Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég get tekið undir þau sjónarmið sem hér hafa komið fram í orðaskiptum að brýn þörf sé á þessari löggjöf og hún sé til mikilla bóta frá því sem er um þessar mundir eða hefur gilt, enda er satt best að segja frekar óvenjulegt að sjá tekið svo til orða í upphafssetningum greinargerðar með stjórnarfrv. Það er í rauninni ekki verið að gefa gildandi lagaramma um þessa starfsemi mjög háa einkunn. En þar segir svo, með leyfi forseta:
,,Frumvarp þetta er lagt fram í þeim tilgangi að setja skýrari og ítarlegri ákvæði í IX. kafla laga nr. 76/1970, um lax- og silungsveiði, með síðari breytingum, um fiskeldi og hafbeit.`` --- Síðan kemur: --- ,,Ljóst er að löggjöf um fiskeldi hefur lengi verið ábótavant hér á landi. Núgildandi löggjöf um þennan málaflokk er fábrotin og gefur stjórnvöldum ekki nægjanlegt svigrúm til að hafa afgerandi áhrif á mótun og starfsemi atvinnugreinarinnar.``
Ég ætla ekkert að vefengja þessi orð og tek þau bara gild og er þeim í sjálfu sér sammála. En þar með er líka heilmikið sagt um þá stöðu sem var fyrir hendi til að leyfa fiskeldi í stórum stíl að fara af stað fyrr en þeirri vinnu væri lokið sem hér er núna loksins að hefjast á löggjafarsamkomunni. Er ekki spurningin sú hvort þetta eru ekki m.a. mjög sterk rök fyrir því að ótímabært hafi verið og okkur hafi skort grundvöllinn til að taka stórar og bindandi ákvarðanir fyrr en þessari vinnu var lokið.
Ég tek undir það sem hv. þm. Kolbrún Halldórsdóttir nefndi áðan að að sjálfsögðu er það skoðun okkar að atvinnurekstur í þetta stórum stíl með umtalsverðum umhverfisáhrifum eins og stórfellt sjókvíaeldi, ég tala nú ekki á erlendum stofni er, hefði átt að sæta umhverfismati. Og átti auðvitað að hlutast til um að það yrði gert hvað sem lagalegri stöðu þess líður. Enginn vafi er á því í mínum huga að stjórnvöld hafa fullnægjandi stöðu til þess að mæla fyrir um slíkt þó það sé ekki skylda samkvæmt lögum. Spurningin er bara um hvaða stefnu menn vilja hafa í því máli.
Í öðru lagi, herra forseti, vekur þetta orðalag sem þarna var vitnað til og svo þau ákvæði 3. gr. frv. sem lúta að hættu á áhrifum á vistkerfi og lífríki, spurningar um hvernig þetta verður framkvæmt og hvernig hæstv. ráðherra skilur þennan texta því nú hlýtur það að teljast hinn æðri skilningur sem fram kemur hjá höfundi frv., þ.e. hæstv. ráðherra.
Hvaða afleiðingar hefði þessi lagatexti haft ef hann hefði legið fyrir í lögum síðasta vor þegar hæstv. ráðherra leyfði tilraunaeldi við Stapann? Hvaða afleiðingar hefði þessi texti haft nú síðla hausts þegar umhvrh. leyfði fyrir sitt leyti að stórfellt laxeldi færi af stað án umhverfismats? Hefði slíkt komið til greina ef þessi texti hefði verið orðinn að lögum? Ég ætla að vitna í 3. tölul. 3. gr., herra forseti, en þar segir að 62. gr. laganna skuli orðast svo --- en í 1. tölul. er fjallað um rekstrarleyfi landbrh., í 2. tölul. um umsóknina og í 3. tölul. segir, með leyfi forseta:
,,Við meðferð umsóknar um rekstrarleyfi til fiskeldis eða hafbeitar skal landbúnaðarráðherra leggja mat á sjúkdómstengda og vistfræðilega þætti sem kunna að fylgja starfsemi fiskeldis- eða hafbeitarstöðvar.`` --- Ég kýs að túlka þetta þannig að séu einhverjar líkur á að slíkt geti verið fyrir hendi, þá beri að líta á þessa þætti. --- ,,Veiti fyrirliggjandi gögn ekki nægilegar upplýsingar til að leggja mat á þá [þ.e. þættina væntanlega] getur landbúnaðarráðherra lagt fyrir umsækjanda að láta í té frekari upplýsingar áður en rekstrarleyfi er veitt, þar á meðal að framkvæma á eigin kostnað rannsóknir á hvort fyrirhuguð starfsemi fiskeldis- eða hafbeitarstöðvar feli í sér aukna hættu á fisksjúkdómum og/eða óæskilegri blöndun fiskstofna, svo sem merkingar á fiski, samantekt á veðurfars- og haffræðilegum upplýsingum, samantekt á öðrum hagsmunum í veiðimálum og fiskeldi á svæðinu, mat á stöðu fiskstofna í helstu ám á svæðinu og mat á fari laxfiska í nágrenni fyrir hugaðrar eldisstöðvar.``
Þarna er nú ekki verið að telja upp neitt smáræði. Ég get ekki betur séð, herra forseti, en verið sé að telja upp mjög viðamiklar rannsóknir, sjálfstæðar rannsóknir og upplýsingaöflun. Að minnsta kosti að slíkt sé tekið saman ef það er fyrir hendi, ef ekki, þá séu slíkar grundvallarrannsóknir gerðar.
