[prenta uppsett í dálka] 16. fundur, 125. lþ.
Flm. (Ögmundur Jónasson):
Herra forseti. Til umfjöllunar er till. til þál. um málefni innflytjenda á Íslandi. Þáltill. er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að gera úttekt á aðstæðum innflytjenda á Íslandi, einkum með tilliti til kvenna og barna. Safnað verði upplýsingum úr skýrslum og könnunum sem þegar hafa verið gerðar á vegum hins opinbera og annarra aðila og gagna aflað eftir þörfum til að meta á vandaðan hátt stöðu innflytjenda á Íslandi. Markmiðið verði að finna leiðir til þess að tryggja þeim kennslu, aðstoð og félagslega þjónustu þannig að þeir eigi þess kost að vera virkir þátttakendur á jafnréttisgrundvelli í íslensku samfélagi.``
Málefni útlendinga sem setjast að á Íslandi heyra undir fjögur ráðuneyti, þ.e. dómsmrn., félmrn., heilbr.- og trn. og menntmrn. Á vegum þessara ráðuneyta og annarra aðila sem láta málefni innflytjenda til sín taka hefur á undanförnum árum verið leitast við að setja fram hugmyndir og tillögur um hvernig best yrði komið til móts við þarfir útlendinga sem flytjast til Íslands. En það nægir ekki að setja fram hugmyndir. Aðgerða er þörf og það fyrr en síðar. Þó skal ekki gert lítið úr orðum og hugmyndum enda gengur þessi þáltill. fyrst og fremst út á slíka hugmyndavinnu. Að sjálfsögðu er gert ráð fyrir að í kjölfarið fylgi athafnir og ráðstafanir.
Hér er valinn sá kostur að nota hugtakið innflytjandi, fremur en nýbúi, um þá sem eru á Íslandi í þeim tilgangi að setjast þar að. Hugtakið nýbúi á, a.m.k. í hugum margra, einvörðungu við um fólk frá framandi menningarsvæðum. Þess má geta að mannréttindasamtök innflytjenda á Íslandi hafa heldur lagst gegn þessari notkun orðsins og kjósa þess í stað að tala um fólk sem hefur flust til Íslands sem innflytjendur.
Það er augljóst að innflytjendur á Íslandi eru fjölbreyttur hópur. Ástæður þess að Ísland hefur valist sem dvalarstaður eru mismunandi. Sem dæmi má nefna að á undanförnum árum hafa komið til Íslands nokkrir hópar erlendra flóttamanna sem hér hafa sest að. Hingað hefur komið fólk í atvinnuleit og nú um stundir eru slíkir hópar fjölmennir víðs vegar um landið að störfum. Íslendingar hafa gengið í hjónaband með erlendu fólki. Þá getur verið um að ræða fólk sem á fjölskyldu hér fyrir, erlenda foreldra eða erlend börn Íslendinga.
Sumum þeirra útlendinga sem hér hafa sest að hefur tekist vel að samlagast íslensku samfélagi, þeir hafa sett svip sinn á það, styrkt og auðgað á margvíslegan hátt. Því miður eru þeir þó margir og jafnvel fleiri sem þurfa sérstakan stuðning þegar þeir setjast að í nýju landi með framandi tungu og ólíka menningu. Ef ekki verður brugðist við og tryggt að innflytjendum sem setjast að á Íslandi verði sérstaklega sinnt og séð til þess að þeir og börn þeirra fái viðunandi kennslu á öllum skólastigum og innan fullorðinsfræðslunnar, tryggt að almennar upplýsingar um íslenskt samfélag, t.d. um heilbrigðis- og tryggingarkerfi, séu tiltækar og búið svo um hnúta að íslenskur vinnumarkaður sé þeim aðgengilegur er hætt við að áður en langt um líður verði ýmis vandamál sem tengjast þessum hópi þjóðfélagsþegna á Íslandi orðin svo yfirgripsmikil og fjölþætt að vart verði við ráðið. Síðast en ekki síst þarf að sjá til þess að innflytjendurnir missi ekki tengsl við eigin menningu og samfélag.
Í þessari þáltill. er sjónum sérstaklega beint að málefnum erlendra kvenna og barna sem búa á Íslandi. Ástæðan er sú að konur eru fjölmennar í hópi innflytjenda á Íslandi og margar þeirra búa við þær aðstæður að eiga erfitt með að leita sér fræðslu og upplýsinga. Í ljós hefur komið að margar erlendar konur sem sest hafa að á Íslandi hafa leitað aðstoðar kvennaathvarfa vegna vandamála sem upp koma í fjölskyldulífi þeirra. Á þetta ber að leggja áherslu. Þetta er staðreynd. Þetta eru aðstæður sem verður að taka á.
Sem dæmi um hve viðkvæm þessi umræða er þá hafa heyrst þær raddir, m.a. frá mannréttindasamtökum innflytjenda, að þau telja vafasamt að setja málið upp einhliða og tengja vandamál innfluttu fólki. Vandinn sé stundum ekki annar en sá að fólki sé sýnd óbilgirni af hálfu kerfisins, ef svo má að orði komast, að það búi við ósanngjarnar reglur en rangt sé að tengja alla innflytjendur vandamálum, alla vega beri mönnum að forðast slíkt. Þetta er engu að síður staðreynd. Úr hópi innflytjenda eru stórir hópar, það á við um konur og börn sérstaklega, sem hafa þurft að leita aðstoðar kvennaathvarfa.
