[prenta uppsett í dálka] 16. fundur, 126. lþ.
Guðmundur Hallvarðsson:
Herra forseti. Kannski var þetta málið í hnotskurn eins og þessir tveir heiðursmenn, hv. þm., tókust á um núna rétt áðan.
En málið er miklu víðfeðmara og víðtækara en það sem hefur verið komið inn á og líka það sem kemur fram í greinargerð flutningsmanna. Hringlinu með klukkuna lauk með frv. til laga um tímareikning á Íslandi sem lagt var fyrir 88. löggjafarþing 1967--1968. Þá voru margir fegnir því að tilfærslu með klukku skyldi lokið. Þá voru sett lög á Alþingi sem festu sumartímann í sessi þannig að þegar flutningsmenn segja nú að það eigi að koma á einhverjum sumartíma eru þeir að fara með rangt mál vegna þess að miðað við hnattstöðu landsins er sumartími í gildi á Íslandi allt árið.
Af því að hv. þm. Einar Oddur Kristjánsson var áðan í andsvari við 1. flm. þessa frv., vil ég aðeins nefna það sem snertir kannski hans byggð ef tekið er dæmi um klukkuna. Ef færa á klukkuna er gott að rifja upp hvernig það virkar í birtingu. Í Reykjavík er birting 1. október klukkan 6.48 en eftir breytingu, nái þetta mál fram að ganga, verður klukkan 7.48. Það samsvarar í kringum 22. október í dag ef við tökum þetta tímabil. Ef við tökum svo Ísafjörð, segjum að það sé 1. október og klukkan er 6.50, þá verður hún eftir breytingu 7.50 og það samsvarar því að við værum komin fram til 20. október. Ég nefni þetta af því menn eru að tala um að þetta sé nauðsynlegt fyrir þá firði sem hafa há fjöll. Ef við tökum 30. október þá er birting á Ísafirði klukkan 8.22, yrði eftir breytinguna 9.22, það samsvaraði því í tímareikningi að komið væri fram til 19. nóvember.
Því hlýtur að vakna sú spurning hvort það séu hagsmunir hins almenna borgara sem hafðir eru að leiðarljósi eða er það viðskiptalífið sem verið er að hugsa fyrst og fremst um að meginhluta til?
Ég geri mér grein fyrir því að það eru staðir úti á landi sem gjarnan vildu hafa þetta með þessum hætti. Siglfirðingar hafa hótað að taka upp eigin tíma og tala þá alltaf um sumartíma eins og hann sé ekki fyrir. Þeir hafa talað um að þeir vilji gjarnan breyta tímanum án tillits til þess hvað gert verður annars staðar.
Ég sé ekki þann vanda sem blasir við vegna þessa máls því að á sumrin breytir skrifstofufólk vinnutíma sínum almennt, hættir að mæta klukkan níu á morgnana en mætir klukkan átta til að losna fyrr alveg eins og kom fram hjá hv. flm. áðan.
Herra forseti. Frv. til laga um tímareikning á Íslandi er ekkert smámál og ég hef fjölmargt við það að athuga. Hv. þm. koma í greinargerð sinni enn einu sinni inn á að Evrópusambandið hafi gefið út tilskipun. Svo kemur texti sem ég ætla að biðja menn um að taka eftir, um samræmdan sumartíma, þar sem klukkunni er flýtt á annað borð, biður Evrópusambandið um að þjóðir skuli gera það á sama tíma.
Það er líka athyglisvert þegar fréttir frá Frakklandi bárust um það að þeir væru orðnir nokkuð leiðir og þreyttir á tilfærslu klukkunnar þar og hefðu mikinn hug á að færa sig og nálgast það sem Íslendingar gera, þ.e. að láta klukkuna í friði. Láta hana standa allt árið um kring án þess að nokkuð sé hringlað með hana. Það kom fram hjá þeim sem gleggst vita um málið í Frakklandi að það sé áberandi vegna hringls með klukku að fólk sofi minna, það vaki of mikið, þetta sé líffræðilegt atriði sem hafi áhrif á vellíðan eða vanlíðan fólks, klukkan breyti matarvenjum og valdi svefntruflunum. Þeir segja að það taki fólk þrjár vikur að jafna sig og ná áttum eins og líkaminn þarf í hvert sinn sem klukkunni er breytt. Læknar þar ytra merkja aukna lyfjanotkun samfara breytingu á klukkunni. Kúabændur kvarta sáran og þeir sem þurfa að sjá um tölvur og klukkur hafa í ærnu að snúast þegar þegar þetta gengur yfir. Þá tala þeir um það sama og hér hefur verið nefnt áður, þ.e. aðlögunarvandamál aldraðra, sjúklinga og kornabarna. Þeir þekkja þetta þar ytra alveg eins og hér á landi en vart varð við þetta hér með þessum tímareikningi meðan hann var enn við lýði.
