Flm. (Svanfríður Jónasdóttir):
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum. Meðflutningsmenn mínir að frv. eru hv. þm. Sighvatur Björgvinsson, Jóhann Ársælsson og Lúðvík Bergvinsson.
Frv. er stutt. Það er einungis tvær greinar. Sú fyrri lýtur að breytingu á ákvæði til bráðabirgða í lögunum um stjórn fiskveiða. Í lögunum um stjórn fiskveiða er bráðabirgðaákvæði nr. XXVI sem kom inn í lögin fyrri hluta árs 1999. Þetta bráðabirgðaákvæði er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Á fiskveiðiárunum 1999/2000 til og með fiskveiðiársins 2005/2006 hefur Byggðastofnun árlega til ráðstöfunar aflaheimildir sem nema 1.500 þorskígildislestum, miðað við óslægðan fisk, til að styðja byggðarlög sem lent hafa í vanda vegna samdráttar í sjávarútvegi. Skal þeim úthlutað í samráði við viðkomandi sveitarstjórnir. Aflaheimildir skulu vera í þorski, ýsu, steinbít og ufsa í hlutfalli við leyfðan heildarafla af þessum tegundum. Aflaheimildir þessar miðast við óslægðan fisk og skulu þær dregnar frá leyfðum heildarafla þessara tegunda áður en honum er skipt á grundvelli aflahlutdeildar.``
Sú breyting sem hér er lögð til er að setningin sem lýtur að því að úthlutað skuli í samráði við viðkomandi sveitarstjórnir hljóði svo, með leyfi forseta:
,,Skal þeim úthlutað í samráði við viðkomandi sveitarstjórnir sem geta ákveðið að aflaheimildirnar verði boðnar út, enda renni andvirði þeirra til uppbyggingar atvinnumála í viðkomandi sveitarfélagi.``
Það er sem sagt vilji okkar sem að þessu frv. stöndum að þær breytingar verði gerðar á þessu ákvæði að sveitarstjórnirnar geti ákveðið að aflaheimildirnar sem koma í þeirra hlut samkvæmt þeim reglum sem settar eru verði unnt að bjóða út og andvirðið renni þá til uppbyggingar atvinnumála í viðkomandi sveitarfélagi.
Herra forseti. Aflaheimildum Byggðastofnunar samkvæmt þessu bráðabirgðaákvæði var öllum ráðstafað fyrir yfirstandandi fiskveiðiár og raunar til næstu fimm ára, og skiptust þær sem hér segir:
Ísafjarðarbær fékk 387 tonn, Breiðdalsvík 181, Fáskrúðsfjörður 113, Stöðvarfjörður 94, Vesturbyggð 205, Seyðisfjörður 67, Kaldrananeshreppur 63, Hofsós 114, Grímsey 92, Bakkafjörður 72, Borgarfjörður eystri 112, alls 1.500 tonn.
Það sem réði því, herra forseti, hvaða sveitarfélög komu til álita og fengu úthlutun, voru reglur sem Byggðastofnun setti.
Meginatriði þeirra voru þessi:
1. Litið var til kvótataps viðkomandi sveitarfélags síðustu fimm ár. 5% kvótatap reiknaðist sem tveir punktar. Það gátu mest orðið 30 punktar út úr þessum hluta reglnanna og mátti kvóti ársins 1998 ekki vera meiri en 4.000 tonn. Kvótaaukning mátti ekki vera meiri en 800 tonn sl. fimm ár og ekki miklar aðrar breytingar í veiðum og vinnslu á tímabilinu. Steinbítur var ekki talinn með.
2. Litið var til hlutar fiskveiða og fiskvinnslu í atvinnulífi staðarins. 2% hlutur reiknast sem einn punktur og gátu mest orðið 20 punktar. Einungis staðir með hærra hlutfall en 20% komu til greina við úthlutun. Þar skyldi bolfiskvinnsla vera við upphaf úthlutunartímabils.
