Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég ætla að byrja á að gera viðvart um að mér þætti vænt um að hér yrðu viðstaddir nokkrir hæstv. ráðherrar eftir því sem þeirra málaflokkar heyra undir mitt mál. Hér mættu gjarnan vera viðstaddir hæstv. fjmrh. og hæstv. forsrh. þegar ég kem að efnahagsforsendum fjárlagaafgreiðslunnar. Einnig hæstv. samgrh. eða starfandi samgrh. sem væri til svara fyrir sölu Landssímans. Síðast en ekki síst hefði verið áhugavert að hafa hér hæstv. utanrrh. og formann Framsfl. með okkur við umræðuna. Mér hefur þótt halla á Framsfl. og hann vera fullmikið fjarverandi í umræðunni. Það er kannski síður af væntumþykju fyrir honum en hinu að manni finnst ósanngjarnt að þeir séu meira og minna fjarverandi við umræður um efnahagsmál. Hér er þó að sjálfsögðu viðstaddur hv. þm. Jón Kristjánsson, formaður fjárln.
Ég ætla að byrja á, herra forseti, að vísa aðeins í framsöguræðu hv. þm. Jóns Bjarnasonar frá því fyrr í dag og bæta örlitlu við einn þátt í máli hans. Það snýr að þeim tillögum sem hv. þm. Jón Bjarnason hefur sett fram um breytt vinnubrögð við fjárlagagerðina. Ég verð að segja að ég hef velt þessu þó nokkuð fyrir mér síðan hv. þm. gerði grein fyrir sjónarmiðum sínum við 2. umr. fjárlaga og í nefndaráliti 2. minni hl. við 2. umr. fjárlaga. Hann hnykkir á þessu hér í nefndaráliti við 3. umr. og ég tel að þetta mál eigi að taka til skoðunar.
Stundum er sagt, herra forseti, að glöggt sé gests augað. Hv. þm. er að starfa í fjárln. á sínu öðru ári ásamt fleiri góðum mönnum sem hafa þar ýmist meiri eða minni reynslu. Kannski er það hollt að nýir menn komi að þessum verkum með ný sjónarmið og velti fyrir sér hvort betrumbæta ætti vinnuna. Ég verð að segja að ég tek að mörgu leyti undir það að þessir hlutir séu ekki afgreiddir í réttri röð hjá okkur. Ég held að það hafi komið mjög skýrt í ljós við 2. umr. um fjárlagafrv. Það var ankannalegt að sú umræða hefði átt að miðast við brtt. og vinnu fjárln., snúast um útgjaldhliðina því að það voru eingöngu til umfjöllunar brtt. sem lutu að útgjöldum ríkissjóðs og tekjuhliðin beið öll 3. umr. 2. umr. snerist hins vegar öll um efnahagslegar forsendur málsins og tekjuhliðina. Þetta er auðvitað öfugsnúið.
Hv. þm. Jón Bjarnason hefur lagt það til að þarna yrði röðinni snúið við og 2. umr. miðaði þá fyrst og fremst að því að festa efnahagslegar forsendur fjárlaga, ganga frá tekjurammanum eins og hann liti út á grundvelli endurskoðaðrar þjóðhagsspár. Þá vissu menn nákvæmlega hvað þeir hefðu til skiptanna og lokuðu svo dæminu og afgreiddu endanlega útgjöldin, að því leyti sem það var ekki gert samtímis við 2. umr. sem væri best, við 3. umr.
Verklagið sem hér hefur þróast er dálítið sérkennilegt, herra forseti, eins og við þekkjum sem höfum verið hér í nokkur ár. Við 2. umr. er aðeins hluti fjárlaganna tekinn til umfjöllunar og stórir kaflar bíða 3. og síðustu umræðu. Þetta er ekki í samræmi við það sem gert er með önnur stjórnarfrv. eða önnur frv. Þar fer yfirleitt fram meginefnisumræða og allar breytingar sem menn eru þá orðnir ásáttir um að gera á frv. eru afgreiddar við 2. umr. Oftar en ekki, ef vel tekst til, er engu breytt við 3. umr. málsins. Málin eru rædd í heild sinni eins og þau liggja þá fyrir og oft afgreidd án mikillar umræðu og með engum breytingum. Þessu er gerólíkt farið við fjárlögin. Menn geta auðvitað sagt að þar sé ólíku saman að jafna. Þetta sé mikið verk, að afgreiða þetta flókna frv. og taka inn þær breytingar sem haustið og haustvinnan bera með sér. Engu að síður gætu menn a.m.k. velt fyrir sér að breyta þessari röð og það má spyrja: Telja menn það í samræmi við mikilvægi hlutanna að fjárln. sitji sveitt yfir því vikum og jafnvel mánuðum saman að taka á móti sendinefndum og ræða, oft um tiltölulega litlar upphæðir sem lúta að útgjöldum, en þegar kemur að tekjuhliðinni, milljörðunum, tugmilljörðunum og hundruðum milljarða, þá séu teknir 1--2 sólarhringar í það mál? Efh.- og viðskn. sem á að heita að gefi fjárln. umsögn sína fær oftar en ekki 1--2 sólarhringa til að fara yfir faglegan hluta þess máls, meta tekjuforsendurnar, fara yfir skattahliðna o.s.frv.
Ég leyfi mér, herra forseti, að hnykkja á þessu atriði og legg til að það verði skoðað rækilega. Af því að hæstv. fjmrh. er viðstaddur og hefur hönd í bagga skulum við segja, þó að það sé verkefni þingsins eftir að fjárlagafrv. er komið fram að afgreiða það þá kemur hann að því verki með ýmsum hætti, þá legg ég til að skoðað verði af hálfu fjmrn. í samráði við fjárln. Alþingis hvort ekki sé hægt að breyta þessu verklagi eitthvað. Þetta kostar að sjálfsögðu að stofnanir eins og Þjóðhagsstofnun þurfa að vera eilítið fyrr á ferðinni með sína vinnu. Þjóðhagsáætlun þyrfti þá að liggja fyrir um mánaðamót nóvember/desember en ekki þegar vika eða 10 dagar eru liðnir af desember. Það væri gott hvort sem er að fá hana nokkrum vikum fyrr þannig að ekki væri um þetta sólarhringaspursmál að ræða þegar hinar endanlegu og endurmetnu þjóðhagsforsendur liggja loksins fyrir.
Ég vil þó segja, herra forseti, að mér finnst til fyrirmyndar að fjárlagagerðin skuli vera jafnsnemma á ferðinni og hún er í ár. Það er til fyrirmyndar. Það er mjög gott að við skulum ljúka umræðum um fjárlögin þetta tímanlega þó að vissir hlutir hefðu þar mátt betur fara. Ég tek undir þá gagnrýni sem áður hefur komið fram um að það er veikleiki að ekki skulu liggja fyrir upplýsingar um tiltekna hluti sem teknir eru inn í tekjuáætlun næsta árs. Þá vísa ég auðvitað til eignasölunnar. Sama má auðvitað segja um fyrirhugaða endurskoðun á vegáætlun, æskilegt væri að fyrir lægi hvaða framkvæmdum á að fresta. Það verður þó að segjast að það er ekkert frábrugðið því verklagi sem tíðkast hér, að útgjaldarammi Vegagerðarinnar sé ákveðinn í fjárlögum og síðan komi endurskoðuð vegáætlun inn í byrjun næsta árs, þeirri endurskoðun ljúki í febrúar eða mars og þar með liggi framkvæmdaröðin fyrir. Það þekkjum við.
