Guðjón A. Kristjánsson:
Herra forseti. Ég vil byrja á að taka fram að Frjálslyndi flokkurinn á ekki aðild að fjárln. Sá sem hér stendur sat þar hins vegar nokkra fundi fyrr í haust sér til upplýsingar og þekkingaröflunar og hefur í raun haft mjög gaman af. Ég þakka fyrir það tækifæri.
Í brtt. meiri hluta fjárln. er lagt til að 700 millj. komi inn sem tímabundið viðbótarframlag til Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga. Framlagið á að koma til móts við vanda sveitarfélaga sem ekki hafa möguleika til að draga úr rekstri og þjónustu samfara fækkun íbúa og samdrætti í tekjum. Það mun rétt vera að framlagið kemur til móts við vandann víða hjá sveitarfélögum út um land en ég ítreka að jafnvel þessi fjárhæð auk hækkunar útsvars um 0,66% á næsta ári og síðan 0,33% á árinu 2002, sem gert er ráð fyrir í frv. um tekjustofna sveitarfélaga og rætt verður á morgun, nægir ekki til að koma mörgum sveitarfélaganna í hallalausan rekstur. Þess vegna hefði verið rétt að hækka þetta framlag umfram það sem nú er gert í fjáraukalögum. Ríkinu er enginn sómi að því að sýna góðan afgang á fjárlögum en láta sveitarfélögin safna skuldum árum saman eins og raunin hefur verið, einkum þó á landsbyggðinni þar sem kvótabraskskerfið með frjálsa framsalinu hefur valdið miklum tekjubresti. Það er þekkt, m.a. víða á Vestfjörðum og reyndar víðar um landið.
Á ráðstefnu um fjármál sveitarfélaga sagði Guðmundur Bjarnason, bæjarstjóri í Fjarðarbyggð, m.a., með leyfi forseta:
,,Það kom mjög greinilega í ljós í störfum nefndarinnar [þ.e. tekjustofnanefndarinnar] að verulega hefur hallað á sveitarfélögin frá því að ný lög um tekjustofna sveitarfélaga öðluðust gildi árið 1990. Skoða má þau mál út frá mörgum sjónarhornum en alltaf verður niðurstaðan á þann veg að sveitarfélögin hafi skort tekjur til að sinna sínum verkefnum. Árið 1990 voru rekstrargjöld sveitarfélaga 65,5% af skatttekjum en árið 1998 var hlutfallið 82,6%. Árið 1990 var hlutfall rekstrargjalda og gjaldfærðrar fjárfestingar 76,4% af skatttekjum. Árið 1998 var þetta hlutfall 90,2%.
Sé fjármagnskostnaður tekinn með rekstrargjöldum ásamt gjaldfærðri fjárfestingu þá er niðurstaðan sú að árið 1990 var þetta hlutfall 78,4% af skatttekjum en 94,5% árið 1998. Samtals voru rekstur, gjaldfærð fjárfesting og fjármagnskostnaður um 41,3 milljarðar kr. árið 1998. Til að þessir rekstrarliðir væru sama hlutfall af skatttekjum og þeir voru árið 1990 þyrftu skatttekjur á árinu 1998 að hafa verið 52,7 milljarðar en voru í raun 43,7 milljarðar. Mismunurinn samkvæmt framansögðu er um 9 milljarðar kr. sem svarar til 2,5 prósentustiga í útsvari.``
Það er ljóst, eins og þessi tilvitnun ber með sér, að sú lausn sem nú er í fjáraukalögum dugir ekki til að leysa fjárhagsvanda þeirra sveitarfélaga sem orðið hafa fyrir mestum tekjubresti og fólksfækkun. Þar þarf meira til. Vonandi mun þess sjást stað í fjárlagafrv. fyrir næsta ár að stjórnarliðar átti sig á vanda þeim sem fylgt hefur því sem ég vil kalla eyðibyggðastefnu stjórnvalda, frjálsa kvótabraskið, stjórnkerfi fiskveiða.
Þá langar mig aðeins að víkja að árinu 2000 sem var sannkallað hátíðarár. Svo virðist sem hátíðarárið 2000 hafi kostað okkur verulegar fjárhæðir sem enn vaxa með frv. til fjáraukalaga. Undirbúningur að 1000 ára afmæli kristnitöku var á fjárlögum fyrir þetta ár 324,5 millj. kr. Nú bætast við með fjáraukalagafrv. og brtt. meiri hlutans 19,2 millj. Á þessu ári eru því ætlaðar 343,7 millj. í undirbúning kristnihátíðar. Mig langar þess vegna að spyrja: Hve miklum fjármunum var búið að ráðstafa áður í þennan lið af fjárlögum fyrri ára, hafi menn þær tölur tiltækar?