3. Litið var til fækkunar ársverka í fiskvinnslu og veiðum á fimm ára tímabili frá 1991--1996. 2% fækkun reiknaðist sem einn punktur og gátu sveitarfélög fengið mest 15 punkta.
4. Litið var til fráviks meðaltekna á íbúa frá landsmeðaltali. 2% frávik reiknaðist sem einn punktur og gátu mest orðið 15 punktar fyrir sveitarfélag.
5. Litið var til fólksfækkunar síðastliðin fimm ár og voru hver 3% reiknuð sem einn punktur og gátu þetta samtals mest orðið tíu punktar.
6. Litið var til íbúafjölda þar sem 100 íbúar reiknuðust sem einn punktur og gátu þar mest orðið tíu punktar.
Kvótanum var úthlutað til fimm ára og skulu forsendur skoðaðar árlega. Þá var kvótanum úthlutað til byggðarlaga á atvinnuþróunarsvæðum 1 og 2 á grundvelli skýrslu Byggðastofnunar um skiptingu landsins í atvinnuþróunarsvæði. Samkvæmt upplýsingum frá Byggðastofnun var úthlutun kvótans hugsuð til að treysta bæði veiðar og vinnslu og til að auka aflahlutdeild þessara byggðarlaga. Þá setti Byggðastofnun reglur um meðferð úthlutaðs kvóta þar sem segir m.a. að aflaheimildir skuli bundnar við vinnslu í viðkomandi byggðarlagi og ,,eftir því sem við verður komið og hagkvæmt kann að teljast, veiddar af skipum í þeim byggðarlögum sem um ræðir. Þær eru afhentar án endurgjalds og má ekki selja eða leigja milli byggðarlaga ... Það skip sem fær úthlutað kvóta frá sínu heimabyggðarlagi skal landa eins miklum hluta afla síns og mögulegt er í viðkomandi byggðarlagi á umræddu fiskveiðiári. Það skip sem fær úthlutað byggðakvóta frá sínu heimabyggðarlagi skal skuldbinda sig til að selja hvorki né leigja frá sér aflaheimildir í viðkomandi tegundum út fyrir byggðarlagið á því fiskveiðiári.
Herra forseti. Það virðist vera svo að menn hafi ekki allir verið jafnsáttir á þessa reglu og ég vil af því tilefni lesa hér upp bókun eins stjórnarmanns í Byggðastofnun vegna reglunnar þar sem segir, með leyfi forseta:
,,Skv. 5. málsgrein eru það einungis skip frá heimabyggðarlagi sem eru skuldbundin til að selja hvorki né leigja frá sér aflaheimildir í viðkomandi tegundum út fyrir byggðarlagið.
Sé samið við skip utan heimabyggðar getur útgerð skipsins móttekið byggðakvóta og leigt eða selt frá sér eigin kvóta á móti. Þessu er ég andvígur og tel að skip úr heimabyggð hafi lakari samningsstöðu en aðkomuskip. ...
Ég tel að það eigi að vera ófrávíkjanleg regla að skip sem fær úthlutað byggðakvóta leigi ekki eða selji frá sér annan kvóta á því fiskveiðiári sem um ræðir.``
Þessu vildi ég skjóta hér inn, herra forseti, vegna þess að ég held að það sé ástæða til þess að menn velti aðeins fyrir sér hvernig þessar reglur virka og í rauninni hvernig það er að vinna við lögin um stjórn fiskveiða þó að menn vilji takast á við vanda eins og þann sem menn eru hér að reyna að glíma við.