Í öðru lagi, herra forseti, ætlaði ég að fara nokkrum orðum um efnahagsástandið og efnahagslegar forsendur þessarar fjárlagaafgreiðslu og ganga þar fyrst og fremst út frá nýrri þjóðhagsspá. Því miður hafa þar heldur dökknað horfur frá því sem var í haust og þar ber kannski hæst að verðlagsforsendurnar eru verri, það lítur út fyrir meiri verðbólgu. Menn geta kannski sagt að það sé ekki óskaplegur munur á spánni upp á 4% sem lá fyrir í haust og núgildandi spá, frá því fyrir nokkrum dögum, upp á tæp 6%. Þar er þó þriðjungsmunur og það munar geysilega um hvert prósentustig í verðbólgu, ekki síst þegar hún fer úr því að hafa verið mjög lág og svo lág að hún nánast skipti ekki miklu máli í framreikningum eða útreikningum. Kaupmáttarskerðing af völdum verðbólgu var þau árin sem hún var lægst svo hverfandi að það þurfti nánast ekki að taka tillit til hennar. Hins vegar er óhjákvæmilegt að horfast í augu við að þegar kjarasamningar liggja fyrir eða eru bundnir á tiltölulega lágum nótum í prósentum og von manna er sú að það mundi að mestu leyti skila sér í kaupmáttaraukningu, þá er það fljótt að breytast ef verðbólgustigið fer úr 3--4 prósentustigum upp í 6 eins og nú horfir til.
Sömuleiðis liggur fyrir að verðbólga á þessu ári verður ívið meiri en spáð var, eða 5,2% eða svo, hækkun verðlags milli áranna 1999 til ársins 2000. Verðalagsforsendurnar eru að versna og það er það fyrsta sem dökknar í þessari nýju þjóðhagsspá.
Í öðru lagi er spáin um viðskiptahallann til muna verri en vonir höfðu staðið til að yrði á þessu ári og horfurnar fyrir árið 2001. Þjóðhagsspá fyrir yfirstandandi ár, þegar hér var verið að afgreiða fjárlög um svipað leyti í fyrra, gekk út á að viðskiptahallinn yrði 32 milljarðar. Núna horfir í að hann verði 61,5 milljarðar.
Með öðrum orðum, viðskiptahallinn verður rétt tæplega tvöfaldur miðað við það sem spáð var þegar fjárlög voru hér til afgreiðslu síðast. Og því miður er því enn spáð að viðskiptahallinn aukist á næsta ári eins og margfrægt er orðið og fari í 68 milljarða, sem er komið yfir 9% umfram landsframleiðslu.
Í þriðja lagi, herra forseti, hafa horfurnar heldur versnað vegna þess að nú er það metið svo og sagt hér berum orðum í spá Þjóðhagsstofnunar, að viðskiptakjör verði verri, eða eins og þar segir að gert sé ráð fyrir nokkrum áhrifum af verri viðskiptakjörum á inn- og útflutning. Þetta, herra forseti, er það sem þarna má sérstaklega tína til.
Í fjórða lagi er rétt að vekja athygli á þeirri staðreynd að þessi þjóðhagsspá byggir á óbreyttu gengi frá því sem nú er. Það er því augljóst mál, herra forseti, að ef gengið sígur, þá versnar verðlagsspáin. Þá versnar þessi spá. Þjóðhagsspáin byggist sömuleiðis á því að forsendur gildandi kjarasamninga á almenna vinnumarkaðnum haldi og að engar launahækkanir annars staðar í þjóðfélaginu setji það neitt úr skorðum. Og nú geta menn velt því fyrir sér hvort líklegt sé að þetta náist eða þetta verði svo. Ég segi þá a.m.k. að ekki blási byrlega um samninga við kennara, það er ekki mikið svigrúm fyrir sveitarfélögin að hækka laun grunnskólakennara eða annarra hópa sem eru að fara af stað í kjarabaráttu þar, að ógleymdum öllum öðrum opinberum starfsmönnum sem eru meira og minna með lausa samninga.
Þessar forsendur eru því, herra forseti, svo ekki sé dýpra í árinni tekið, mjög brothættar. Horfurnar eru versnandi hvað varðar verðlag, viðskiptahalla og viðskiptakjör og byggja á því að hér haldist óbreytt gengi og að ekkert gerist á vinnumarkaði sem valdi meiri launahækkunum en bundnir samningar á almenna vinnumarkaðnum gefa tilefni til.
Samt er það svo, herra forseti, að þó að slík merki blasi við hefur hæstv. forsrh., sem hér er viðstaddur umræðuna og skal þakkað fyrir það, ekki fengist til þess að opna mikið á það að ástæða væri til að hafa áhyggjur af þessu. Þó las ég í Dagblaðinu, held ég, í morgun það sem ég held að sé bara fyrsti viðurkenningarvotturinn á því sem ég hef heyrt frá forsrh., sem af ótrúlegri hörku hefur fullyrt það hvað sem tautar og raular að hér sé allt í himnalagi, að kannski væri farið að örla fyrir viðurkenningarvotti á því að viss hættumerki væru varðandi verðlagið. Ég held ég muni það rétt að þetta hafi verið í Dagblaðinu í dag, alla vega var vitnað í einhver ummæli hans af þessu tagi í því blaði í dag.
Það er út af fyrir sig nokkur árangur miðað við þá taktík sem hæstv. forsrh. hefur byggt framgöngu sína á í þessum efnum að neita því statt og stöðugt, að annað væri hin mesta firra en að allt væri hér í himnalagi og gefa út það sem ég hef kallað reglulegar tilskipanir á u.þ.b. þriggja mánaða fresti um að allt væri í himnalagi. Að vísu verður að segjast að sjálfsagt hafa þessar tilskipanir haft lengi vel sitt að segja og sumir hafa gengið svo langt að tala um þennan áhrifavald í efnahagsmálum, sem væri þessi staðfesta forsrh. í að afneita því að nokkuð væri að og menn hafi viljað halla sér að því að þetta væri bara rétt, treyst á það. En ég hef haldið því fram um nokkurt skeið, herra forseti, að svo hafi verið komið og svo sé komið að þetta hafi hætt að vera trúverðugt. Vissulega getur svona aðferðafræði verið út af fyrir sig skiljanleg þegar í hlut eiga ráðamenn sem reyna að róa ástandið niður og draga úr áhyggjum og reyna að halda uppi tiltrú á það sem þeir bera ábyrgð á, þ.e. yfirstjórn efnahagsmála. Við skulum segja að það sé skiljanlegt að menn reyni það í lengstu lög, en þá getur komið að því að slíkt fari að snúast upp í andhverfu sína og fari að verka eins og firring, slíkt fari að verka eins og óraunsæi og þá væri orðið vænlegra fyrir hina sömu aðila að skapa tiltrú á sjálfa sig og sín tök á málum með því að útlista hvernig þeir vildu glíma við það sem þeir viðurkenndu að væri einhver vandi í þessum efnum. Og ég hef verið að bíða eftir því að forsrh. færði sig yfir í það hjólfarið að viðurkenna kannski að það væru jú vissir hlutir sem ástæða væri til að hafa áhyggjur af, eins og vaxandi verðbólga, vaxandi viðskiptahalli, versnandi viðskiptakjör og fleira mætti til nefna. En þá yrði að glíma við það með einhverjum trúverðugum aðferðum og leggja frekar áherslu á það sem menn vildu reyna að gera eða hvernig menn vildu reyna að vinna sig út úr þeim aðstæðum sem menn viðurkenndu að væru alvarlegar.
