Einar Oddur Kristjánsson:
Herra forseti. Fjárlagafrv. sem hér liggur fyrir er að mörgu leyti mjög ánægjulegt plagg. Það er besta frumvarpið sem við höfum getað sýnt í áratugi. Það er vitnisburður um að efnahagslífið hefur verið í miklu jafnvægi, það er vitnisburður um að mjög vel hefur tekist til við sjálfa efnahagsstjórnina.
Sú jafnvægislist í ríkisfjármálum að gefa atvinnulífinu tækifæri til þess að vinna og starfa og búa til meiri auð fyrir þjóðfélag skiptir öllu máli. Þannig á líka fjárlagafrv. að vera. Það er til þess að halda jafnvægi svo að efnahagslífið fái að blómgast áfram. Það er einmitt það stóra verkefni sem liggur fyrir og það er einmitt það markmið sem menn hafa í huga þegar slíkt frv. er lagt fram.
Mér hefur fundist, herra forseti, að hér gæti dálítils misskilnings um það hjá stjórnarandstöðunni um það hvers við værum að leita. Skattamálin, þar sem ríkið tekur til sín í ríkissjóð, eru líka í frv. Aðallistin í þessu jafnvægi er einmitt að ríkið taki frá fjármuni í góðærinu þannig að ekki skapist umframeyðsla en reyni að soga þetta til sín til þess að eiga peninga til að geta staðið undir því þegar verr árar. Skattkerfið á að virka líkt og veltitankar á skipi, svo að ég noti nú myndmál sem hæstv. síðasti ræðumaður á að skilja mjög vel. Það sogar til sín tekjurnar og er svo tilbúið til að dæla þeim út þegar við þurfum á að halda.
Þess vegna er ákaflega mikilvægt þegar við erum að ræða um skattkerfið og frumvarpið að menn átti sig á því við hvað þeir eru að miða. Ég tók eftir því í ræðu hjá hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni að hann nefndi fimm sinnum viðmiðanir og gerði það alltaf trekk í trekk. Hann talaði um að við ættum að miða við kaupmáttinn. Síðan í næstu setningu við neysluvísitöluna, síðan aftur við kaupmáttinn, síðan við neysluna og svo aftur við kaupmáttinn.
Menn verða að gera þetta upp við sig: Hvað vilja menn miða við? Hvað eru menn að miða við? Ætla menn að miða við kaupmáttinn núna af því að kaupmátturinn hefur farið vaxandi, vísitala launanna hefur verið hærri en vísitala neyslunnar? Ætlum við þá að miða við kaupmáttinn? Hvað ætlum við að gera ef hagur þjóðarinnar versnaði nú? Hvað ætlum við að gera þá? Ætlum við þá, ef kaupmátturinn rýrnaði, að miða við kaupmáttinn? Nei. Ætlum við þá að miða við neysluna eða hvort ætlum við að gera?
Hvernig færi fyrir þeim sem stæði verst að vígi ef svo illa vildi nú til að kaupmátturinn færi niður? Ég spyr, herra forseti. Ég áttaði mig alls ekki á þessum málflutningi. Auðvitað fær ríkið hluta af þeim ávinningi sem þjóðfélaginu hlotnast. Það er þess vegna sem við erum að skila mjög góðu ríkisbúi. Það kemur bæði til góða fyrir hið opinbera og fyrir einstaklinginn. Kaupmátturinn hefur aldrei aukist meira á Íslandi en á undanförnum árum. Staða ríkisins hefur jafnframt batnað.
Hvað vilja menn? Vilja menn auka kaupmáttinn enn þá meira núna til þess að staða ríkissjóðs verði verri? Eru það sömu mennirnir sem eru að hneykslast í ræðupúlti á því að nú sé viðskiptajöfnuðurinn svo slæmur og hafi svo vond áhrif á verðbólguna? Menn verða að átta sig á því í hvorn fótinn þeir vilja stíga. En ég fullyrði, herra forseti, að það er einmitt það sem ríkisstjórnin er að koma í veg fyrir með þessu frv., hún er að reyna að halda jafnvægi í efnahagslífinu. Þannig er frv. byggt upp. Þess vegna er ríkisvaldið að taka til sín fjármuni umfram það sem það þarf að nota til rekstrar þess á næsta ári, til að geyma þá til þess að borga niður skuldir eða bara geyma þá.
Þess vegna er staðið svona að málum. Það er lífsnauðsynlegt til þess að geta haldið áfram að bæta kjör Íslendinga að einmitt svona sé unnið, ekki öfugt. Það er mjög lítill vandi að telja það upp að mýmargt megi bæta, efla, stækka, auka og betrumbæta o.s.frv. Það geta allir farið með svoleiðis runu og auðvitað eru fjölmargir sem sannarlega þyrftu á því að halda.