Ef hæstv. fjmrh. eða hv. formaður fjárln. geta upplýst um það þá þætti mér það fróðlegt en ég geri kannski ekki ráð fyrir að þeir hafi þær tölur við höndina. Ég mun þá óska eftir þeim síðar. Samt sem áður virðist dýrt drottins orðið.
Undir liðnum Alþingi eru svokölluð Sérverkefni. Undir þessum lið er lögð til hækkun á fjárheimild til að mæta ófyrirséðum útgjöldum vegna aðstöðu í tengslum við þingfund á kristnihátíð á Þingvöllum, ef ég hef skilið textann rétt. Þá vil ég spyrja: Skil ég það rétt að sá fundur sem fram fór í miklu blíðviðri að vilja drottins hafi kostað okkur 58,9 millj., að ferð þingmanna á Þingvöll hafi kostað 58,9 millj.? Er það réttur skilningur minn á þeim tölum sem birtast annars vegar í fjárlagafrv. og hins vegar í fjáraukalagafrv.? Er einhver annar kostnaður færður undir þennan lið sem kallaður er sérverkefni Alþingis vegna þingfundar á Þingvöllum?
Þess má geta að Alþingi ákvað að gefa 500 millj. í sjóð í tilefni af 1000 ára afmæli kristnitöku sem ætlaður var í sérstök verkefni. Síðan má benda á að landafundanefnd hafði 217,5 millj. á fjárlögum þessa árs en fær nú til viðbótar 16,9 millj. í fjáraukalagafrv. og brtt. meiri hlutans. Á þessu ári fær sú nefnd fjárveitingu upp á 234,4 millj. Það væri einnig fróðlegt að fá upplýst hvort og þá hversu miklu fé var áður ráðstafað í þetta verkefni.
Nú er það ekki svo að ég sé almennt á móti hátíðum og gleðskap af góðu tilefni. Hins vegar er sjálfsagt að fá heildstætt yfirlit yfir kostnað af hátíðarárinu 2000. Ég efast ekki um að fjárglöggir og töluvísir menn í fjmrn. eða fjárln. geti svarað þessum spurningum mínum, jafnvel þótt síðar verði.
Ég vil jafnframt minna á að heimssýningin í Hannover kostaði samkvæmt fjárlagafrv. og fjáraukalagafrv., þar sem gert er ráð fyrir 38 millj. kr. viðbót, rúmar 200 millj. Samanlagt hafa hátíðarhöldin og heimssýningin tekið til sín um 1,2--1,3 milljarða kr. á árinu 2000. Þetta eru auðvitað háar fjárhæðir og ég held að við megum spyrja okkur hvort við getum leyft okkur að standa þannig að málum. Við gætum velt því fyrir okkur hvort nauðsynlegt hafi verið að taka jafnmikið fjármagn til þessara hátíðarhalda og sýninga sem raun ber vitni. Samt sem áður er ég ekki á móti því að þjóðfélagið efni til hátíðarhalda af tilefni eins og t.d. kristnitökunni og landafundunum. En við þurfum vissulega að gæta hófs í öllu.
Fluttar hafa verið tillögur í hv. Alþingi um að bæta t.d. stöðu öryrkja og aldraðra. Sá sem hér stendur lagði t.d. fram tillögu við afgreiðslu fjárlaga fyrir þetta ár um slíkar leiðréttingar. Þær voru felldar. Nú er hins vegar verið að auka útgjöld í gegnum fjáraukalögin um rúma 7 milljarða, 7,6 ef ég man rétt, og virðist ekki standa í neinum að gera það.
Ég ætla samt sem áður að lýsa því yfir að við þingmenn Frjálslynda flokksins munum styðja tillögur sem við teljum til bóta hvaðan sem þær koma, hvort sem þær koma frá ríkisstjórnarflokkunum eða stjórnarandstöðu. Sumar af þeim tillögum sem eru í fjáraukalögunum munum við vafalaust styðja eins og framlagið til sveitarfélaganna vegna fólksfækkunar svo ég taki dæmi. Við munum þess vegna, eins og við höfum gert, meta málefni hverju sinni um það hvar stuðningur okkar lendir en ekki láta það ráða hvort málin eru flutt af stjórn eða stjórnarandstöðu. Við munum örugglega styðja mál sem snúa til þess að lagfæra stöðu aldraðra og öryrkja eins og við fluttum tillögu um á síðasta þingi. Reyndar hef ég lýst því yfir úr þessum ræðustól varðandi tillögu sem hér hefur verið mælt fyrir um barnabætur o.fl. að hana munum við styðja.