Ég tek eftir því að formaður Framsfl. fer svolítið öðruvísi í þetta mál. Svo vill til að einhver frá blaðinu Degi hefur af sérstökum ástæðum verið viðstaddur þar sem hæstv. utanrrh. var á hádegisverðarfundi, sem reyndar mun hafa verið boðaður af þingmönnum flokksins í Reykjavík, og Dagur hefur svo mikið við að það er bara opna um þennan fund, sem er auðvitað hið besta mál, því þar með höfum við sem ekki vorum á fundinum aðgang að því sem þarna kom fram. Ég treysti því að þetta sé allt saman fagmannlega unnið og ætla að leyfa mér aðeins að vitna í það sem hæstv. utanrrh. hefur þarna fram að færa um efnahagsmál. Ég vil reyndar skjóta því inn í, herra forseti, að það gladdi mig ósegjanlega að hæstv. utanrrh. skyldi enn þá hafa áhuga á efnahagsmálum. Ég var farinn að sakna þess að ég hafði ekki heyrt múkk frá hæstv. utanrrh. eða Framsfl. missirum saman um efnahagsmál. Ég var farinn að halda að það væri svo skýr verkaskiptingin í ríkisstjórninni að það stæði bara einhvers staðar í leynipappírum að Framsfl. mætti ekki tjá sig eða hafa skoðun á efnahagsmálum. Því satt best að segja held ég að ég hafi ekki heyrt eða orðið var við að utanrrh. tjáði sig um efnahagsmál missirum saman, þangað til núna. Það væri nú fróðlegt að láta fletta upp á því hvort þetta er ekki u.þ.b. svona. (Gripið fram í: Í vor.) Kannski eitthvað í vor. (ÖS: Hann hefur talsmenn í salnum.) Já, já, auðvitað hefur hæstv. utanrrh. einhverja menn í þessu þegar hann er fjarri eins og stundum er.
En þetta var hið merkasta útspil sem kom frá hæstv. utanrrh. Og hafi hv. þm. Össur Skarphéðinsson talið yfirlýsingar hv. þm. Jóns Kristjánssonar, formanns fjárln., merkar sem hann gerði nokkuð með við 2. umr. fjárlaga man ég, túlkaði nokkuð stórkarlalega, þá hlýtur hv. þm. Össur Skarphéðinsson að hafa heldur betur kæst þegar hann las Dag í morgun, því hér er sko eldsneyti í að velta því fyrir sér hvort stjórnarflokkarnir séu ekki að meta þessa stöðu með býsna ólíkum hætti. Formaður Framsfl. segir t.d., með leyfi forseta:
,,Það ber að viðurkenna að það eru hættumerki uppi. Það er of mikil verðbólga þegar hún er yfir 5%.`` --- Nú stefnir hún í 6%. --- ,,Það er of mikill viðskiptahalli þegar hann er yfir 9% af landsframleiðslu, eða yfir 60 milljarðar króna í ár og viðskiptahalli á næsta ári er áætlaður yfir 60 milljarða.`` --- Þarna fer formaður Framsfl. fínt í það, því samkvæmt þessari nýjustu spá verður viðskiptahallinn vel á tíunda prósent af landsframleiðslu og stefnir í eina 68 milljarða kr. Útlitið er í rauninni enn verra en þetta. Og áfram er haldið, verið er að vega og meta stöðu mála út frá þessu. Síðan segir formaður Framsfl., hæstv. utanrrh., m.a. um fjármagnshreyfingar til og frá landinu, mjög áhugaverðan hlut, með leyfi forseta:
,,Við yrðum að gæta þess að fjármagn okkar fari ekki allt úr landi eða alla vega að fjármagn komi inn í landið á móti því sem fer úr landi.`` --- Þetta er athyglisverð setning.
Það er auðvitað hárrétt, herra forseti, sem ég tel að allt of lítill gaumur hafi verið gefinn að, að þetta er í rauninni í fyrsta skipti sem við erum að takast á við aðstæður af þessu tagi, þegar forsendur gengis íslensku krónunnar eru að veikjast og aðstæður eru eins og raun ber vitni í efnahagslífi okkar að fjármagnsflutningar til og frá landinu eru í grundvallaratriðum frjálsir. Það er nýtt.
Í fyrri kreppum eða í aðdraganda fyrri erfiðleika sem yfir okkur hafa gengið, hvort sem svo verður nú eða ekki og guð láti gott á vita að þetta leysist allt saman vel, hefur verið einn grundvallarmunur á aðstöðu íslenska þjóðarbúsins miðað við það sem er núna og það er að miklu meiri stýring var á fjármagnshreyfingum til og frá landinu. Dæmið á þessu ári sýnir að gríðarlegir fjármunir geta streymt úr landi og lítið komið í staðinn, ef tiltrú manna býður svo við að horfa og þær aðstæður skapast að menn telji hagsmunum sínum best borgið með þeim hætti. Þar kemur náttúrlega ýmislegt inn í eins og mikill vaxtamunur sem menn eru að spila á og þar fram eftir götunum.
Síðan kemur mjög athyglisverður kafli í ræðu hæstv. utanrrh. á þessum framsóknarfundi í hádeginu í gær eða fyrradag um sölu eigna vegna efnahagsmála. Hæstv. utanrrh. er ekkert að skafa utan af því að meginástæðan fyrir því að fara nú að selja þjóðareignirnar sé staða efnahagsmála. Það er ekki af því að það sé í sjálfu sér markmiðið, eða hvað? að selja bankana eða Landssímann. Nei, það er vegna efnahagsmálanna sem meginréttlætingin liggur, að því er hér kemur fram. Og það er sagt:
,,Hann [þ.e. hæstv. utanrrh.] sagði að það væri vegna þessa að ríkisstjórnin hafi ákveðið að selja hlut sinn í bönkunum. Ákveðið hafi verið að sameina ríkisbankana með varfærnum hætti svo samkeppnisumhverfið skaðist ekki.
,,Það er alveg ljóst að við þurfum á því að halda á næsta ári, m.a. vegna stöðu efnahagsmála, að selja einhvern hlut af þessum eignum til þess að skapa fjárfestingatækifæri fyrir innlenda aðila eins og lífeyrissjóðina. Þeir eru gífurlegt afl í okkar efnahagsmálum og það er vegna þessara lífeyrissjóða sem við getum stigið þau skref að selja eignir ríkisins Við gætum það ekki annars.````
Og seinna um þetta sama atriði segir hæstv. utanrrh.:
,,Það er nauðsynlegt til þess að við getum fjármagnað bæði fjárlögin og viðskiptahallann.`` --- Þ.e. að selja eignir, það er nauðsynlegt, segir hæstv. utanrrh., til þess að við getum fjármagnað bæði fjárlögin og viðskiptahallann. Og það er alveg rétt. Eins og málin standa þarf einhvern veginn að horfast í augu við það.
Það sem hæstv. utanrrh. á við þegar hann vísar til fjárlaganna --- það er líka hlutur sem ég tel að hafi allt of lítill gaumur verið gefið gefinn að --- er sú staðreynd að helmingur afgangsins á fjárlögum á að koma með sölu ríkiseigna, eða mjög nálægt því. Ég held að menn hefðu átt að sýna þeirri staðreynd a.m.k. þá sanngirni, þegar verið er að tala um mikinn afgang á ríkisfjárlögum, að gera skýran greinarmun á því sem annars vegar kemur í afgang vegna tekna og gjalda ríkissjóðs af venjulegum skatttekjum og vegna venjulegra útgjalda og hins vegar því sem menn fá með því að selja eignir sínar. Því það er grundavallarmunur á því hvað varðar aðstæður í hagstjórn um hvort er að ræða í hvoru tilviki.
Að lokum, herra forseti, segir formaður Framsfl. kannski merkilegustu hlutina þegar hann fer að tala um vaxtastigið á Íslandi. Og það er mjög athyglisvert. Maður fer að velta því fyrir sér hvort kannski sé meiri undiralda í þessum efnum, meiri ágreiningur á bak við tjöldin, meira ósætti um efnahagsstjórnina, ef stjórn skyldi kalla, en komið hefur upp á yfirborðið. Og getur þá þessi ríkisstjórn vissulega hrósað sér af því að hún beri ekki ágreiningsmál sín á torg. En það glittir þó a.m.k. í þau einstaka sinnum þegar landsfeðurnir láta eftir sér að tala.