Ef við gefum okkur, herra forseti, að þetta sé réttur skilningur sem ég legg í þetta eða rétt túlkun, þá kemur auðvitað aðalspurningin: Vantar ekki í öllum aðalatriðum þessar upplýsingar? Vantar þær ekki gagnvart t.d. því að leyfa sjókvíaeldi í stórum stíl á erlendum stofni? Ég óttast að svarið sé jú. Það liggi mjög lítið fyrir af því sem talið er upp í textanum. Hvað ætlar ráðherra þá að gera sjálfum sér samkvæmur? Er hann ekki þeirrar skoðunar að þetta sé gott frv. og æskilegt sé að framkvæmdin komist í þennan farveg? Og er þá ekki, herra forseti, afar hæpið að reyna að segja okkur að það hafi verið í lagi að sleppa þessu öllu gagnvart þeirri starfsemi sem búið er að hleypa af stað eða verið er að hleypa af stað áður en þessi lög taka gildi? Eða verður það kannski ekki gert? Verður þessi bókstafur látinn gilda um þau mál sem eru í farvatninu? Þá sýnist mér alveg ljóst að menn fari ekkert að slátra fiski úr þeim kvíum á allra næstu missirum.
Þetta verður auðvitað að mínu mati, herra forseti, að vera annaðhvort eða. Menn geta ekki annars vegar sleppt þessu af stað og hins vegar ætla svo að setja í lög miklar neglingar gagnvart því hversu vanda skuli alla málsmeðferð á komandi tímum. Það er gott og blessað. En hvað með það sem er þó að gerast akkúrat núna þessi missirin og er auðvitað mjög stórt, þar sem kannski nokkrar stöðvar eru að fara af stað með sjókvíaeldi á erlendum stofni í stórum stíl? Og ekkert af þessu hefur gilt sem hér er verið að setja í lögin.
Ég endurtek að mér sýnist vera nokkuð rækilega um þetta búið, þ.e. ef framkvæmdin verður sú að menn taka þennan bókstaf alvarlega og fara eftir honum og túlka óvissu náttúrunni í hag í þeim skilningi að orðin t.d.: ,,sem kunna að fylgja starfsemi fiskeldis- eða hafbeitarstöðvar`` séu túlkuð á þann veg að ef einhverjar líkur eru á því að það gæti --- það þarf ekki að sanna að svo sé eða leiða út af fyrir sig endilega mjög sterkar líkur að því að sú yrði endilega niðurstaðan --- en ef vafinn er uppi, þá skuli hann túlkaður náttúrunni eða vistkerfinu í hag. Og sama gildi um mat á gögnum. Þar skiptir máli hvort menn telja að fyrirliggjandi gögn séu nægjanleg og láti þar við sitja, eða beiti þessum viðbótarmálsliðum 3. tölul. 3. gr. og láti fara fram viðamiklar rannsóknir eða draga að öll þessi gögn sem þar eru talin upp.
Það er, eins og ég segi, ekki verið að tala um lítið, þ.e. að meta það rækilega hvort fyrirhuguð starfsemi feli í sér aukna hættu á fisksjúkdómum, það er ekki lítið, það stendur nú í ýmsum. Norðmenn og Skotar hafa verið að rífast talsvert um þetta fram á síðustu ár. Og að fara út í svo viðamiklar aðgerðir eins og merkingar á fiski eru náttúrlega gagnslausar nema endurheimtan sé síðan skoðuð og unnið úr þeim merkjum, samantekt á veðurfars- og haffræðilegum upplýsingum, samantekt á öðrum hagsmunum í veiðimálum og fiskeldi á svæðinu, stöðu fiskstofna í helstu ám á svæðinu og mat á fari laxfiska í nágrenni fyrirhugaðrar eldisstöðvar. Liggur fyrir eitthvert mat á göngu laxfiska á fjörðum við vestanvert landið eða út af Austfjörðum? Liggur það fyrir? Ég veit ekki til þess að það hafi verið metið sérstaklega. Þarna hlýtur að vera átt við mat á göngumunstrinu svipað og gert hefur verið t.d. í nágrenni Elliðaánna, þar sem menn hafa kortlagt nokkuð nákvæmlega göngu Elliðaárlaxins á leið sinni upp í árnar. Það kom á daginn eins og menn muna kannski að hann gengur hringinn í Grafarvoginum og gerðu menn sér það að veiðiskap hér á ákveðnum tíma þar til það var stoppað. Segja má að vegir laxins séu ekki síður órannsakanlegir en fleiri fyrirbæra dettur mér í hug af því ég horfi framan í hv. þm. Hjálmar Jónsson. Gönguleiðir laxins eru --- það þekkja þeir sem eitthvað þekkja til á fjörðum --- oft býsna sérstakar og ég legg þá merkingu í þessi orð að þetta eigi allt saman að skoða.