En til þess að kjörin geti batnað í heild fyrir samfélagið þá verðum við að geta stýrt ríkisfjármálunum. Það hefur engin þjóð getað náð árangri í að bæta kjör þegna sinna sem ekki hefur getað stýrt ríkisfjármálum sínum. Stýring ríkisfjármála er forsenda þess. Ef við ætlum að hlaupa eftir því sem hver og einn segir og segja: Nú miðum við allt sem við erum að gera við kaupmáttinn af því að hann er hærri. Hlaupum svo til hálfu ári seinna og segjum: Nei, nú breytum við því af því að nú er neysluvísitalan hærri. Það væri mjög skjótvirk aðferð til þess að sprengja hagkerfið í loft upp. Það væri jafnvel hægt að gera á nokkrum missirum. Menn verða því að sýna staðfestu í því --- ég efast ekkert um góðan hug þingmanna til allra góðra mála --- en menn verða að sýna staðfestu í því við hvað er miðað.
Ég hjó líka eftir því í umræðum um frv. að menn virðast efast dálítið um á hversu traustum grunni það er. Náttúrlega veit enginn hið óorðna og enginn getur svo sem spáð um það. Mér sýnist þó flest benda til að hér sé varfærnislega farið að. Það er tiltölulega lág hagvaxtarspá, lægri en ég átti von á. En hið góða skaðar ekki. Þannig að það er ekki fyrir okkur í þetta skipti.
Menn hafa líka rætt hér um launamál. Einn hv. þm. taldi forsendurnar broslegar. Herra forseti, ég held að það hafi ekki verið heppilegt. Launamálin eru ákaflega viðkvæm og í þessu frv. er gert ráð fyrir því að kaupmáttaraukning í landinu verði 1,3%. Nú kann að vera að forsenda sé fyrir nokkuð meiri kaupmætti. Ég get ekki fullyrt um það frekar en aðrir. Þó er ég alveg viss um það eins og fyrri daginn að þeim mun lægri sem meðalhækkun launa verður í samfélaginu, því líklegra er að talsverður kaupmáttarauki geti orðið. Ef við ætlum að fara gömlu, léttu, ljúfu leiðina sem svo algengt var að fara hér áður fyrr, að hækka laun en hugsa ekki um kaupmáttinn, þá er alveg öruggt mál að hægt verður að hækka svo mikið laun á Íslandi að kaupmáttur fólks muni versna. Ég vil ekki trúa því eftir mikil og góð kynni af forustu launþegahreyfingarinnar á Íslandi að nokkur þeirra hafi áhuga á því. Ég vil ekki trúa því.
Við þessa fjárlagaumræðu tel ég hins vegar rétt að koma aðeins inn á það sem ríkið varðar í þeim efnum, þó að það sé viðkvæmt. Það var svo árið 1997 að samninganefnd ríkisins í launamálum ákvað töluverða stefnubreytingu varðandi ákvörðun launa. Ákveðið var að fara út í valddreifingu á því sviði. Ákveðið var að fela stofnunum meira vald til að ákveða launin, auka sveigjanleikann þannig að hver stofnun hefði meira um það að segja en hið miðstýrða ákvörðunarvald hafði áður.
Hugmyndafræðin í þessu kann alveg að vera rétt. Ég held að hún hafi verið alveg rétt. Hún var vel hugsuð og það var vel meint að þannig mundi þetta nýtast betur hinu opinbera. Hins vegar var ég, herra forseti, í upphafi og er enn sannfærður um að þarna hafi nokkuð óvarlega verið unnið vegna þess að við höfum því miður þá reynslu að þó nokkur hluti af starfsemi ríkisins og forustumönnum ríkisfyrirtækja eiga ákaflega erfitt með að hemja rekstur sinn við fjárlögin. Fjárlagarammarnir halda ekki alfarið. Það er sá skuggi sem yfir þessu frv. hvílir og því ekkert eðlilegra að mínum dómi en að tala um þetta af hreinskilni. Það borgar sig ekki annað en ræða það. Fjöldamörg fyrirtæki ríkisins, svo hundruðum skiptir, virða ramma fjárlaganna, virða hann mjög vel. En það eru undantekningar á því og við eigum að viðurkenna það vegna þess að Alþingi á að koma hlutunum þannig fyrir að við getum stjórnað ríkisfjármálunum. Það er hið stóra viðfangsefni. Ég get ekki séð að það sé nokkuð frekar áhugamál stjórnarsinna fremur en stjórnarandstæðinga. Alþingi á hverjum tíma hlýtur að leitast við að hafa stjórn á ríkisfjármálum því að Alþingi er fjárveitingavaldið.