Hér segir hæstv. utanrrh. og það er haft hér feitletrað, ýmist innan gæsalappa eða feitletrað hjá blaðamanni, með leyfi forseta:
,,Halldór [þ.e. hæstv. utanrrh.] sagði vexti hér allt of háa. Þeir væru miklu hærri en í nágrannalöndunum. Hann sagði að íslenskt atvinnulíf stæði ekki undir þessum vöxtum til lengri tíma litið. Vextir hér yrðu að lækka.`` --- Og hvað þýðir það, herra forseti, á mannamáli að vextir hér verði að lækka? Ja, er ekki hæstv. utanrrh. að boða að áframhaldandi stýring Seðlabankans og áframhaldandi aðferð Seðlabankans að halda uppi genginu með gífurlega háum vöxtum geti ekki gengið? Jú. Og hvað gerist þá? Lækkar ekki gengið? Ég held að ástæða sé til þess, herra forseti, að gefa gaum að þessum ummælum og spyrja: Hvert er t.d. mat hæstv. fjmrh. og hæstv. forsrh. á þessum ummælum? Eru hæstv. ráðherrar Sjálfstfl. sem fara með efnahagsmál og ríkisfjármál sammála hæstv. utanrrh. um að vextirnir séu of háir og þeir verði að lækka? Hvernig lækka þeir og hvaða afleiðingar hefur það m.a. og ekki síst á gengið? Eru menn að komast að þeirri niðurstöðu að það gangi ekki að við séum föst í spennitreyju of hárra vaxta og eitthvað verði undan að láta og þá væntanlega gengið?
Ég held að ástæða sé til þess, herra forseti, áður en umfjöllun um fjárlög, ríkisfjármál og efnahagsmál lýkur á þessu þingi fyrir jólaleyfið, sem er væntanlega í aðalatriðum með þessari umræðu, að við fáum aðeins svör í þessum efnum. Mér finnst ástæða til þess við þessar aðstæður að hæstv. forsrh., yfirmaður efnahagsmála og yfirmaður Seðlabankans, geri okkur grein fyrir því við 3. umr. fjárlaga hvernig hann lítur á þetta, hvort hann er sammála þessum ummælum utanrrh. og hver sér þá stefna ríkisstjórnarinnar. Er hún sú sem er boðuð í þessu merka hádegisviðtali eða þessari merku hádegisræðu hæstv. utanrrh. eða er hún áframhaldandi óbreytt peningamálastefna Seðlabankans sem við þekkjum og er nákvæmlega það sem hefur gefið af sér það sem við stöndum frammi fyrir í dag?
Herra forseti. Að síðustu aðeins um afganginn á ríkissjóði. Mikið hefur verið gert úr því að beitt sé svo miklu aðhaldi í ríkissjóði, að þetta séu geysileg aðhaldsfjárlög og mikill afgangur sé á ríkissjóði. En er það? Er það svo? Gætir mikils aðhalds í brtt. meiri hluta fjárln.? Er ég þá ekki að tala gegn því að allt er þar eða a.m.k. flest þarft sem til er lagt. En ég verð að segja það í fullri hreinskilni, og það hljómar kannski undarlega frá stjórnarandstæðingi því menn eru vanastir því að þeir taki undir öll útgjöld alltaf og alls staðar, að mér hafa fundist þetta á köflum vera hálfgerð yfirfallsfjárlög. Ég undrast hversu rausnarlegir og örlátir meirihlutamenn eru gagnvart ýmsum liðum sem hafa komið tugum saman nýir inn. Ekki það að ekki sé þarft og gott að reyna að styðja þetta og má auðvitað segja að góðar aðstæður séu til þess vegna þess að það sé borð fyrir báru. En ef maður ber þetta saman við það sem oft hefur verið við fjárlagaafgreiðsluna undanfarin ár, þó að það hafi verið ágætt í ári, þá hef ég þá tilfinningu að það hafi verið frekar losaralegt og talsvert örlæti ríkjandi gagnvart því að bæta þarna ýmsu nýju inn. Auðvitað væri áhugavert fyrir rannsóknarblaðamenn að fara ofan í og heimilisfæra suma þessa liði. Ég verð að segja eins og er að mér er það nokkurt umhugsunarefni hversu sterkan ættarsvip ég þykist sjá á ýmsu sem kemur frá meiri hluta fjárln. og heimilisfesti þeirra manna sem þar sitja. Ég verð bara að segja þetta eins og það er, herra forseti.
Þegar ég fór í gegnum þessar brtt., bæði við 2. umr. og aftur við 3. umr. sýndist mér ég sjá ótrúlega mikinn ættarsvip og góðir stærðfræðingar gætu auðvitað farið með þetta í líkindareikning og reiknað út hvort líklegt væri að tilviljun ein hefði ráðið --- hér eru miklir stærðfræðingar meðal vor --- að svona mikið af þessum hlutum hefðu lent í tiltekin byggðarlög eða kjördæmi en önnur fengið jafnlítið og raun ber vitni af því sem ýmsir mundu hafa tilhneigingu til kalla gæluverkefni viðkomandi manna.
Á hina hliðina á að skila 30 milljarða afgangi af ríkissjóði og er það mikið? Það er auðvitað myndarlegur afgangur og það gleður okkur að ríkissjóður standi vel. Ég hef margsagt að ég sem mikill stuðningsmaður samneyslunnar vil gjarnan að fjárhagur ríkissjóðs sé blómlegur því þá á hann fyrir því að bæta þar um.
En erum við nokkuð að gleyma því, herra forseti, að helmingurinn af þessum afgangi er fenginn með sölu eigna? Helmingurinn er fenginn þannig. Fjölskyldusilfrið verður auðvitað ekki selt nema einu sinni. Ég þekki þess ekki dæmi að menn eigi aðgang að svo örlátum kaupendum að þeir séu til í að kaupa sama hlutinn aftur og aftur. Þó að einstakir klókir sölumenn hafi stundum verið að reyna að selja hlutina oftar en einu sinni og jafnvel tekist það þá held ég að það eigi ekki við í þessu tilviki.
Ef við lítum svo á þennan afgang að hann sé 15, 16 milljarðar en ekki 30 rúmir, hvað er hann þá? Þá er hann kominn niður í um 6% af tekjum ríkissjóðs og hann er kominn niður í 2% af landsframleiðslu. Það er ekki mjög mikið. Þá er þetta allt í einu komið í allt annað ljós, herra forseti. Sérstaklega ef við munum eftir því að viðskiptahallinn er hátt í 10% af sömu landsframleiðslu. Veltum aðeins þessum hlutföllum fyrir okkur.
Íslenska þjóðarbúið er rekið út á við með halla upp á milli 9 og 10% af landsframleiðslu. Ríkissjóður er að vísu með afgangi en hann er ekki nema 2% af landsframleiðslunni svona mældur að eins skiptis eignasala er dregin frá. Það tel ég í raun og veru að eigi að gera af tveimur ástæðum, herra forseti. Eignirnar verða ekki seldar nema einu sinni og þegar eignasölunni lýkur og henni sleppir er allt óbreytt. Þá hafa menn ekki tekið á þeim undirliggjandi vandamálum sem menn eru að glíma við þarna, enda segir hæstv. utanrrh. að eignasalan sé til þess að við getum fjármagnað bæði fjárlögin og viðskiptahallann. Kannski hefur ekki verið ætlunin að það bærist svona skilmerkilega inn í umræður á Alþingi en væntanlega hefur hæstv. utanrrh. meint það sem hann sagði, a.m.k. þegar hann sagði það, eins og maðurinn sagði forðum, og vitað að þarna voru fjölmiðlamenn viðstaddir og hann var á opinberum fundi. (Gripið fram í.) Og meinar það enn þá, telur talsmaður hans hér, þannig að hann mátti þá vita að það kæmi hér upp, að eignasalan er til að fjármagna viðskiptahallann og standa undir fjárlögunum. Þar með er auðvitað verið að viðurkenna að það er skammgóður vermir að leysa málin þannig. Það hefði einhvern tíma verið kallað ósköp einfaldlega að pissa í skó sinn. Menn geta keypt sér með því tíma, mönnum hlýnar smástund en hvað gerist svo?
Þess vegna er alveg furðulegt að menn skuli reyna að bera það á borð að það sé málefnalegur og raunhæfur liður í því að takast á við þessar efnahagsaðstæður að ganga á eignir þjóðarinnar. Það á að halda því algjörlega utan við.
