Svanfríður Jónasdóttir:
Herra forseti. Það frv. sem hér liggur fyrir um stofnun hlutafélags um Hitaveitu Suðurnesja er enn ein birtingarmynd þess að ýmislegt er að gerast og ýmislegt í farvatninu á íslenskum raforkumarkaði. Eins og hæstv. ráðherra gat um áðan hefur hún nýlega mælt fyrir frv. um að Orkubúi Vestfjarða verði breytt í hlutafélag. Nú erum við með frv. um Hitaveitu Suðurnesja og við vitum að það eru ýmis mál í vinnslu sem við eigum eftir að sjá á næstunni sem staðfesta enn frekar þessar breytingar.
Það kemur fram strax í 4. gr. þessa frv. hver tilgangur Hitaveitu Suðurnesja hf. á að verða. Það er vinnsla og nýting jarðvarma og hvers konar annarra orkuauðlinda, dreifing og sala raforku, orkugjafa og annarra afurða félagsins o.s.frv. Þetta félag ætlar sér sem sagt að láta til sín taka á öllum sviðum orkubúskaparins.
Eins og kom fram í ræðu hæstv. ráðherra og oft hefur komið fram í umræðu í vetur eða á þessu þingi um raforkumál munum við væntanlega staðfesta það, kannski tæpast á þessu þingi en a.m.k. á því næsta, að við ætlum okkur að hafa ákveðið fyrirkomulag á íslenskum raforkumarkaði, að við ætlum okkur að breyta honum þannig að hér verði til ákveðinn samkeppnismarkaður hvað varðar vinnslu, dreifingu og sölu orku. Það er auðvitað í takt við það sem þetta frv. er lagt fram.
Eins og fram hefur komið er eindrægni um frv. meðal allra þeirra aðila sem að þessu koma og svo sem ekkert um þetta að segja annað en gott eitt. Ljóst er að það fyrirtæki sem verður til þegar og ef frv. verður að lögum, ætlar sér að sækja fram rétt eins og okkur sýnist að Orkuveita Reykjavíkur ætli sér líka og rétt eins og okkur sýnist að Rarik ætli sér líka. Okkur sem horfum á þennan markað sýnist sem sé að þessi stóru fyrirtæki, og nú ætla ég að taka Landsvirkjun með inn í þessa upptalningu, séu öll að búa sig undir breytta tíma, undir samkeppni, undir annars konar umhverfi en það sem þau hafa verið í og ekki er óeðlilegt að menn þurfi eitthvað að hreyfa lagabókstaf til þess að svo megi verða. En vissulega eru það spennandi tímar sem fram undan eru í orkumálunum og menn þurfa sannarlega á öllu sínu að halda ef þeir ætla að verða tilbúnir með allt þegar þar að kemur miðað við þá samþykkt sem hratt þessu af stað og við miðum við að vinna eftir.
Herra forseti. Þá vil ég koma að því sem mér finnst vera meginmál og við ættum aðeins að ræða í tengslum við þetta, og þurfum að ræða betur í tengslum við raforkumálin. Það er það sem fram kemur í 10. gr. þar sem segir í fyrri málsgrein, með leyfi forseta:
,,Stjórn hlutafélagsins setur gjaldskrá um verð á seldri orku til notenda þar sem m.a. skal gætt almennra arðsemissjónarmiða.``
Við breyttum á hinu háa Alþingi lögunum um Landsvirkjun fyrir nokkrum árum, ekki alveg að það yrði gert að hlutafélagi en sett voru inn ákvæði um arðsemi fyrirtækisins. Þá þegar vöknuðu spurningar um hvernig þetta mætti samrýmast sveitarstjórnarlögum. Sama gildir auðvitað þarna og það er rétt að setja upp þá spurningu. Og þá erum við líka komin að hinu skattalega umhverfi. Staðreyndin er nefnilega sú, herra forseti, að sveitarstjórnarlögin gera ekki ráð fyrir því að uppi sé arðsemiskrafa þegar um er að ræða fyrirtæki sveitarfélaganna. Vil ég vitna í 4. mgr. 7. gr. sveitarstjórnarlaganna, en þar segir, með leyfi forseta:
,,Sveitarfélög skulu hafa sjálfstæða tekjustofna og sjálfsforræði á gjaldskrá eigin fyrirtækja og stofnana til þess að mæta kostnaði við framkvæmd þeirra verkefna sem fyrirtækin og stofnanirnar annast.``
Hér segir að tekjustofnarnir skuli vera til að mæta kostnaði, herra forseti. Það er nákvæmlega á þeim forsendum sem þessi fyrirtæki hafa ekki verið skattskyld. Hver ætlar að taka skatta af fyrirtæki sem eingöngu er rekið til þess að sinna tiltekinni þjónustu og má ekki taka gjöld fyrir þá þjónustu umfram kostnaðinn af því að veita þjónustuna? Þessi fyrirtæki, orkufyrirtækin, hafa verið hugsuð sem þjónustufyrirtæki, hafa verið í eigu hins opinbera og fallið undir þetta ákvæði. Þó að þau hafi sjálfsforræði á gjaldskrá þá hefur það verið til að mæta kostnaði við þau verkefni sem fyrirtækin og stofnanirnar annast.