Tillögur sveitarfélaganna um úthlutun hafa verið mismunandi og hafa ráðist af þeim aðstæðum sem eru á hverjum stað. Skemmst er frá því að segja að mikil viðbrögð hafa orðið, bæði við úthlutun Byggðastofnunar og einnig því hvernig sveitarfélögin hafa lagt til að farið yrði með þessar aflaheimildir. Sjútvrn. sendi frá sér minnisblað vegna úthlutunar Byggðastofnunar. Þar segir m.a.:
,,Ráðuneytið telur einsýnt að Byggðastofnun beri að taka afstöðu til úthlutunar aflaheimildanna, á hverju fiskveiðiári næstu sjö árin, enda ljóst að á þeim tíma getur ýmislegt gerst sem getur haft áhrif á stöðu einstakra byggðarlaga í sjávarútvegi.``
Hér er, herra forseti, í rauninni verið taka á þeirri staðreynd að Byggðastofnun úthlutaði þessum kvóta til fimm ára enda þótt hann eigi að vera endurskoðanlegur á hverju ári. En eitt þeirra sveitarfélaga sem hafa lent í vanda með tillögur um hverjir ættu að fá úthlutað þeim takmörkuðu gæðum sem felast í aflaheimildum er Vesturbyggð. Niðurstaða sveitarstjórnarinnar þar var sú að leggja til við Byggðastofnun að Vesturbyggð yrði heimilt að leigja byggðakvótann samkvæmt tillögum sem bæjarstjórn samþykkti en þær voru eftirfarandi:
,,I. Kvótinn verði leigður hæstbjóðanda.
II. Leigugjald kvótans renni í Atvinnuþróunarsjóð Vesturbyggðar sem yrði stofnaður fáist heimild Byggðastofnunar fyrir framangreindri málsmeðferð.
III. Rétt til þess að fá kvóta leigðan hafa allir bátar í aflamarks- og aflahámarkskerfi sem skráðir eru í Vesturbyggð og hafa veiðileyfi en aðrir bátar ekki.
IV. Skilyrt er að leigutaki landi eða hafi landað á fiskveiðiárinu a.m.k. jafnmiklu magni af eigin kvóta eða öðrum leigukvóta er að leigu byggðakvóta kemur.
V. Afla úr byggðakvóta ásamt skilyrtri tvöföldun skal landað til vinnslu í Vesturbyggð.
VI. Byggðastofnun gerir samning við fiskvinnslustöðvar í Vesturbyggð um móttöku aflans. Leitast skal við að skipta aflanum milli þeirra fiskvinnslustöðva sem starfandi eru í sveitarfélaginu.
VII. Bæjarstjórn beinir því til Byggðastofnunar að taka tillit til vilja þeirra íbúa í Vesturbyggð sem samkvæmt undirskriftalista óska þess að kvótanum verði skipt milli Bíldudals og Patreksfjarðar í tilteknu hlutfalli.``
Svo mikið um þessar reglur bæjarstjórnar Vesturbyggðar en eins og glöggt má merkja að þá eru þær sniðnar að reglum Byggðastofnunar hvað varðar úthlutun og hverjir geta fengið úthlutað, samanber skilyrði um jafnmikið magn af eigin kvóta af öðrum leigukvóta, vinnslu á staðnum o.s.frv. Það eina sem greinir að í rauninni er spurningin um það hvort bæjarstjórnin getur óskað eftir tilboðum í kvótann en í tilfelli Vesturbyggðar voru hátt í þrjátíu aðilar búnir að lýsa yfir áhuga á því að fá að veiða þennan kvóta og í öðru lagi það að leigugjald kvótans rynni í Atvinnuþróunarsjóð Vesturbyggðar, þar sem áhugi var fyrir því að nýta þessa fjármuni sem fengjust til þess að breikka atvinnugrundvöll sveitarfélagsins eins og fram kemur í greinargerð sem fylgdi samþykkt bæjarstjórnarinnar. Þar kemur m.a. fram að sveitarstjórnarmenn hafi ekki farið varhluta af því að úthlutun byggðakvóta væri viðkvæmt mál enda um að ræða fá tonn eins og menn heyrðu þegar ég las upp áðan hversu mikið kom í hlut hvers sveitarfélags. Það er um að ræða fá tonn í hlut þeirra sem fengu en töluverð fjárhagsleg hlunnindi sem margir vildu hlotið hafa. Sveitarstjórnin eða bæjarstjórn Vesturbyggðar telur að afkoma sveitarfélags af slíkri úthlutun sé vart til annars fallin að veikja innri stoðir sveitarfélaga og í einhverjum tilvikum að ala á tortryggni á milli þeirra sem úthlutun hljóti og hinna sem ekkert fá. Bæjarstjórnin telur þá leið sem hún leggur til vera þá farsælustu fyrir sveitarfélagið og að nauðsynlegt sé að við meðferð byggðakvótans að taka tillit til aðstæðna í hverju sveitarfélagi fyrir sig og njörva ekki úthlutunarreglur með sama hætti hringinn í kringum landið enda aðstæður mjög misjafnar og óvíst að það henti á einum stað sem sé þeim næsta fyrir bestu.