Það hefur verið tilkynnt að fylgifrv. þessa, þ.e. fjáraukalögin fyrir 1999, muni sjá dagsins ljós eftir nokkra daga. Fyrir liggur og hefur verið sagt frá því að þar komi fram veruleg fjárvöntun nokkurra fyrirtækja, svo að umtalsvert getur talist. Í ræðu sinni gat hv. þm. Gísli Einarsson þess. Það mátti skilja orð hans þannig að ástæða þessa væri sú að í fyrrahaust hefði Alþingi og fjárln. alls ekki gert ráð fyrir því að setja inn í frv. þá peninga sem vænta mátti að þyrfti. (GE: Fyrirséð var.) Ég get ekki, herra forseti, fallist á þetta. Í umræðunum um fjárþörf hins opinbera í fyrrahaust lá fyrir að búið var að uppfylla þær kröfur sem þarna var um að ræða. Árið 1998 var búið að borga upp allan hala sjúkrahúsa nema fjögurra sem áttu að fá til þess sérstakt fjármagn og hagræðingu. Verulegt fjármagn var sett inn í fjárlagafrv. 1999 sem ætlað var að mundi duga. En staðreyndirnar liggja nú þannig fyrir að það dugir ekki.
Ef það væri, herra forseti, vegna kæruleysis fjárln., hæstv. fjmrh. eða Alþingis að rétta talan er ekki sett þarna inn, þá væri einfaldast að setja inn bara 2--3 millj. og laga þetta. Þá væri vandinn ekki til staðar. En því miður, herra forseti, held ég að þetta vandamál sé mun alvarlegra en svo. Ég get ekki séð að okkur hafi tekist að ná utan um það hversu miklir fjármunir fara inn í heilbrigðiskerfið. Ekki það að ég hafi neitt á móti peningum í heilbrigðiskerfið. Ég hef ekkert á móti læknum eða hjúkrun eða hvað sem það er. Það er óviðunandi að Alþingi sem hefur fjárveitingavaldið geti ekki stjórnað þessum þætti ríkisútgjaldanna. Það er óviðunandi.
Ísland notar tiltölulega mikið opinbert fjármagn í heilbrigðisþjónustuna, ekkert voðalega mikið. Til eru þau lönd sem nota meira. Við notum samkv. síðustu tölum 6,7% af vergri landsframleiðslu. Til samanburðar nota OECD-ríkin 6%. Evrópubandalagið notar 6,2% svo að menn átti sig á því hvaða stærðir er um að ræða. Hins vegar liggur líka fyrir að einstaklingar á Íslandi borga tiltölulega lítið inn í heilbrigðisþjónustuna. OECD-meðaltalið er 2,1%. Evrópumeðaltalið er 2% en við borgum rétt um það bil 1,2% á ári. Þátttaka almennings í heilbrigðiskostnaði er því tiltölulega lítil á Íslandi. Ég segi þetta svo að menn átti sig á því um hvaða stærðir er að ræða.
Ég veit að alls konar tillögur eru til. Það hafa verið lagðar fram tillögur í a.m.k. 10--15 ár meðan þetta vandamál hefur verið til umræðu á Alþingi af meiri og minni hreinskilni. Það eru a.m.k. 15 ár síðan umræður voru á Alþingi um að skilgreina yrði hlutverk heilbrigðisstofnana og reyna að átta okkur betur á því hvaða hlutverki þær höfðu að gegna. Það var mjög mikil umræða um þetta fyrir tíu árum og fyrir fimm árum. En þrátt fyrir að við náum mjög góðum árangri á mörgum sviðum við að stjórna ríkisútgjöldunum þá virðist okkur lítt hafa miðað þarna. Ég held að það liggi fyrir að einskis árangurs sé að vænta nema við horfum á þetta út frá öðru sjónarhorni en hingað til.