Mig langar aðeins í lokin að víkja nánar að vanda sveitarfélaganna, sérstaklega þeirra sem hafa orðið fyrir mikilli íbúafækkun í kjölfar þess að atvinnutækifærin í sveitarfélögum sérstaklega við sjávarsíðuna hafa horfið með tilfærslu á aflaheimildum og sölu atvinnutækja úr byggðarlögum. Ég held að mörg þessara sveitarfélaga standi frammi fyrir því að sveitarstjórnarmennirnir sjá ekki hvernig þeir muni geta varðað veginn til framtíðar að óbreyttu tekjustreymi. Það er auðvitað alvarlegur hlutur í einu sveitarfélagi þegar sveitarstjórnarmenn standa frammi fyrir því að á tveggja ára bili hafa útsvarstekjur og aðrar tekjur tengdar atvinnurekstri dregist saman um 30 jafnvel 40%, en um það hygg ég að finna megi dæmi.
Ég hef margoft fullyrt að stærstur hluti þessa vanda sé til kominn vegna þeirrar stefnu sem fylgt hefur verið í stjórnkerfi fiskveiðanna, eingöngu vegna þess að sjávarþorp hafa ekki haft að neinum öðrum tekjustofnum að hverfa. Það er alveg sama hversu oft við tölum á hv. Alþingi um hin nýju tækifæri framtíðarinnar, hið nýja hagkerfi, hin nýju störf í fjarvinnslu að það er mjög fátt sem kemur í veg fyrir stórkostlegan tekjusamdrátt af völdum sjávarútvegstilfærslna í sveitarfélögum eins og t.d. Ísafjarðarbæ sem er nýlega búinn að ganga í gegnum sameiningarferli. Bæjarstjórinn þar lýsti því á fundi fyrir örstuttu síðan á Ísafirði, ef ég man rétt, að hann teldi að ríkið skuldaði sveitarfélögunum sem sameinuðust Ísafjarðarbæ 350--400 millj. kr. sem aldrei hefðu komið til greiðslu af hendi ríkisins samfara sameiningunni. Þegar slík sveitarfélög verða svo fyrir þeim tekjumissi sem þau hafa orðið fyrir á undanförnum tveimur árum, er ekki von á góðu. Þess vegna segi ég að fátt annað er til ráða en að ríkisstjórnin og stjórnarflokkarnir viðurkenni þennan vanda og geri sveitarfélögunum kleift að afla sér meiri tekna. Það er hægt með beinum fjárframlögum eins og lagt er til með þessu fjáraukalagafrv. upp á 700 millj. en það er einnig hægt með því að fara að þeim ábendingum sem m.a. komu fram á fjármálastefnu sveitarfélaga um að auka meira en gert er í fyrirhuguðu tekjustofnafrv. hlut sveitarfélaganna í útsvarinu. Það væri, held ég, skilvirkasta aðferðin upp á framtíðina að gera ef slíkt væri gert.
Íbúar þessara sveitarfélaga og sveitarstjórnarmenn þeirra eiga fáa góða kosti í stöðunni. Líklega verður niðurstaðan sú að íbúar þessara sveitarfélaga neyðast til að taka á sig skattahækkanir. Þó svo að fasteignagjöldin lækki miðað við verð íbúða á þessum svæðum þá mun það samt þýða, ef reyna á að laga stöðu sveitarfélaga víða á landsbyggðinni, að það þarf að auka skatta í sveitarfélögunum. Mér finnst að það væri ríkisvaldinu til sóma að koma þar á móti þannig að í þeim sveitarfélögum þar sem tekjumissirinn hefur orðið slíkur sem ég hef drepið á, þá legði ríkið meira en verið hefur til þess að sveitarfélögin héldu velli. Sveitarfélögin hafa safnað skuldum alveg frá 1990 miðað við þær upplýsingar sem legið hafa fyrir.
Menn geta deilt um hvort nýjasta skýrslan sem menntmrh. var að kynna sé eini rétti sannleikurinn um kostnað af grunnskólanum eða hvort skýrslur sem birtust þar á undan innihaldi sannleikann. Hinu held ég að verði ekki á móti mælt að sveitarfélögin hafa tekið á sig kostnað samfara tekjusamdrætti. Þetta finnst mér að við í hv. Alþingi eigum að reyna að lagfæra. Ég lýsi því yfir að ég mun styðja slíkar tillögur séu þær raunhæfar jafnvel þó að í þeim felist einhver skattahækkun vegna þess að menn eiga ekki marga aðra kosti.