Svo mikið um tillögur Vesturbyggðar. Það er augljóst að vegna þeirrar ásóknar sem þar var í kvótann veigraði sveitarstjórnin sér við því að fara í það að úthluta enda hefði lítið komið í hlut hvers aðila, eins og ég sagði sóttu hátt í þrjátíu aðilar um að fá að veiða en einungis rétt rúmlega tvö hundruð tonn sem komu í hlut sveitarfélagsins.
Við þetta má bæta, herra forseti, sem rökstuðning í því máli að sveitarfélögum verði heimilt að bjóða þessar veiðiheimildir út að við setningu aðalfundar Landssambands smábátaeigenda þá hvatti Örn Pálsson, framkvæmdastjóri félagsins, félaga sína til að fylkja sér um sameiginlega lausn á úthlutun byggðakvótans. Sagði hann að við úthlutunina ætti að fara að dæmi Vesturbyggðar og úthluta veiðiheimildum til útgerða sem gerðar væru út frá viðkomandi stöðum og óska eftir tilboðum frá þeim. Það ætti ekki að búa til reglur um úthlutun því slíkt mundi ávallt vekja upp öfund, gremju og sundurlyndi í byggðarlögunum. Sagði Örn ekkert athugavert við það að veiðiheimildum væri úthlutað þannig að sem mestar tekjur rynnu til viðkomandi sveitarfélags enda væri tilgangurinn að efla byggðina.
Herra forseti. Þrátt fyrir þetta er staðan sú að tillögu Vesturbyggðar hefur verið hafnað af hálfu formanns stjórnar Byggðastofnunar og hefur stofnunin nú sjálf tekið það í sínar hendur að gera tillögu um úthlutun kvótans án atbeina bæjarstjórnar Vesturbyggðar. Eftir því sem ég veit best hefur niðurstaða formanns stjórnar og sú ákvörðun stofnunarinnar að taka málið sjálf í sínar hendur ekki verið rædd í stjórn stofnunarinnar. Eigi að síður er staðan þessi núna og enn þá hefur byggðakvóta Vesturbyggðar ekki verið úthlutað. Það er reyndar ekki einsdæmi, svo mun vera um þrjú önnur byggðarlög þar sem ekki hefur tekist að ganga frá úthlutun.
Það er mat flutningsmanna þessarar tillögu eins og fram hefur komið, að heimila eigi sveitarfélögunum að bjóða veiðiheimildirnar út og að sveitarfélögin fái þá andvirði þeirra til uppbyggingar atvinnumála í sveitarfélaginu. Það er alveg ljóst að afstaða byggðarlaga og afstaða sveitarstjórnanna um landið er mjög mismunandi þegar kemur að tillögugerð um úthlutun kvótans. Vissulega er vandaverk að úthluta hlunnindum, eins og ókeypis kvóta, án þess að það veki upp tortryggni og einhverjar deilur. Til þess eru hagsmunir manna einfaldlega of stórir. Það er því rétt að mati flutningsmanna að sveitarstjórnir eigi þann möguleika að bjóða kvótana út enda útboð löngu viðurkennd aðferð þegar vinna þarf tiltekið verk eða deila út takmörkuðum gæðum. Því er lögð til sú breyting að sveitarfélögin geti ákveðið að aflaheimildir verði boðnar út enda renni andvirði þeirra til uppbyggingar atvinnumála í viðkomandi sveitarfélagi.
