Ögmundur Jónasson:
Herra forseti. Í morgun var þetta frv. tekið til 2. umr. eða er það 3. umr. sem er hafin um málið --- svo mun sennilega vera --- um stofnun hlutafélags um Flugstöð Leifs Eiríkssonar. (Gripið fram í.) Nei, 2. umr. mun það vera. Ég mun víkja að nokkrum lagagreinum og hefja mál mitt þegar fundahöldum lýkur í salnum að öðru leyti.
(Forseti (HBl): Ég bil biðja hv. þm. að sýna þeim þingmanni virðingu sem er í ræðustól.)
Og því málefni sem hér er til umfjöllunar, því að ég ætla að byrja á því að víkja að réttarstöðu þeirra starfsmanna sem eru hjá þessu fyrirtæki, Flugstöð Leifs Eiríkssonar.
Í 11. gr. frv. er vikið að réttarstöðu starfsmanna og skírskotað til laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og laga um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum, að farið verði eftir þessum lögum í hvívetna við aðilaskiptin.
Nú vitum við að misjafnlega hefur tekist til þegar stofnanir í eigu ríkisins hafa verið gerðar að hlutafélögum. --- Herra forseti. Ég mun ekki sætta mig við að flytja ræðu á meðan fundahöld eru í salnum og mér finnst eðlilegt að menn fari úr þingsalnum ef þeir þurfa að taka þátt í samræðum að öðru leyti. Hér fer fram þingfundur og hér er verið að flytja þingræðu um mikilvægt mál og menn geta sýnt því virðingu. Við erum að tala um réttarstöðu starfsfólks í fyrirtæki sem á að gera að hlutafélagi og einkavæða að öllum líkindum enda hefur það komið fram í máli hæstv. utanrrh. að það standi hugsanlega til. Engar ákvarðanir hafi verið teknar um það en slíkt sé ekki útilokað og við vitum og þekkjum af reynslunni að þetta er fyrsta skrefið í þá átt. Mér finnst skipta máli hvernig fer um réttarstöðu starfsmanna þessarar stofnunar. Það hefur tekist misjafnlega til í því efni að tryggja réttarstöðu starfsfólks og mér finnst mjög mikilvægt að við fáum yfirlýsingar frá hæstv. utanrrh. í því efni. Mér finnst þær yfirlýsingar ekki skipta minna máli en þau lög sem er skírskotað til í 11. gr. frv.
Ég hef reynt að afla mér upplýsinga um hvernig þau mál standa og það hef ég gert hjá forsvarsmönnum stéttarfélags starfsmanna, SFR, Starfsmannafélags ríkisstarfsmanna, og mér er tjáð þar á bæ að viðræður séu hafnar og yfrlýsingar hæstv. utanrrh. lofi góðu í þeim efnum. Í trausti þess að þetta gangi eftir læt ég umræðu um þennan þátt málsins lokið af minni hálfu en legg mikið upp úr því sem ég hef heyrt af hálfu forsvarsmanna SFR. Mér finnst það hið besta mál ef samningar nást þannig að forsvarsmenn SFR telji að starfsfólk geti vel við unað. Þetta finnst mér skipta mjög miklu máli og vil að komi fram.
Hvað hlutafélagavæðinguna snertir að öðru leyti þá er ég henni mjög andvígur og það hefur áður komið fram við umræðuna. Ég hef gert rækilega grein fyrir sjónarmiðum mínum í því efni og ætla ekki að endurtaka röksemdirnar nema að mjög litlu leyti við þessa umræðu.