Hvað ætla menn að gera þegar enginn verður Landssíminn og engir verða bankarnir til að selja ef allt helst óbreytt, þjóðarbúið verður rekið áfram með jafnmiklum viðskiptahalla og skuldasöfnun gagnvart útlöndum o.s.frv.? Gjaldeyrisöflun þjóðarinnar styrkist ekki og við sitjum áfram í þessari sömu klemmu sem einkennist náttúrlega alveg sérstaklega af því, herra forseti, að ríkissjóður getur ekki greitt niður skuldir sínar erlendis af því að ekki er til gjaldeyrir til þess. Ríkissjóður þarf þvert á móti að taka lán erlendis til að halda uppi genginu. Það er það sem í veruleikanum er að gerast að ríkissjóður, sem hefði út af fyrir sig afgang til að borga erlendar skuldir eitthvað niður, og það væri gott ef við gætum greitt þær niður, getur það ekki af því að gengið þolir það ekki. Ekki er til gjaldeyrir í þjóðfélaginu til þess, þannig er nú staðan, og Seðlabankinn hefur dregið á heimildir sínar erlendis tugi milljarða undanfarna mánuði til þess að halda uppi genginu.
Svona eru aðstæðurnar, herra forseti. Þetta er mikil klemma sem menn eru komnir í. Hitt er annað mál og það skal fúslega viðurkennt að ég sé engin patentúrræði til að breyta þessu í einum svip. Ég er ekki að halda því fram og það hef ég út af fyrir sig sagt áður í umræðum um þessi mál. Aðstæðurnar eru eins og þær eru orðnar vegna ýmissa þátta og hluta, sumra utanaðkomandi, annarra sem við höfum sjálf ráðið um og það er hægara um að tala en úr að ráða þegar svona er komið, það er alveg ljóst. Ég hefði þó talið að fyrsta skilyrðið væri að menn horfðust í augu við þennan veruleika og ræddu hann hreinskilnislega og ríkisstjórnin hefði við þessa fjárlagaafgreiðslu lagt einhver spil á borðið og t.d. útlistað fyrir okkur hvernig menn ætla að reyna að taka á gengismálum og viðskiptamálum á næsta ári. Þjóðhagsáætlun gerir ráð fyrir því að gengið verði varið óbreytt. Verðlagsforsendurnar versna að sama skapi ef gengið sígur. Utanrrh. segir: Vextirnir eru allt of háir og þeir verða að lækka. Hvað þýðir það? Af hverju eru vextirnir svona háir? Af því að Seðlabankinn hefur keyrt þá upp til að halda uppi krónunni. Þannig er það.
Er þetta ekki skýr lýsing á því að menn upplifi sig í algjörri klemmu milli þessara andstæðu markmiða í raun og veru sem þarna togast á?
Herra forseti. Síðan aðeins um sölu eigna sem hér er áformuð. Það er eitthvað á floti, ef ég hef tekið rétt eftir, hvort bara á að ná þessum viðbótartekjum inn í gegnum sölu á Landssímanum eða hvort bankarnir gætu að einhverju leyti komið þar inn í myndina. Mér hefur a.m.k. sýnst að það væru misvísandi frásagnir um það, jafnvel á pappír, að í nefndarálitum eins og frá efh.- og viðskn. væri bara talað um Landssímann eins og er hér í orði kveðnu af öðrum og þar með talið, ef ég heyrði rétt í morgun, hæstv. forsrh. látið að því liggja að bankarnir gætu líka komið þarna inn í myndina.
Ég vísa til þess, herra forseti, sem ég var að ræða áðan að það er nú í fyrsta lagi skammgóður vermir að ganga á eigur sínar við aðstæður af þessu tagi. Betra er að reyna að ráðast að rótum vandans og jafnvægisstilla efnahagslífið og hagkerfið þannig að menn geti haldið eignasölunni utan við og þurfi ekki að blanda henni inn í hagstjórnina að öðru leyti.
Í öðru lagi held ég að það sé alveg sérstakt óhappaverk, herra forseti, ef menn fara núna að einkavæða Landssímann eins og aðstæður eru í fjarskiptamálum okkar og verða enn um sinn, verða enn um eitthvert árabil. Hve lengi skal ég ekki segja en það er a.m.k. afar fátt sem bendir til þess að öðru fyrirtæki en Landssímanum hf. verði til að dreifa sem veitt geti alla almenna fjarskiptaþjónustu og gagnaflutningaþjónustu úti um landið. Hér á höfuðborgarsvæðinu eru aðstæðurnar vissulega að breytst, það skal viðurkennt. Það er þó þannig að enn þá býr ekki öll þjóðin hér þó að það stefni vissulega í það. Hvað með þau 40% sem ekki gera það? (Gripið fram í.) Ég vil nú ekki bíða eftir því, hv. þm., ég hefði helst viljað snúa því við, koma þessu í jafnvægi á nýjan leik og það mun einhvern tíma gerast því að sá aumingjadómur, sem uppi hefur verið í þessum efnum síðustu ár og hv. þm. ber sína ábyrgð á, verður ekki endalaust, því skal ég lofa.
Aðstaðan er þannig að Landssíminn hefur þetta dreifikerfi, þetta net, og hann er með 100% markaðshlutdeild á því úti um landið. Það er engum öðrum til að dreifa eða verður á allra næstu árum, það eru engar líkur á því að eitthvert fjarskiptafyrirtæki komi svo snöggt og með svo öflugum hætti til sögunnar að það leggi ljósleiðara hringinn í kringum landið, tengistöðvar inn á þann ljósleiðarahring, byggi upp örbylgjusambönd, jarðstöðvar og annað sem til þarf að koma til þess að það gæti veitt Landssímanum raunhæfa samkeppni um allt land. Þá segja menn: Já, en Landssíminn er skyldugur til þess samkvæmt fjarskiptalögunum að opna mönnum aðgang að kerfi sínu. Það er alveg rétt, það voru sett hér fjarskiptalög. En ég hef nú lítið frétt af því síðan. --- Ég spyr, herra forseti, er hæstv. starfandi samgrh. einhvers staðar nálægur húsinu? --- Ég tók mig til og fór í gegnum þessi fjarskiptalög til að rifja þau upp. Þó þau séu ekki gömul þá ryðgar maður auðvitað í þessu, og las þetta nokkuð samviskusamlega. Ég verð að segja alveg eins og er ...
(Forseti (GÁS): Nú er það svo að hæstv. starfandi samgrh. er ekki í húsinu.)
Ég harma það, herra forseti. Ég verð að leyfa mér að minna á að það var margítrekað áður en umræðan hófst vegna þeirrar hörmulegu frammistöðu sem við máttum þola af hálfu ríkisstjórnarinnar við 2. umr. fjárlaga að mikil áhersla var lögð á það af hálfu okkar að ráðherrar væru viðstaddir umræðuna og sætu helst í salnum.
Ég hef ekki tekið þátt hér í dag eða fyrr í þrasi sem hefur orðið talsvert um frammistöðu hæstv. ríkisstjórnar hvað það varðar að undirbúa efnislega fjárlagaafgreiðsluna þó ég sé sammála þeim fjárlaganefndarmönnum sem gagnrýndu þar ýmsa hluti. En ég fer fram á að tekið sé mark á því sem ég hafði bæði áður boðað og segi hér nú: Mér finnst engin frammistaða að hæstv. ríkisstjórnin sé öll eða svo til öll fjarverandi og galtómir stólarnir beggja megin við okkur á meðan við eigum að vera að ræða fjárlög við 3. umr. Úr því þeir gátu ekki verið við 2. umr. þá geta þeir verið hérna við 3. umr. Ég er svo sem alveg til í að gera hlé á máli mínu ef hægt er að athuga hvar hæstv. samgrh. er niður kominn og hvort hann kemst hingað.
