á ferð baráttumál jafnaðarmanna, ekki bara til margra ára heldur um áratugaskeið, nefnilega um landið í þjóðareign. Það er full ástæða til að minnast frumherjanna í baráttunni fyrir þjóðareign á landi. Hægt er að nefna þingmanninn Braga Sigurjónsson og þingmanninn Ragnar Arnalds, en til margra ára töluðu þeir fyrir daufum eyrum stjórnvalda um mikilvægi þess að festa í lög hver væri eign þjóðarinnar á landi.
Það er mjög þýðingarmikið, herra forseti, að lýsa eign og forræði landsmanna á landinu og auðlindum þess, að skilgreina rétt almennings til umgengni við landið sitt og aðgang að gæðum þess. Á þessum árum sem ég er að vísa til voru nefndir, misjafnlega virkar, að störfum á vegum framkvæmdarvaldsins án þess að ná nokkru sinni niðurstöðu um hvernig mætti leiða eignarrétt þjóðarinnar á landinu til lykta.
Það er full ástæða til að leiða hugann að afgreiðslum Alþingis á þessu tímabili, á málum sem tengjast þeirri stöðu sem við erum í í dag þegar framkvæma á lög um þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta. Ég get ekki stillt mig um það, virðulegi forseti, að minnast á þingmannafrv. sem flutt var árið 1971. Frv. var rætt í efri deild. Ef ég man rétt flutti þáv. þm. Björn Fr. Björnsson þetta frv. Það var einn þingmaður sem stóð að því.
(Forseti (HBl): Ég vil biðja hv. þm. í hliðarsal að lækka röddina ella ganga fjær þingsal.)
Herra forseti. Ég er að vísa til þess að okkur þingmönnum beri núna að leiða hugann að afgreiðslum Alþingis á því langa tímabili er ekki var unnt að komast að niðurstöðu um hvernig leiða mætti til lykta eignarrétt þjóðarinnar á landinu. Það hefur ef til vill áhrif á stöðu okkar í dag þegar hrinda á í framkvæmd lögunum um þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta. Ég minntist á að árið 1971 var flutt hér þingmannafrv. Það var Björn Fr. Björnsson, sem lagði þetta frv. fram í efri deild. Hann flutti það einn og einn þingmaður blandaði sér í umræðuna.
Málið fór til neðri deildar og var afgreitt þaðan órætt. Þetta virkar furðulega á okkur í dag, 30 árum seinna, þegar leiða má getur að því að þessi litla tillaga hafi haft mikil áhrif. Efnisgreinin var svona, herra forseti:
,,Afréttarsvæði, sem ekki hefur þegar verið skipað innan staðarmarka neins sveitarfélags, skal teljast til þess sveitarfélags sem þar á eignar- eða afnotarétt. Ef fleiri en eitt sveitarfélag eiga afrétt að slíku landi og ekki er samkomulag um hverju þeirra það skuli tilheyra sker sýslunefnd úr. Úrskurði sýslunefndar má skjóta til félmrn. sem fellir fullnaðarúrskurð.``
Þingmaðurinn vísaði til þess að hafa áður á sama þingi borið fram frv. um skylt efni á þá lund að sveitarfélög sem ættu aðild að afrétti, annaðhvort afnotarétt eða eignarrétt, hefðu rétt til að leggja útsvör og aðstöðugjöld á fyrirtæki og einstaklinga sem hefðu að staðaldri atvinnu af afréttarsvæðum og ættu þar sínar bækistöðvar.
Þetta rifja ég upp hér til að benda á hvað var hugsað og sagt á Alþingi varðandi afrétti okkar Íslendinga árið 1971, þó að hið fyrra frv. sem ég vísa hér í hafi ekki náð fram að ganga á þeim tíma.
Afréttir eru á þessum tíma margir og stórir, mjög stór hluti landsins. Líklega hafa þeir flestir ef ekki allir verið nýttir. Svo hafði verið um aldir og ekki var talinn minnsti vafi á því, herra forseti, í umræðu um frv. að nýting afréttarlanda víðs vegar um landið mundi verða mun stórkostlegri en nokkru sinni fyrr á næstu árum og áratugum. Ekki aðeins að landið yrði grætt upp heldur mundi og hefjast mikil ræktun þar sem ógróið er og hún yrði að sjálfsögðu á vegum sveitarfélaga, íbúa sveitarfélaga og þá yfirleitt bænda.
Á öðrum stað í þessari umræðu kom fram að kunnara væri en frá þyrfti að segja að íbúar sveitarfélags sem hefðu haft afrétt litu á það landsvæði sem heimaland og teldu margir hverjir að það land væri innan túngarðs hjá þeim.
Herra forseti. Ég ætla ekki að vísa frekar í þessa umræðu. Hún var fátækleg. Fyrir utan flutningsmann tók aðeins einn þingmaður til máls. Í neðri deild var það afgreitt órætt. Ég lít svo á að þarna hafi verið fest í lög afréttarstaða sem hafi haft mjög mikil áhrif á þróun mála í þau 30 ár sem liðin eru. Ef við hefðum tækifæri til þess í dag að spyrja viðkomandi þingmenn sem afgreiddu þetta mál hvort þeir teldu að það hefði verið góð ákvörðun á þessum tíma að færa afréttir jafnafdráttarlaust undir sveitarfélögin og þarna var gert --- í umræðu um sveitarstjórnarlögin hér fyrir tveimur árum var mikið notast við að í raun væri búið að ganga frá svo miklu á vettvangi sveitarfélaganna að næstum því bara jöklarnir væru eftir --- þá er ég alveg sannfærð um að flestir þingmennirnir hefðu svarað þeirri spurningu neitandi.
Ég vil rifja þetta upp hér vegna þess að nú erum við að afgreiða í annað sinn með breytingu þetta mikilvæga frv. um þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta. Við höfum orðið vitni að því í fjölmiðlum að strax í upphafi, við fyrstu kröfu ráðuneytisins um land, er kominn upp mikill ágreiningur. Við gerum okkur af þeim sökum grein fyrir hversu viðkvæm þessi mál eru.
Herra forseti. Ég hef einsett mér að tala ekki lengi um þau mál sem ég vil hafa afskipti af hér á þessum lokadögum þingsins en að lokum vil ég segja þetta: Þegar formaður allshn. hv. þm. Þorgerður Gunnarsdóttir fylgdi nál. allshn. úr hlaði fór hún mjög skilmerkilega yfir tímaferli og atburðarás sem lögin gera ráð fyrir alveg frá því að óbyggðanefnd ákveður svæðin sem gera á tilkall til og þar til úrskurðað er. Mér líkaði mjög vel að þessir þættir voru raktir í stuttu, skýru máli. Þar kom innihald málsins fram og í stuttri, skýrri yfirferð fengu þingmenn lýsingu á hvað gerist á hverjum tíma, hvaða frestir eru gefnir og hvar málið endar. Ég þakka fyrir að þannig var farið í málið. Mér finnst það mikilvægt. Þannig fá þingmenn skýra mynd af þýðingarmiklu ferli sem leiða á til lykta eignarhald þjóðarinnar á landinu gegnt eignarhaldi annarra, hvort heldur er bænda, félagasamtaka, eða hverra svo sem tilkall gera til þess lands sem óljóst er um hver á.
Fyrir þetta vil ég þakka og vil gjarnan koma með þessar ábendingar sem ég hef þegar rakið í þessari mikilvægu umræðu.