Í fyrsta lagi tel ég að flugstöðin eigi að vera í eigu þjóðarinnar og rekin á hennar vegum en eins og fram kemur í 1. gr. frv. þá að hlutafélagavæða, þá á að einkavæða flugstöðina með manni og mús. Í 1. gr. segir, með leyfi forseta:
,,Ríkisstjórnin skal beita sér fyrir stofnun hlutafélags er nefnist Flugstöð Leifs Eiríkssonar hf. Í því skyni er ríkisstjórninni heimilt að leggja Flugstöð Leifs Eiríkssonar, þ.e. flugstöðina sjálfa ásamt öllu því sem henni fylgir, eignum, réttindum, skuldum og skuldbindingum, til hins nýja félags.``
Síðan segir í 7. gr.: ,,Tilgangur félagsins er að annast rekstur, viðhald og uppbyggingu Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar, þ.m.t. rekstur verslana með tollfrjálsar vörur á Keflavíkurflugvelli og hvers konar aðra starfsemi sem þessu tengist.``
Með öðrum orðum, það á að hlutafélagavæða og að öllum líkindum einkavæða flugstöðina með manni og mús. Það stendur til að gera. Ég velti því fyrir mér hvers vegna menn ráðast í þessa breytingu, hvaða rök eru fyrir því. Það kunna að vera fyrir því pólitísk rök og ég vil fyrst víkja að þeim. Ég tel mikilvægt að fulltrúar almannavaldsins fari með yfirstjórn þessarar stofnunar og jafnvel þótt menn vildu nýta markaðinn þar innan veggja væri hægt að gera það eftir sem áður, það væri hægt að bjóða út alla þætti starfseminnar. Það væri auðveldlega hægt að gera það án þess að gera hana að hlutafélagi eða selja hana. Engin rök eru fyrir því. Það þarf ekkert samhengi að vera þar á milli og hörðustu markaðssinnar og einkavæðingarsinnar gætu fengið sínu framgengt án þess að gera Leifsstöð að hlutafélagi eða einkavæða hana. Það væri hægt að bjóða alla þætti starfseminnar út, verslunarrekstur og þess vegna alla aðra þætti starfseminnar.
Hvers vegna finnst mér mikilvægt að fulltrúar almannavaldsins komi þarna að málum? Stundum hefur því verið hreyft að nauðsynlegt sé að losa um pólitísk tengsl við stofnanir af þessu tagi og hæstv. utanrrh. gekk nokkuð langt í málflutningi sínum á dögunum þegar hann sagði að það léti starfsmönnum utanríkisþjónustunnar ekki vel að standa í verslunarrekstri. Það ætti að vera á höndum annarra aðila. En þau verkefni eru á höndum annarra aðila. Íslenskur markaður er með starfsemi í Leifsstöð og aðrir aðilar hafa þar opnar verslanir og það eru ekki starfsmenn utanríkisþjónustunnar sem fara þar með stjórn mála.
Sömu sögu er að segja um Fríhöfnina. Þar halda um stjórnvölinn aðilar sem hafa sérhæft sig í þeim verslunarrekstri. Síðan hef ég stundum bent á í þessari umræðu að þótt við losum um hin pólitísku tengsl og pólitískir fulltrúar, fulltrúar almannavaldsins komi hvergi við sögu, má það ekki gleymast að þar koma þá aðrir aðilar í staðinn og annars konar tengsl myndast í stað þeirra sem áður voru fyrir hendi. Það eru tengslin inn í fjármálaheiminn, við fjárfestana, nýja eigendur, og það verða fulltrúar þeirra sem koma til með að stjórna stöðinni og sjónarmið þeirra munu ráða för. Og hver eru þau? Það er væntanlega að ná eins miklum arði og hægt er út úr þessari starfsemi í sína eigin vasa, og hann er ekki ónýtur sá gullmoli sem Flugstöð Leifs Eiríkssonar er.