Nú spyrja menn: Hver er sökudólgurinn í þessu? Ég held að það sé alveg ljóst hver er sökudólgurinn í þessu. Sökudólgurinn hlýtur að vera Alþingi sjálft vegna þess að Alþingi hefur alltaf í gegnum öll árin á endanum borgað allan kostnað. Þetta er reynsluheimur þeirra sem fjalla um sjúkrahúsin og reka heilbrigðisstofnanirnar. Reynsluheimurinn er þessi. Þegar er vitað um nokkra liði fjáraukalaganna sem á að leggja hér fram eftir nokkra daga. Í þeim er þetta: Þau sjúkrahús sem hafa staðið sig vel í rekstri og ekki farið neitt fram úr, fá eina milljón í verðlaun. Hin sjúkrahúsin bíða nú eftir sínum verðlaunum: 100 millj., 200 millj. eða 300 millj. verðlaunum. Svona hefur þetta gengið fyrir sig. Þetta er ekkert nýtt. Þetta var svona fyrir fimm árum. Þetta var svona fyrir tíu árum. Verðlaunaafhendingin fer alltaf fram í gegnum fjáraukalögin.
Hvað á stjórnandi sjúkrahúss að halda miðað við þessa sögu? Hann þarf ekki að halda neitt. Þetta liggur alveg ljóst fyrir. Sá sem kaupir mest af tækjum, sá sem borgar hæst launin, sá sem velur sér bestu starfsmennina og fer mest fram úr, hann fær mesta peningana. Hann er bestur. Eins og krakkarnir segja, flottasti gæinn. Við verðum að taka ábyrgðina á þessu á okkur, við öll. Við höfum rosalega gott heilbrigðiskerfi. Allur vitnisburður erlendra aðila um stöðu heilbrigðismála hér er gríðarlega góður. Við höfum ábyggilega mjög gott starfsfólk. Það eru engin vandamál í þessum heilbrigðismálum. Það hlýtur samt að vera vandamál Alþingis að geta ekki stjórnað þessum fjármunum. Eða ætla menn kannski að halda þessu áfram svona? Kannski það verði útkoman að við höfum þetta bara óbreytt áfram. Þá vita líka stjórnendur heilbrigðismála hvernig á að fara að því að ná árangri. Þeir vita það margir og kunna það margir. Það verður þá svoleiðis áfram.
En stjórnunin á þessum þætti hlýtur að vera meginmál ef við ætlum áfram að ná árangri á öðrum sviðum. Við hljótum að geta gert þetta. Hins vegar er það rétt, ef við athugum ríkisfjármálin, að í ýmsum þáttum ríkisfjármálanna erum við ekkert með mjög mikil framlög. Margar þjóðir eru með miklu hærri opinber framlög t.d. til mennta og vísinda en við Íslendingar.
Ég held að það sé alveg ljóst að ef við ætlum að halda áfram á þeirri velferðarbraut sem við höfum verið, ef við ætlum að halda áfram að vera þetta farsældarfrón, ef við ætlum að halda áfram að standa fyrir því að hér geti verið mikill hagvöxtur, að hér geti blómgast mikið og gott atvinnulíf og mikil og góð afkoma, þá verðum við að horfa til þess í framtíðinni að fjárfesta miklu meira í skólum, í vísindum og rannsóknum. Sú gagnrýni sem mjög oft hefur komið fram á Alþingi í gegnum árin að allt sé að í heilbrigðismálunum er því bara ekki rétt. Hins vegar á sú gagnrýni að verulega skorti á gagnvart framtíð menntamála við töluverð rök að styðjast.
Við verðum að hafa í huga að það er fullkomin ástæða til að trúa því að við getum haldið áfram á þessari braut. Það þarf alls ekkert að vera að við séum komin að einhverjum endimörkum vaxtarins, það er langt frá því. Ísland hefur alla möguleika til að verða ríkasta þjóð heimsins með mestu velmegun og bestu kjör.
Lykillinn að því er skynsöm hagstjórn og skynsöm hagstjórn verður ekki nema með mjög ábyrgri stjórnun peningamála og ríkisfjármála. Það er lykillinn að þessu.
Herra forseti. Það frv. sem liggur fyrir er traustur steinn í þann vegg. Það ber að virða og þakka. Auðvitað eru hættur og mörgum stærri og sterkari þjóðfélögum en Íslendingar eru hefur tekist að fara sér að voða og horfið þannig af spjöldum sögunnar. En við eigum að geta haldið þessu áfram, herra forseti. Það er mjög mikið að sækja í framtíðina og til mjög mikils að vinna. Óþol og firring eins og maður verður oft var við núna síðustu misserin og mánuðina eru kannski mun hættulegri fyrir okkur sem þjóð en efnahagshorfurnar sjálfar. Okkur liggur þannig kannski ekkert á en við getum haldið áfram og ætlum að halda áfram að byggja upp þetta þjóðfélag og ekkert útilokað að hagvöxtur geti haldið áfram í áratugi af svipaðri stærðargráðu og hann hefur verið á undanförnum árum. En til þess þurfum við að vanda okkur mjög mikið því að það er enginn vandi að misstíga sig.