Börn innflytjenda á Íslandi búa milli tveggja eða jafnvel fleiri menningarheima. Í ljós hefur komið að brottfall þeirra úr skóla er óvenju hátt. Mörg þeirra ljúka ekki formlegu grunnskólanámi og aðeins örfá þeirra sem það gera halda áfram námi að loknum grunnskóla. Jafnvel hefur brugðið við að börnin skili sér alls ekki inn í skólakerfið.
Það er samdóma álit þeirra sem til þekkja að vænlegasta leiðin til að tryggja að vel takist til þegar útlendingar setjast að í framandi samfélagi sé að styðja þá til að viðhalda eigin móðurmáli og menningu og sjá um leið til þess að þeir kynnist grundvallaratriðum hins nýja samfélags, siðum þess og venjum. Þá er einnig mikilvægt að Íslendingar líti í eigin barm, losi sig við fordóma og temji sér virðingu og þolinmæði fyrir annars konar viðhorfum og gildum en þeim sem þeir hafa hingað til vanist. Þannig verður best stuðlað að fjölbreyttara og auðugra samfélagi á Íslandi.
Brýnustu verkefnin eru að:
sveitarfélögum verði ætlað sérstakt fjármagn til þess að undirbúa móttöku innflytjenda og aðstoða þá við að samlagast samfélaginu sem þeir búa í,
sveitarfélögum verði ætlað sérstakt fjármagn til þess að tryggja að börn innflytjenda á grunnskólaaldri missi ekki af almennri kennslu við hæfi vegna ónógrar íslenskukunnáttu,
tryggja að í allri grunnþjónustu samfélagsins, svo sem innan heilbrigðiskerfisins, í ungbarnavernd, á vegum félagsmálastofnunar o.s.frv., sé innflytjendum gefinn kostur á túlkun á eigin móðurmál þegar þjónusta er veitt eða eftir henni leitað og að fyrir hendi séu almennar upplýsingar á einföldu máli sem innflytjendur geta nýtt sér.
Þótt þessi verkefni séu hér talin brýnust eru fjölmörg önnur atriði sem mikilvægt er að takast á við. Þær tillögur sem hér hafa verið nefndar til úrbóta hafa komið fram í mörgum skýrslum og greinargerðum þar sem fjallað hefur verið um málefni innflytjenda á Íslandi. Má þar t.d. nefna nefndarálit um stöðu og þátttöku útlendinga í íslensku samfélagi sem menntamálaráðuneytið gaf út í júní árið 1997. Vandinn er hins vegar að góðar tillögur sem þar og annars staðar koma fram hafa ekki náð fram að ganga. Því er mikilvægt að safnað verði saman upplýsingum og hugmyndum sem þegar liggja fyrir um hvernig betur megi standa að því mikilvæga verkefni að tryggja útlendingum sem velja sér Ísland sem heimaland viðunandi móttökur og aðbúnað.
Í umræðu um málefni innflytjenda hefur oft gætt talsverðra fordóma. Iðulega heyrir maður sagt, þegar þessi mál ber á góma, að það hljóti að teljast tilætlunarsemi að ætlast til þess að túlkað sé fyrir fólk inni á sjúkrastofnunum eða þar sem fólk þarf aðstoð innan velferðarþjónustunnar. Hvers vegna á að verja miklu fjármagni í að kenna innfluttu fólki eigið tungumál og hvers vegna ber okkur siðferðileg skylda til þess að styðja við bakið á innfluttu fólki eins og hér er verið að leggja til að gert verði?
Hvernig skyldi þetta vera þegar Íslendingar dvelja í útlöndum? Hafa menn ekki fagnað því þegar Norðurlandaþjóðirnar taka á móti Íslendingum, Danir, Svíar, Norðmenn, og stuðla að því að okkar börn og innflutt fólk fái slíka þjónustu? Við erum þakklát fyrir það en teljum þetta jafnframt vera eðlileg réttindi og þannig eigum við að taka við erlendu fólki sem hér sest að.
Ég lít á þetta sem spurningu um mannréttindi. En fyrir þá sem skilja ekkert nema tungumál auranna og krónunnar vil ég taka fram að það leikur ekki nokkur vafi á að ef þessi mál eru látin dankast með aðgerðaleysi þá erum við að skapa okkur vanda í framtíðinni sem verður okkur nær óviðráðanlegur. Það er nokkuð sem við höfum séð gerast víða um lönd og meira að segja í grannríkjum okkar, meira að segja á Norðurlöndum. Annars staðar eru vandamál af þessu tagi mun alvarlegri en á Norðurlöndum því að þau þjóðfélög hafa þó sennilega gengið lengra í þessum efnum en ýmis önnur ríki Evrópu.
Það sem hér er verið að leggja til er að ráðist verði í vinnu, fengið yfirlit yfir allar þær upplýsingar sem liggja fyrir og í kjölfarið gripið til aðgerða.
Eins og ég nefndi í upphafi heyra þessi mál undir fjögur ráðuneyti og eflaust álitamál hvar málið á að hafna í þingnefnd til umfjöllunar. Ég ætla að láta mér nægja að vísa því til nefndar. Ég tel eðlilegast að þetta fari til allshn. til umfjöllunar en það kann vel að vera að það eigi heima í öðrum nefndum og þá læt ég stjórn þingsins eftir að taka um það ákvörðun.