Við skulum ekki gleyma öllum tilskrifum í dagblöðum á sínum tíma þegar þetta hringl var með klukkuna. Eilíf lesendabréf, óánægja, ósætti með tilfærslu á klukkunni og svo voru menn sammála um það að festa klukkuna á sumartíma. Svo kemur frv. um það að nú skuli taka upp sumartíma.
Í frv. eru rök flutningsmanna fyrir því að taka upp þennan nýja sumartíma í fyrsta lagi að tímamunurinn milli Íslands og annarra landa í Vestur-Evrópu mundi styttast úr tveimur stundum í eina stund yfir sumartímann og yrði það til hagræðis fyrir þá sem stunda viðskipti við Evrópulöndin. Í öðru lagi þyrfti ekki að breyta áætlunum Flugleiða þegar honum yrði breytt. Í þriðja lagi þyrftu flugfarþegar á leið til Evrópu ekki að vakna eins snemma fyrir flug. Í fjórða lagi mundi almenningur njóta sólar lengur að sumrinu til eftir vinnutíma á daginn.
Rökin gegn nýjum sumartíma eru m.a. að tímabreytingin mundi raska verulega svefnvenjum manna eins og ég hef getið um áður hvað Frakkland varðar. Á þeim árum sem sérstakur sumartími var í gildi hérlendis var þetta algengasta umkvörtunarefni þegar klukkunni hafði verið breytt. Lesendadálkar dagblaðanna voru yfirfullir af athugasemdum frá almenningi vegna þessa hringlanda með klukkuna.
En fleiri eru rökin. Stilla þarf allar klukkur á landinu tvisvar á ári og það er í mörgum tilvikum mikil fyrirhöfn. Gleymska og mistök eru óhjákvæmileg. Það getur haft óþægilegar afleiðingar og meðan reglur um sumartíma voru í gildi, var algengt að menn kæmu of seint eða of snemma í vinnu, á fundi og samkomur daginn eftir tímabreytingar.
Í þriðja lagi mundu þeir sem eiga viðskipti vestur um haf missa eina stund af sameiginlegum skrifstofutíma og er hann þó skammur fyrir.
Í fjórða lagi þyrfti að breyta veðurfregnatímum í útvarpi. Athuganir eru gerðar á föstum tímum eftir miðtíma Greenwich.
Í fimmta lagi þyrfti að breyta mjaltatíma í sveitum og heyvinnutímum mundi seinka.
Í sjötta lagi yrðu þeir sem nota flóðatöflur, töflur um sólargang, hliðstæðar töflur í almanökum að muna eftir að leiðrétta tölur á réttan veg meðan ,,sumartími`` er í gildi því að töflurnar verða að fylgja sama tíma allt árið. Að víkja frá þeirri hefð mundi aðeins auka hættu á misskilningi og mistök í túlkun slíkra talna geta haft alvarlegar afleiðingar.
Síðan er merkilegt að hv. flutningsmenn tala um að breytingin taki gildi 1. jan. 2001. Búið er að vinna allar töflur, flóðtöflur og allar þær töflur sem menn þurfa á að halda til sjós, lands og í lofti. Þeir sem sinna rannsóknum, samgöngum og fjarskiptum þar sem tímaviðmiðanir GMT eða Greenwich Mean Time gilda mundu ekki lengur njóta þeirra forréttinda og þæginda að búa við þann tíma í daglegu lífi allt árið. Um leið eykst hætta á mistökum við tímaskráningar.