(Forseti (GÁS): Forseti skal nú þegar kanna þau mál og hvort hæstv. ráðherra eigi þess kost að koma til umræðunnar.)
Herra forseti. Ég verð bara að endurtaka óánægju mína með þetta og ég verð að segja að mér finnst þetta lélegt. Mér finnst þetta mjög lélegt og auk þess sem ég segi að mér finnst að hæstv. ráðherrar geti verið í þingsalnum og hlustað á þessa umræðu, sérstaklega þeir sem bera aðallega ábyrgð á þessum málum.
Herra forseti. Það er kannski líka ástæða til að spyrja hvort hæstv. landbrh. gæti svo líka verið hér viðstaddur eftir augnablik því að ég ætlaði sömuleiðis að ræða lítillega við hann. Ég tek það fram að það verður ekki langt mál.
(Forseti (GÁS): Nú fór í verra. Hann er heldur ekki í húsinu. Hér eru hins vegar fimm hæstv. ráðherrar.)
En enginn þeirra er hér í þingsalnum.
(Forseti (GÁS): Það eru hæstv. utanrrh., hæstv. forsrh., hæstv. fjmrh., hæstv. menntmrh. og hæstv. iðnrh.)
Það er auðvitað ágætt að vita af því að þeir séu hérna einhvers staðar í húsinu en það er djúpt á þeim. Ég bað nú sérstaklega hæstv. utanrrh. að koma til umræðunnar en hann hefur ekki séð sér fært að koma í þingsalinn.
(Forseti (GÁS): Ber að skilja hv. þm. þannig að hann biðji forseta um að reyna að hafa uppi á hæstv. landbrh.?)
Ég ætlast til þess að forseti vandi um við hæstv. ráðherra. Ég ætlast til þess að forsetar, sem hafa fengið ítrekaðar óskir hér frá okkur þingmönnum, komi því á framfæri við ráðherrana að við ætlumst til þess að þeir séu hér viðstaddir. Það er löng þinghefð fyrir því að fagráðherrar mæti til fjárlagaumræðu og svari fyrir sína málaflokka. Menn geta flett upp á því ef þeir halda að hér sé verið að fara með eitthvert fleipur.
Mér er til efs, herra forseti, að sumir sem núna eru í meiri hlutanum, jafnvel í ráðherrastóli, hefðu tekið því þegjandi sem stjórnarandstæðingar á sínum tíma að óskir af þessu tagi væru ekki virtar. Það má rifja upp, herra forseti, að menn hlífðust ekki við að vekja menn upp um miðjar nætur á heimilum sínum og heimta að þeir kæmu hér til umræðu. Og það var ævinlega orðið við því. Það gerði a.m.k. sá sem hér stendur á meðan hann var ráðherra og skipti þá engu máli hvort sá sem þess beiddist var núv. hæstv. forseti, Halldór Blöndal, eða einhver annar hv. þm. á þeirri tíð. En það kom einstöku sinnum fyrir að virðulegur forseti okkar sem nú er óskaði eftir því, og auðvitað hafði hv. þm. fullan rétt á því, að ráðherrar væru viðstaddir. En það er leiðinlegt að þurfa að standa í þessum barningi endalaust ef maður hefur meira að segja gert aðvart um að maður óski þess að fá að leggja spurningar fyrir tiltekna hæstv. ráðherra. Þeir hafa fengið aðvörun um að þeirra nærveru sé óskað en það dugar ekki. Menn virða umræðuna ekki viðlits og láta ekki sjá sig. Ég verð að segja, herra forseti, að mér finnst ákaflega leiðinlegt að standa frammi fyrir því aftur og aftur hvernig bragurinn er að verða á þessari umræðu, þ.e. að ríkisstjórnin er fjarverandi og sárafáir þingmenn nenna að vera viðstaddir umræðuna.
Nú um fjarskiptalögin. Ég býst við að samgöngurnar séu svo erfiðar að hæstv. starfandi samgrh. nái ekki til þinghússins. Hann er kannski fastur í einhverju umferðaröngþveiti. En ég verð að leyfa mér að segja að ég sé ekki hvaða hálmstrá í þessum fjarskiptalögum, hafandi reynt að fara rækilega í gegnum þau, eiga að leysa úr þeim vandamálum sem upp koma þannig að menn rjúka til og fara núna að selja Landssímann og einkavæða hann að hluta eða öllu leyti. Þá koma upp þær aðstæður að einkafyrirtæki, að hluta til a.m.k., hefur yfir að ráða þessu dreifikerfi. Að vísu á að veita öðrum aðgang að því kerfi en sá aðgangur er með ýmsum skilyrðum og skilmálum. Það er mjög líklegt að upp komi klögumál og deilumál og mér segir svo hugur um að Samkeppnisstofnun og Póst- og fjarskiptastofnun muni hafa nóg að gera á næstu árum eftir að það rís, ég tala nú ekki um ef á að fara að beita heimildum um innheimtu jöfnunargjalda til þess að reyna að jafna einhvern veginn samkeppnisstöðu fyrirtækja sem eru þá komin inn á þetta eina fjarskiptanet sem einn af samkeppnisaðilunum á. Þetta er nú eitt.
Þó eru miklu alvarlegri hin nýju viðhorf og nýju hagsmunir sem að sjálfsögðu koma til sögunnar þegar fyrirtækið er orðið einkafyrirtæki og þarf að fara að skila eigendum sínum arði sem verður tekinn út úr rekstrinum og þegar það breytir um hugsunarhátt og hættir að líta á sig sem þjónustufyrirtæki almennings og fer að líta á sig bara sem gróðafyrirtæki. (Gripið fram í.) Þetta er reynslan víða. Ég held að hv. þm. Kristján Pálsson ætti t.d. að kynna sér reynslu Nýsjálendinga af því að einkavæða (Gripið fram í.) símann og póstinn. Ég held að hv. þm. hefði gott af því að vita t.d. hvernig þjónustustigið hrundi þegar erlendu símfyrirtækin fóru að keppa á Nýja-Sjálandi og lögðu auðvitað fyrst og fremst áherslu á markaðina í stórborgunum og létu þjónustu við afganginn af landsbyggðinni og landsbyggðina mæta algjörum afgangi. (Gripið fram í.) Ég hef reyndar kynnt mér það hvernig þetta hefur gengið fyrir sig á hinum Norðurlöndunum, hv. þm. Ég er ekki viss um að ég kunni neitt mjög mikið verr á það en hv. þm. sjálfur, Kristján Pálsson, þó að hann sé auðvitað víða vel heima. Það er líka ólíku saman að jafna, aðstæðum í hinni flatlendu og þéttbýlu Danmörku, sem er þó þetta miklu fjölmennari þjóð en við erum, og því sem hér gildir.
Það sem er langalvarlegast og langmesta hættan í þessu er sú að frekari uppbygging og úrbætur í þjónustunni stöðvist úti um landið. Það ætti hvert mannsbarn að geta skilið að vegna hagsmuna fyrirtækjanna og samkeppninnar þá er hættan sú að menn leggi fyrst og fremst áherslu á markaðinn þar sem hann er stærstur og arðsvonin mest. Þar verður slegist en síðan láta menn hitt mæta afgangi. Og það er svo sem nógu bágt ástandið fyrir.
Það sem á að gera, herra forseti, er að beita Landssímanum sem opinberu og öflugu fyrirtæki til að bæta þetta kerfi, ljúka uppbyggingu þess, tengja t.d. alla þéttbýlisstaði við ljósleiðarann. Það er stórkostlegt vandamál og stórkostlegur þröskuldur fyrir þá þéttbýlisstaði að vera ekki tengdir ljósleiðaranum eða hafa fullnægjandi samband inn á hann og heftir það möguleika þeirra t.d. til þess að taka til sín fjarvinnsluverkefni eða nýta sér þá möguleika sem slíkt hefur upp á að bjóða.