Ég vildi gjarnan heyra hæstv. landbrh. fara aðeins betur yfir þetta samhengi því það er í rauninni að hluta til sambærilegur hlutur og hv. þm. Kolbrún Halldórsdóttir spurði um. Mér sýnist það skipta alveg sköpum fyrir upphaf slíkrar starfsemi ef hún er að koma til í stórum stíl eða í einhverjum mæli. Verður hún felld undir þetta, sætir hún þessari vönduðu málsmeðferð sem hér er í rauninni verið að leggja til eða sleppa einhver nokkur fyrstu fyrirtækin undan því? Og liggur ekki allur rökstuðningur fyrir í málinu sjálfu um hversu óheppileg sú niðurstaða yrði? Ef maður á að reikna með að menn vilji vera sjálfum sér samkvæmir, menn telji þörf á þessari lagasetningu, menn ætli að vanda framkvæmdina, menn ætli ekki að taka þarna óeðlilega áhættu, ber þá ekki að tryggja það í reynd með því að menn dragi andann nokkrum sinnum og fari ekki af stað í stórum stíl fyrr en þessum ákvæðum er fullnægt?
Herra forseti. Ýmis önnur nýmæli eru í frv. og ég held að þau séu flest til bóta. Það má deila um einstök atriði eins og leyfisveitingar eða framkvæmd af því tagi. Á slíkt að vera hjá veiðimálastjóra eða landbrh.? Á að vera stjórnsýslustofnun á því sviði sem fer með þá hluti eða á ráðherrann að gera það sjálfur? Auðvitað gildir það í sjálfu sér, það er framkvæmdalegs eðlis, en það varðar líka að einhverju leyti ábyrgðina, hvar hún á að liggja. Samskipti og landamæri sjútvrn. og landbrn. eru líka gamalt þrætumál í þessu efni. Á eftir er á dagskrá frv. sem ég skil svo, ég réð það eftir að hafa grúskað í því í um stund, að það ætti að heyra undir sjútvrh., það var reyndar ekki tekið skýrt fram því báðir ráðherrarnir koma fyrir í lagatextanum, þ.e. landbrh. og sjútvrh. En ég skildi það svo að eldi nytjastofna, sem ber að skilja nytjastofnana sjálfa, heyri undir sjútvrh. Líffræðilegu mörkin liggi þá þar að ef um ferskvatnsfiska eða þá sem hrygna í fersku vatni er að ræða, þá heyri sá fénaður undir landbrh. Einhvern veginn þannig er þetta væntanlega hugsað.
Þarna eru einnig ákvæði sem ég tek undir og er tvímælalaust rétt að hafa eins og þau að stórfellt tap á eldisfiski sé tilkynningarskylt. Og að fiskeldis- og hafbeitarstöðvum sé óheimilt að flytja til eldisfisk eða seiði af tilteknum stofni. Það er hlutur sem menn eru auðvitað í vaxandi mæli að átta sig á að mönnum varð stórlega á í messunni á ákveðnum áratugum á fyrri öld, að menn grautuðu saman erfðaefni ólíkra stofna í stórum stíl og voru sleppandi seiðum í ár þvers og kruss, þvert á þann erfðabanka sem geymdur var í stofni hverrar ár. Nú hafa menn lært nokkuð af þessu og að sjálfsögðu ber að taka slíkt í löggjöfina.
Það síðasta, herra forseti, sem ég ætlaði að nefna er meira til gamans en þó af nokkurri alvöru. Það er bæði lagaákvæðið sjálft en þó ekki síður hvernig um það er búið í greinargerð með tillögunni. Mér finnst menn vera dálítið gamansamir í landbrn. því í lok greinargerðarinnar segir --- það er gott að menn skemmti sér við eitthvað --- um heimildir ráðherra til að gefa út reglugerðir. Ég tel að þetta sé annaðhvort óvenjulegur kjarkur eða þá gamansemi. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Loks eru í frumvarpinu víðtækar heimildir fyrir landbúnaðarráðherra til að setja reglugerðir og aðrar stjórnvaldsreglur til að stýra eldisstarfseminni, ...`` o.s.frv.
Mér finnst þetta vera gamansemi, herra forseti. Heldur réttara hefur verið talið að menn reyndu að halda aftur af sér í þessum efnum og hemja græðgi sína í galopnar og víðtækar reglugerðarheimildir, en það er ekki að sjá á þeim húmoristum í landbrn. að þeir skrifi upp á þann jús og þeir segja það hér blákalt í lokin, eða öllu heldur hæstv. ráðherra því ég auðvitað veit að hann hefur legið yfir því að semja greinargerðina, að loks séu í frv. víðtækar heimildir fyrir ráðherra til að setja reglugerðir. Þá það, herra forseti, en þetta kíkir landbn. sjálfsagt á eins og fleira.