Hins vegar er alveg ljóst, herra forseti, að þegar við færum raforkugeirann, þessi fyrirtæki, inn í samkeppnisumhverfi og breytum fyrirtækjunum í hlutafélög eða setjum ákvæði um tiltekinn arð inn í lögin sem um þessi fyrirtæki fjalla, t.d. í lög um Landsvirkjun, þá erum við farin að rekast á hið skattalega umhverfi og þá umbun sem þessi fyrirtæki hafa fengið í skjóli þess að litið hefur verið á þau sem þjónustufyrirtæki. Fyrirtæki eins og það sem hér er verið að mæla fyrir lagafrumvarpi um eiga að gæta almennra arðsemissjónarmiða. Þetta er orðað betur í athugasemdum við frv. þar sem segir, með leyfi forseta:
,,Í þingsályktunartillögunni`` --- það er verið að vísa í ályktun sem hæstv. ráðherra gat um áðan sem lögð var fram á 122. löggjafarþingi --- ,,var m.a. lagt til að rekstrarform raforkufyrirtækja sem ríkið ætti eignarhlut í yrði yfirfarið. Í athugasemdum við tillöguna sagði að stefnt yrði að því að breyta stjórnskipulagi fyrirtækjanna þannig að það samræmdist betur viðteknum venjum í efnahagslífinu, m.a. hvað varðar hlutverk ársfundar og verksvið stjórnar og framkvæmdastjóra. Jafnframt var lagt til að eigendur orkufyrirtækja mótuðu stefnu um arðsemi og meðferð arðs þannig að eigendur nytu viðunandi arðsemi af eign sinni.``
Herra forseti. Þegar svona ákvæði eru komin inn þá hljóta auðvitað ákvæði um skattalegt umhverfi að taka mið af því. Fyrirtæki sem hafa, eins og eðlilegt má telja með atvinnufyrirtæki, ekki aðeins það hlutverk að veita þjónustu heldur líka að skila eigendum sínum arði, geta ekki verið undanþegin skatti. Um þau hlýtur að þurfa að gilda hið sama og um önnur fyrirtæki sem sambærileg krafa er gerð til, þ.e. um arðsemi.
Þetta fannst mér, herra forseti, að yrði að koma fram í umræðunni. Það verður með einhverjum hætti að fjalla um stöðu sveitarfélaganna og þjónustustofnana þeirra þegar svona er komið hjá orkufyrirtækjunum. Við vitum að víða um land eru orkufyrirtæki, hitaveitur, í eigu sveitarfélaga og þau mega ekki hafa arð af þeim samkvæmt 4. mgr. 7. gr. sveitarstjórnarlaga. Auðvitað hafa sveitarfélögin leitað leiða til þess að hafa einhvern arð af þessum fyrirtækjum sínum en strangt til tekið er ekki til þess ætlast samkvæmt lögum. Í ákveðnum tilvikum hafa, í tengslum við aðra þjónustu á vegum sveitarfélaga og þar vil ég t.d. nefna heilbrigðiseftirlit, sveitarfélögin fengið ákúrur fyrir gjaldskrá sem ekki taki beinlínis mið af kostnaði við þau verkefni sem fyrirtækin hafa með höndum.