Í áttunda lagi yrði tímarerikningur að sumri víðs fjarri því upprunalega markmiði að hádegi sé kl. 12 og miðnætti kl. 24. Orðin hádegi og miðnætti yrðu nánast óræð ef ekki fylgdu nánari skýringar. Sól yrði í hádegisstað frá kl. 13:38 til 14:53 allt eftir landshlutum og árstímum og miðnætti eftir sólinni yrði á sama hátt frá tímabilinu kl. 01:38 til 02:53.
Helsta gagnrýni sem ég vil flytja í sambandi við röksemdafærslu frv. er að í greinargerðinni segir:
,,Rökin sem færð hafa verið gegn sumartímanum hafa fyrst og fremst falist í að draga fram kostnaðinn og fyrirhöfnina við að breyta klukkunni tvisvar á ári.``
Þetta er alrangt. Fyrirhöfnin við að stilla klukkuna þótt ærin sé er ekki þyngsta röksemdin í málinu. Höfuðröksemd flutningsmanna er sú að með nýjum sumartíma fáist ein klukkustund í viðbót við samskiptin við Evrópulönd á sameiginlegum skrifstofutíma. Ef klukkustundarviðbót við sameiginlegan skrifstofutíma er svo afgerandi í viðskiptum, hvers eiga þeir þá að gjalda sem stunda viðskipti við Bandaríkin og mundu missa klukkustund af þeim stutta tíma sem þeim stendur til boða? Hvers vegna eru þeir ekki nefndir á nafn? Satt best að segja er ástæða til að efast um að sameiginlegur skrifstofutími skipti jafnmiklu máli í viðskiptum og flutningsmenn vilja vera láta. Ekki virðist tímamunurinn hafa staðið Japönum fyrir þrifum þegar þeir voru að hasla sér völl á mörkuðum í Evrópu og Bandaríkjunum.
Tvær af fjórum röksemdum flutningsmanna vísa til hagsmuna Flugleiða, Eimskipafélagsins og Samskips. Rétt er að benda á að það er ekkert náttúrulögmál að flugvélar Flugleiða þurfi að leggja af stað frá Íslandi á föstum tímum miðað við klukkuna einhvers staðar á meginlandi Evrópu. Ef svo væri hefði brottfarartímum flugvéla frá Íslandi átt að seinka í hvert skipti sem Flugleiðir hafa fengið hraðfleygari flugvélar. Sú hefur ekki orðið raunin nema síður sé. Ef það er vandamál hve farþegar þurfa að fara snemma á fætur til að ná morgunflugi eru Flugleiðir einfærir um að leysa það með því að breyta flugáætlunum sínum. Til þess þarf ekki lagasetningu sem skikkar alla landsmenn til að breyta klukkunni tvisvar á ári.
Það sem flutningsmenn hafa haldið fram um sumartíma, sumarstemningu eins og hún gerist í nágrannalöndum okkar í Evrópu, heilbrigðari lifnaðarhætti, hvetjandi áhrif á viðskiptalífið, götulíf og allt mannlíf á Íslandi er nánast hjákátlegt. Það er eins og flytjendur frv. haldi að það að breyta klukkunni jafngildi því að flytja landið á suðlægara breiddarstig.
Bent hefur verið á að í stað þess að færa klukkuna megi breyta vinnutíma á sumrin. Þetta telja flutningsmenn illfæra leið. Það kosti í flestum tilvikum of mikla röskun að breyta vinnutíma einstaklinga svo ekki sé talað um heilla fyrirtækja. Fullyrðingin er illskiljanleg í ljósi þess að margar stofnanir hafa þegar þennan háttinn á og breyta skrifstofutímanum á sumrin. Ef þetta yrði gert að almennri reglu fengist auk þess betra samræmi við skólatíma og opnunartíma dagheimila og leikskóla.