Herra forseti. Það má rökstyðja og er mjög auðvelt að rökstyðja nauðsyn þess að sveitarfélög með fábreytt atvinnulíf fái með þessum hætti stuðning til þess að byggja sig upp á öðrum sviðum. Ekki síst í ljósi þess að m.a. vegna tæknibreytinga hefur störfum í fiskvinnslu verið að fækka á undanförnum árum og er gert ráð fyrir að sú fækkun haldi áfram á næstu árum. Þeim stöðum sem í meginatriðum hafa byggt á sjávarútvegi er því nauðsynlegt að breikka atvinnugrundvöll sinn, ef þau eiga að halda í fólkið og veita því góð lífskjör. Mér er sagt, herra forseti, að í Alaska, þar sem menn eru að þróa byggðakvóta, sé reglan sú að helmingur þess fjár sem komi í hlut sveitarfélaganna fyrir kvótana sé veitt til menntamála. Að því fé sé veitt til þess að mennta fólkið í viðkomandi byggðum til þess að takast á við þær breytingar sem eru að verða og hafa orðið eða eru fyrirsjáanlegar í umhverfi þeirra. Mér finnst ekki skrítið þó að íslenskir sveitarstjórnarmenn horfi til þess hvað hægt væri að gera annað en það sem hefðbundið er. Byggðastofnun hefur verið gagnrýnd fyrir það að halda sig fyrst og fremst við það sem hefðbundið er, einkum og sér í lagi átti það við á árum áður. Það er mat okkar að það sé eðlilegt og sjálfsagt að þegar sveitarfélög vilja fara aðrar leiðir og gera þá ráðstafanir til þess að geta tekist betur á við þá framtíð sem þau sjá fyrir að þá sé opnað á þann möguleika.
Herra forseti. Ég hafði efasemdir þegar þetta ákvæði um byggðakvóta var sett inn í lögin og það voru ýmsir fleiri sem höfðu þær efasemdir. Þær efasemdir voru m.a. vegna þeirrar reynslu sem að menn höfðu af fyrri ,,byggðastofnunarpotti``, fimm hundruð tonna pottinum sem settur var inn árið 1995. Sá pottur entist í tvö ár en þá var megninu af þeim veiðiheimildum úthlutað varanlega til báta frá þeim byggðarlögum sem höfðu í því tilfelli verið skilgreind sem verðug byggðarlög til að fá úthlutað ókeypis kvóta. Það var ekki bara þessi reynsla sem gerði það að verkum að ég hafði mínar efasemdir, heldur líka hitt að ég þóttist sjá fyrir að það yrði ákveðnum erfiðleikum bundið að takast á við þessa úthlutun. Ef menn yrðu harðir á því eins og virðist hafa verið og heldur enn að þennan kvóta ætti að afhenda án endurgjalds, að þá hlyti það að leiða af sér að jafnræðisregla yrði brotin, að það kæmi upp tortryggni, óeining, að menn yrðu ekki sáttir á þá niðurstöðu sem fengist og jafnvel að ráðstöfunin kæmi óorði á þá hugmynd sem ýmsir hafa verið með að hægt væri að þróa hugmynd í þá veru að byggðarlögin hefðu ákveðinn rétt þegar kæmi að úthlutun kvóta.
Það er sjálfsagt fyrst að þetta ákvæði er inni og ekkert sem bendir til þess að meiri hluti sé fyrir því að það fari út að Byggðastofnun geri reglur sínar liprari. Það hlýtur hún að gera í ljósi þeirrar reynslu sem komin er af þeim reglum sem nú hefur verið unnið eftir. En það er jafnsjálfsagt líka að Alþingi leggi sitt af mörkum með breytingum á því ákvæði laganna sem lýtur að byggðakvótanum svokallaða og þess vegna er þetta mál lagt fram.