Það er svo, herra forseti, að auðvitað eru til býsna vel reknar og afskrifaðar hitaveitur víða um landið sem eru að selja orku á afar hagstæðu verði til neytenda. Það er hatramlegt fyrir sum sveitarfélög sem eiga slík fyrirtæki að mega ekki hafa af þeim arð án þess að skipta um rekstrarform. Það er auðvitað alveg ljóst að einhver þeirra eru að breyta þessum hitaveitum sínum í hlutafélög. Kannski er það leið sem þau ættu öll að fara. Jafnframt er full ástæða til að ræða það og ástæðulaust að láta það fara þannig án þess að menn geri sér grein fyrir því hvað er að gerast. Það er ekki bara ríkið sem þarf að endurskoða lagaumhverfi orkufyrirtækja með tilliti til stöðu fyrirtækjanna, stjórnenda þeirra, framkvæmdastjóra og arðsemiskrafna, heldur þurfa sveitarfélögin að hafa ráðrúm til að gera slíkt hið sama.
Ég nefndi það að einhver sveitarfélög væru að huga að því að breyta hitaveitunum sínum eða orkufyrirtækjum í hlutafélög til að geta heimt af þeim eðlilegan arð en menn horfa líka til Landsvirkjunar sem ekki var breytt í hlutafélag en eigi að síður er gert ráð fyrir tiltekinni arðsemiskröfu í því fyrirtæki. Það er nauðsynlegt, herra forseti, að menn skoði þetta í samhengi og noti tilefnið nú þegar orkuumhverfið og umhverfi orkufyrirtækjanna í landinu er að breytast í fyrirsjáanlegri framtíð.
Ég vil að lokum, herra forseti, taka undir þá hugmynd eða tillögu sem hv. þm. Sigríður Jóhannesdóttir lagði inn í umræðuna, um að eðlilegt væri að skoða það hvort ríkissjóður Íslands ætti ekki að selja hlut sinn í þessu fyrirtæki. Það hefur komið fram og er auðvitað á flestra vitorði að fyrirtækin sem hér stendur til að rugli saman reytum, þ.e. fyrirtækið sem hér á úr að verða, eru firnasterk og ætla að sækja fram. Þetta fyrirtæki hefur alla þá þekkingu og alla þá burði sem þarf til að vinna að þeim verkefnum sem því eru ætluð. Þess vegna hlýtur að vakna spurningin um hvað ríkissjóður sé að gera í slíku fyrirtæki, hvort ástæða sé til þess fyrir ríkissjóð og einhver réttlæting að ríkissjóður sé með fjármuni í fyrirtækinu. Ekki getur það verið vegna þess að ekki fáist aðrir kaupendur að fénu. Ekki getur það verið vegna þess að þekkingu eða áræði vanti eða eitthvað slíkt, einhvern stuðning. Hér erum við fyrst og fremst að fjalla um leifar þess sem einu sinni var og ekki er búið að hreinsa út.
Mér finnst eðlilegt að verða við þeirri áskorun sem kom fram í máli hv. þm. Sigríðar Jóhannesdóttur og ég heyrði að formaður hv. iðnn. tók undir, að skoðað yrði hvort ekki væri eðlilegt að ríkissjóður seldi þarna eign sína sem mér er sagt að gæti lagt sig á allt að 2 milljörðum kr. Jafnframt þætti mér eðlilegt, eins og hv. þm. nefndi, að hægt væri að fara í flýtiframkvæmdir á Reykjanesbraut sem hefur, eins og menn þekkja, verið kappsmál flestra þeirra sem borið hafa hag þessa svæðis fyrir brjósti.
Ég geri ráð fyrir að við eigum eftir að fara yfir þetta í hv. nefnd og er ekki loku fyrir það skotið að þegar málið kemur til 2. umr. komi með því einhverjar brtt. enda þótt algjör sátt ríki um frv. sem hér liggur fyrir.