Á árinu 1998, svo dæmi sé tekið, var samanlagður hagnaður flugstöðvar og Fríhafnar 620 millj. og hafði þá aukist um 212 millj. á milli ára. Nýjustu tölur sýna að tekjur flugstöðvar geti numið 970 millj. kr., tæpum milljarði. Þetta ætla menn að setja í hendur hlutafélags og hugsanlegra fjárfesta sem kæmust yfir þessa gullgerðarvél. Menn hafa bent á á móti að menn ætli að færa skuldirnar með flugstöðinni, og þær eru drjúgar, á fimmta milljarð. Það eru drjúgar skuldir sem fylgja þarna með en þegar til lengri tíma er litið mun þessi starfsemi skila miklum arði til nýrra eigenda og ég spyr: Hvers vegna á þjóðin ekki að njóta þessara fjármuna? Hvers vegna í ósköpunum á þjóðin ekki að njóta þeirra? (Gripið fram í: Fær hún ekki skattana?) Fær hún ekki skattana, spyr hv. þm. Ja, það fer eftir því hvernig á málum er haldið. Hv. þm. greiddi atkvæði með því um daginn að afnema gjöld af áfengi á Keflavíkurflugvelli upp á um 170 millj. kr. á ári í Fríhöfninni einni, sem var mjög undarleg skattbreyting á þeim tíma. Á meðan óvissa ríkir um framtíð flugstöðvarinnar samþykkti meiri hluti Alþingis að létta skattheimtu af áfengi í Fríhöfninni sem nemur a.m.k. 170 millj. kr. á ári. Þetta var harla undarleg ráðstöfun. Það er því ekkert gefið í því efni að þeir peningar komi til með að skila sér til þjóðarinnar eða inn í ríkiskassann. Þetta er ein röksemdin gegn þessari ráðstöfun.
Ég skil hins vegar mætavel þau sjónarmið að menn vilji beita markaðskröftum innan veggja flugstöðvarinnar. Mér finnst það vera sjónarmið út af fyrir sig þó að ég sé íhaldssamur í þeim efnum og vilji t.d. að Fríhöfnin sé á vegum almannavaldsins, bara af peningalegum ástæðum ekki síst. En þá endurtek ég að þetta er hæglega hægt að gera þó að flugstöðin sé í eigu þjóðarinnar. Þetta er aðalflugvöllur Íslendinga sem menn ætla að gera að hlutafélagi og hugsanlega selja. Þetta er náttúrlega aldeilis fráleitt.
Á sama hátt hef ég stundum tekið samlíkingu við lestirnar, járnbrautirnar í Bretlandi. Þær voru einkavæddar, járnbrautirnar í London t.d. Þá hefði mér fundist það vera sjónarmið að teinarnir væru í eigu ríkis eða sveitarfélaga en síðan kepptu menn ofan á teinunum, beittu samkeppninni þar. Á sama hátt væri hægt að virkja samkeppni innan veggja flugstöðvarinnar en flugstöðin sjálf væri í eigu okkar og á okkar vegum. En hvers vegna vill hæstv. utanrrh. hlutafélagavæða flugstöðina, hvernig skyldi standa á því? Skyldi staða hans verða þægilegri á einhvern hátt gagnvart Alþingi? Menn hafa verið að taka málefni flugstöðvarinnar upp á Alþingi og spyrja spurninga. Stundum hafa það verið óþægilegar spurningar sem lúta að rekstri, mannahaldi og mannaráðningum.
Eftir að þessi breyting verður gerð, ef hún nær fram að ganga sem allt bendir til, þá þarf hæstv. utanrrh. engu að svara. Hann skýlir sér á bak við hlutafélagalög og þarf engu að svara hér á Alþingi. Ég spyr: Er þetta ástæðan fyrir því að hæstv. utanrrh., Halldóri Ásgrímssyni, liggur svo á að gera Leifsstöð að hlutafélagi? Að koma sér undan því að upplýsa Alþingi um þær spurningar sem Alþingi vill fá svör við? Ég spyr. Hvað er það sem vakir fyrir hæstv. ráðherra í þessu efni?
Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa þetta mál mitt lengra. Ég hef áður gert grein fyrir sjónarmiðum mínum í löngu máli fyrr við umræðuna en bíð að sjálfsögðu spenntur eftir því að heyra svör hæstv. utanrrh. og ég tek undir þá beiðni sem fram kom fyrr við umræðuna frá hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni að hæstv. samgrh. yrði hér einnig viðstaddur. Það væri fróðlegt að heyra svör hans hvernig standi á því að hann sem samgrh. tryggir ekki að það ráðuneyti ætti aðild að stjórn þessa nýja fyrirtækis, þessa nýja hlutafélags. Ég tek undir það með hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni að eðlilegt væri að fá svör frá hæstv. samgrh. um þetta efni áður en umræðunni lýkur.