Herra forseti. Ég fullyrði að það er aumlegt yfirklór að vísa að þessu leyti í fjarskiptalögin. Menn geta lesið þau og ég bið menn að benda mér á það hvernig það er skýrt og klárt og kvitt að hér sé að finna þau ákvæði sem muni tryggja hagsmuni landsbyggðarinnar í þessum efnum. Ég bið um að mér verði bent á það. Og ef það er niðurstaða Framsfl. að gefast upp, leggja niður rófuna í málinu og hætta með þá hugmynd eða kröfu, sem vissulega var ein möguleg lausn í þessu ef menn þurftu að vera að vasast í Landssímanum á annað borð, að selja þá ekki grunnnetið, þá er það nú heldur snautleg magalending, verð ég að segja. Það er heldur snautleg magalending hjá þeim flokki og er hann nú að verða býsna rispaður kviðurinn á gömlu Framsókn eftir allar þessar magalendingar. Það verður að segja það bara eins og það er. Það er nú þannig, herra forseti.
Auðvitað er það ekkert vandalaus lausn. Sennilega er sá sem hér talar sá sem fyrstur fór að velta þessum möguleika fyrir sér og spyrja um hann þegar Pósti og síma sáluga var breytt í hlutafélag fyrir nokkuð mörgum árum síðan. Þá spurði ég þáv. hæstv. samgrh., ef farið yrði áfram í því máli og einkavæðing hafin --- sem þá vel að merkja var lofað, svarið að væri ekki á dagskrá, kæmi ekki til greina --- hvort selja ætti grunnnetið með. Mig minnir nú að þáv. hæstv. samgrh. hafi hváð og spurt: ,,Grunnnetið ha, hvað er það?`` Ég fór þá að útlista hvaða merkingu ég legði í það orð, að það væri ljósleiðarinn, það væru örbylgjusamböndin, það væru tengistöðvarnar, það væru jarðstöðvarnar (Gripið fram í: Þú manst þetta skýrt.) og grunnbúnaðurinn sem þarna væri til staðar. (Gripið fram í.)
Auðvitað fóru menn þá að velta hlutunum fyrir sér eins og maður hefur oft síðan heyrt í umræðunni. Ég man að hv. þm. Guðmundur Árni Stefánsson, núv. forseti, ræddi mikið um þetta hér þegar síðan næsta lota í þessu máli fór af stað. Síðan hefur þetta þróast út í það að menn hafa verið með hugmyndir um þetta. Samfylkingin er með þessa stefnu núna, ef ég veit rétt, að það sé allt í lagi að einkavæða Landssímann en það eigi ekki að selja grunnnetið. Það finnst mér nú vera svona hálfgerð já, já -- nei, nei-stefna ,,à la Framsókn``. (Gripið fram í: Nei, nei.) Jú, ég verð nú að segja það. Mér finnst hún nú heldur óskýr.
Framsfl. var á þessari línu og það var enn ein trúlofunin um tíma milli Samfylkingarinnar og Framsfl. En hún stóð stutt þessi. Hjónabandið í Evrópumálunum stendur enn þá. En það virðist hafa slitnað upp úr þessari stuttu trúlofun þeirra í Landssímamálinu núna fyrir nokkrum dögum og Framsókn er allt í einu búin að kasta hringnum og komin á fangið á gömlu kærustunni, Sjálfstfl., búin að gefast upp fyrir einkavæðingarliðinu í Sjálfstfl. Og hver er málsvörnin? Fjarskiptalögin sem lágu fyrir allan þann tíma sem Framsókn talaði um nauðsyn þess að selja ekki grunnnetið. Þetta er nú heldur aumingjalegt, herra forseti.
Auðvitað eigum við eftir að taka þessa lotu, væntanlega þegar lög koma hér sem heimila sölu Landssímans og ræðum það eins og það er. En vegna þess hversu stórt og mikið grundvallarmál hér er á ferðinni þá er engu að síður illa staðið að því að henda þessu svona inn hér á síðustu sólarhringum þinghalds fyrir jól áður en fjárlög eru afgreidd með engum upplýsingum um það hvernig eigi síðan að standa að þessu. Þó hin lögformlega vinna hefði verið eftir þá hefði að lágmarki átt að leggja til grundvallar niðurstöðu í hinni svokölluðu einkavæðingarnefnd sem þarna er verið að vísa til.
Herra forseti. Um bankana eru kannski enn síður forsendur að ræða vegna þess að það mál er allt í þoku. Það eina sem er vitað er að ætlunin er að keyra saman Landsbankann og Búnaðarbankann og selja síðan hlut í þeim banka og það eru ógæfuleg áform. Það er mikil óánægja meðal starfsmanna og öryggisleysi því að á bak við eru tiltölulega grímulaus áform um miklar uppsagnir á fólki. Auk þess eru þarna stór álitamál á ferð sem tengjast samkeppnisaðstæðum og öðrum slíkum hlutum.
Herra forseti. Síðan að lokum nokkur orð um jarðasöluáform hæstv. ríkisstjórnar og þá er spurningin hvort hæstv. landbrh. sé nokkuð á leið í húsið.
(Forseti (GÁS): Því miður. Nú er það svo að hæstv. landbrh. ...)
Er hann á hestbaki einhvers staðar?
(Forseti (GÁS): Hann er á Selfossi. Forseti veit ekki við hvaða aðstæður.)
Er hæstv. landbrh. kominn með fjarvistarleyfi?
(Forseti (GÁS): Ekki er það svo en hans er að vænta hér eftir kvöldmat.)
Þetta er mjög léleg frammistaða, herra forseti. Einn ráðherra var búinn að ganga hér á milli manna og semja um það að tekið yrði tillit til þess að hæstv. ráðherra hefði öðrum skyldum að gegna um miðbik dagsins, þ.e. hæstv. heilbrrh. Allir hafa virt það. Allir eru sammála um að virða slíkar aðstæður. En það er mjög lélegt að menn sem ekki hafa gert neinum aðvart um að þeir hefðu öðrum skyldum að gegna gufa héðan upp þegar búið er að óska viðveru þeirra við umræðuna, þ.e. hæstv. starfandi samgrh. sem jafnframt er sjútvrh., hæstv. landbrh. sem hefði mátt vita að menn hefðu áhuga á því að ræða hér nokkuð um hans málaflokk og aðrir hæstv. ráðherrar.
Það sem ég ætlaði að gagnrýna, herra forseti, alveg sérstaklega á málasviði hæstv. landbrh. er þessi furðulega stefna sem nú er komin upp í sambandi við jarðeignir ríkisins og að mestu leyti heyra undir hæstv. landbrh. af ýmsum ástæðum sem menn þekkja. Ég hef spurt eftir því af og til undanfarin missiri hvað líði einhverri stefnumótun hæstv. ríkisstjórnar í þessum efnum því mér finnst það mikið mál hvernig farið er með hinar sameiginlegu lendur, hinar sameiginlegu jarðeignir þjóðarinnar sem landbrn. að mjög miklu leyti fer með. Það er ekki bara eins og hverjar aðrar eignir eigi þarna í hlut. Þetta er hluti af landinu okkar, reyndar býsna drjúgur hluti af landinu okkar. Jarðnæðinu er þannig fyrir komið í landinu og réttarstöðunni að þessu leyti að það er í aðalatriðum þrenns konar: Það land sem enginn á og ríkið fer með fyrir hönd þjóðarinnar, þ.e. þjóðlendurnar. Það land sem er í beinni eigu ríkisins sem eiganda, þ.e. ríkisjarðir. Svo er það land í einkaeign.
Ég leyfi mér að spyrja: Á hvaða framtíðarstefnu hvílir sú hugsun að selja jarðeignir ríkisins handahófskennt og tilviljanakennt, hluta þær sundur og út í loftið? Það sama á við jarðeignir þegar í hlut eiga náttúruperlur eða ýmis slík verðmæti sem beinlínis er fjarstæða að ríkið láti úr sínum höndum. Þeir einu sem mögulega væru betur að því komnir að halda slíkt jarðnæði væru þá sveitarfélögin. En svo er ekki. Engin stefna hefur verið mótuð t.d. um að ríkið stefni að því, þegar það hentar betur, að bjóða sveitarfélögum upp á að taka við slíku jarðnæði, gera það t.d. í einhverjum makaskiptum eða þess háttar. Nei, þetta er handahófskennt og tilviljanakennt og því miður hefur það stundum virst vera allt að því klíkukennt þegar jarðir eru teknar og seldar, jarðir eru hlutaðar í sundur og bútar úr þeim seldir.