Flutningsmenn telja einkennilegt að Íslendingar skuli búa við þá sérstöðu að hafa ekki sumartíma hliðstæðan því sem gerist í nágrannalöndunum. Hefur þó margsinnis verið bent á hvaða rök liggja að baki sumartímanum erlendis. Sumartíminn var upphaflega innleiddur til að spara orku á ófriðartímum og orkusparnaðarsjónarmið vegur enn þungt þegar kostir sumartíma eru metnir erlendis. Hér á landi er þetta ekki atriði sem taka þarf tillit til, því veldur bæði hnattstaða landsins og orkubúskapur. Á sumrin er bjart mestan hluta vökutímans og á vetrum dimmt hvort sem klukkunni er hagrætt eða ekki. Við spörum ekki heldur eldsneyti sem neinu nemur með því að færa klukkuna. Sunnar í löndum eru aðstæður gerólíkar að þessu leyti.
Óþægindin við að flytja klukkuna tvisvar á ári eru ekki léttbær. Sífelldar kvartanir vegna hringls með klukkuna leiddu til þess að núverandi skipan mála var tekin upp árið 1968. Þeir sem komnir eru yfir miðjan aldur minnast þess áreiðanlega hve erfitt var að vakna klukkutíma fyrr á morgnana, venja börnin á nýjan svefntíma, muna eftir að breyta klukkunni o.s.frv. Lesendadálkar dagblaðanna voru fullir af kvörtunum tvisvar á ári vegna þess. Eftir breytinguna heyrðust engar kvartanir í áratug, ekki fyrr en á allra síðustu árum þegar farið var að fyrnast yfir efnisatriði málsins og komin var til sögunnar ný kynslóð sem hefur enga reynslu af hringlinu með klukkuna.
Erlendis finna menn líka fyrir þeim óþægindum sem fylgja því að breyta klukkunni tvisvar á ári. Þetta má sanna með lítilli gamansögu úr hinu útbreidda tímariti New Scientist. Þar birtist fyrir nokkru forustugrein þar sem vakin var athygli á því að Japanar og Íslendingar yrðu allra manna elstir. Í greininni sagði að á ristjórn blaðsins hefðu menn verið að velta því fyrir sér hvað gæti verið sameiginlegt með þessum tveimur þjóðum. Á endanum höfðu menn komið auga á lausnina, þessar tvær þjóðir væru ekkert að hringla með klukkuna.
Reyndar eru Íslendingar og Japanar ekki þeir einu sem kjósa að hafa klukkuna óbreytta allt árið. Mikill meiri hluti sjálfstæðra ríkja heims hefur þennan háttinn á. Stilling klukkunnar er samkomulagsatriði og verður alltaf málamiðlun milli ólíkra sjónarmiða eins og þegar núverandi skipan var tekin upp og gamli sumartíminn lögleiddur allt árið. Því fylgdu vissir ókostir. Sá helsti var að seinna birti á morgnana, einkum vestast á landinu og var það mest áberandi í skammdeginu á Vestfjörðum. Þessi ókostur yrði enn greinilegri ef tekinn væri upp tvöfaldur sumartími eins og nú er lagt til.
Þegar tímanum er flýtt og misræmi skapast á milli klukkunnar og þess hvenær dagur rennur upp veldur það því að margir hafa tilhneigingu til að vaka lengur á kvöldin og eiga erfiðara með að vakna á morgnana. Kannanir hafa verið gerðar á svefnvenjum Íslendinga sem sýna að Íslendingar fara að jafnaði einni klukkustund seinna að sofa en aðrar Evrópuþjóðir og vakna að jafnaði einni klukkustund síðar að morgni en þær. Lífið á Íslandi er því einni klukkustund seinna á ferðinni miðað við klukkuna en annars staðar. Ekki er hægt að kenna neinu sérstöku um nema ef vera skyldi því að hér er klukkan núna rangt stillt miðað við sólargang og hnattstöðu landsins. Það misræmi vill hv. 1. flm. auka enn frekar. Kannað hefur verið á Íslandi hversu margir eiga í svefnerfiðleikum og hefur komið í ljós að 20--30% Íslendinga eiga erfitt með að sofna á kvöldin og stór hópur á í erfiðleikum með að vakna á morgnana, sérstaklega ungt skólafólk. Framangreind vandamál munu næstum örugglega aukast enn frekar ef misræmi á milli klukku og sólargangs verður aukið enn frekar. Miklu skynsamlegra væri að fara öfuga leið og seinka klukkunni hér þannig að sem best samræmi yrði á milli hennar og sólargangs.