Í þriðja lagi og það sem er kannski verst, þar sem jarðir eru stundum seldar bara til þess að fjármagna rekstur einhverra stofnana sem þær eiga eða heyra undir. Mér sýnist t.d. að það sé að stefna inn á þá braut að jafnvel skólar landbrn. eigi að fjármagna sig að hluta til með því að selja undan sér lóðirnar. Er t.d. gáfulegt að Garðyrkjuskóli ríkisins, sem hefur mikil not af því að hafa land í kringum sig til ræktunar og tilrauna og þar sem nemendur og skólahaldið geta með ýmsum hætti gert sér gagn og mat úr því jarðnæði, sé neyddur til þess að fara að skipta því upp og selja hluta af því? Hver er hugsunin á bak við þetta, hæstv. forsrh.? Er það þannig sem menn sjá framtíðina fyrir sér að það sé markmið að koma þessu í hendur einkaaðila? Hvar er þá almannarétturinn? Hvar er hann? Hver á að standa vörð um almannaréttinn sem er því miður allt of veikur í réttarfari okkar?
Annars staðar Norðurlöndunum er þetta þannig að það skiptir minna máli þó að jarðnæði sé í einkaeign vegna þess að almannarétturinn er svo sterkur. Hver og einn getur farið um land þó í einkaeign sé og týnt ber og sveppi og þarf ekki að spyrja neinn leyfis. Það er meira að segja svo að vegna staðfesturéttarins geta menn komið sunnan úr Evrópu til Svíþjóðar, eftir að Svíþjóð gekk í Evrópusambandið, og týnt þar ber og hafa rétt til þess, þökk sé Evrópuréttinum. Sænskir jarðeigendur verða að gera sér það að góðu. Það eina sem berjatínslufólk má ekki gera er að fara inn á lóðir viðkomandi manna, afmarkaðar og girtar lóðir utan um heimili.
Þessu er ólíku saman að jafna hér. Almannarétturinn er þannig víða í kringum okkur að það er varinn réttur fólks til þess að fara meðfram öllum vatnsfarvegum og allri strönd. Hér eru þau ákvæði mjög veik. Þau eru mun veikari í íslenskum rétti. Þess vegna, herra forseti, skiptir meira máli hvort ríkið lætur þessar jarðeignir úr höndum sér eða ekki. Hvað með framtíðarafnot af slíku landi? Hvað með möguleika félagasamtaka ef ríkið missir úr höndum sínum allt það land sem það hefur haft? Ef allar ríkisjarðir verða meira og minna seldar á næstu tíu árum eða svo, en í það stefnir hér. Hverjir hafa verið í hópi stærstu notenda ríkisjarða aðrir en þeir sem hafa leigt þær til nytja, aðrir en þá bændur sem hafa leigt þær til nytja? Jú, það eru ýmis félagasamtök, útivistarfólk, skógræktaráhugafólk og margir slíkir, og sem í vaxandi mæli hefur verið sú tilhneiging í gangi að þeir gætu haft aðgang að eða afnot af þessu landi. Það er verið að girða fyrir alla slíka möguleika. Verið er að takmarka stórkostlega möguleika þjóðarinnar til framtíðar litið til að njóta landsins með þessum hætti. Það er það. Það er algjörlega borðleggjandi að það sem gerist er að einkaaðilarnir setja upp skilti, loka vegunum, einkavegur -- umferð bönnuð, o.s.frv. Það hefur alls staðar gerst. Möguleikar nálægra búenda til að nýta jarðir, til beitar eða slíkra hluta, takmarkast og skerðast. Þetta er bara reynslan alls staðar þar sem þessir hlutir gerast og það vita menn.
Samt er engin umræða um það að ríkisstjórnin veður áfram í þessum efnum. Í fjárlagafrv. er leitað 45 heimilda til þess að selja lóðir, jarðir eða hluta úr jörðum sem er kannski skrýtnast af þessu öllu. En það er ekki nóg því hér bætast við, herra forseti, líklega einar 12, 14 í viðbót, í breytingartillöguskjali meiri hluta fjárln. Sumt eru jarðir sem maður undrast mjög að sjá þarna taldar upp. Það t.d. að selja jörðina Reykjakot II í Ölfusi í Árnessýslu. Ef ég veit rétt er einhver hugsun á bak við það, a.m.k. eitthvað af þeim jörðum sem Garðyrkjuskólinn hefur haft, að þær eigi að selja til þess að afla ríkissjóði tekna.
Herra forseti. Ég og hv. þm. Jón Bjarnason höfum líka aðeins verið að skoða hvernig stofnunum landbúnaðarins reiði af í þessu fjárlagafrv. Kannski þar sé að einhverju leyti komin skýring á mikilli eignasölu, jarðeigna sem heyra undir landbrn. Það er alveg augljóst mál þegar það er skoðað að útkoma landbrn. í þessu fjárlagafrv. er alveg sérstaklega léleg. Það er alveg ljóst að landbrn. er það ráðuneyti sem af einhverjum undarlegum ástæðum hefur fengið nánast sáralítið af beiðnum sínum fram eða bara aldrei komið þeim til skila. Það er alveg augljóst mál t.d. varðandi málefni landbúnaðarskólanna, að það er mjög illa fyrir þeim séð. Þar er mikill óleystur vandi. Á sama tíma og ýmislegt hefur flotið yfir yfirfallið hjá hv. meiri hluta fjárln., auðvitað yfirleitt til góðra verkefna, er nánast ekkert gert til að lagfæra stöðu stofnana sem heyra undir landbrn. Hver er ástæðan, herra forseti? Er það vegna þess að hæstv. landbrh. er svona slappur? Hvar er hæstv. landbrh.? Er hann bara alltaf á Selfossi? Hefur hann ekkert reynt að koma málum sínum áfram við fjárlagagerðina og fá til þess tilstyrk? Var fjárln. svona sérstaklega níðingsleg við hæstv. landbrh.? Getur hv. formaður fjárln. svarað því? Hverju sætir þessi sérstaki nánasarskapur í garð landbrh.? Hvers vegna þessi níðingsskapur í garð landbrh., hv. þm. Jón Kristjánsson? Af hverju fá stofnanir landbúnaðarins svona sérstaklega hraklega útreið í þessu frv.? Er það vegna þess að landbrh. er svona slappur bara yfirleitt? Eða er það vegna þess að hann hafi mætt alveg óvenjuósvífinni andstöðu hjá meiri hluta fjárln.? Af hvaða sökum er það þá, eða hvaða skýringar aðrar kunna að vera á þessu?
Það er von að spurt sé því það þarf ekki að fara lengi yfir fjárveitingarnar á þessu sviði til að sjá að þarna kveður við allt annan tón en hjá flestum öðrum málaflokkum ríkisstjórnarinnar. Er það hæstv. fjmrh. sem er svona í nöp við hæstv. landbrh. að hann hafi fryst hann úti (Gripið fram í.) með fjárveitingar til landbúnaðarmála? Það er alveg augljóst mál að stofnanir landbúnaðarmála fá þarna hraklega útreið borið saman við flestar aðrar og það er nánast ekkert gert, hvorki brtt. né annað og var þó frv. sjálft nógu lélegt til þess að bæta þarna úr.
Það er mikill skaði, herra forseti, að hæstv. landbrh. skuli ekki vera hér til að ræða málin, hann gæti a.m.k. haldið eina af sínum alkunnu 17. júní-ræðum hér, að vísu mjög líklega um allt annað efni en það sem væri á dagskrá en það gerir ekkert til því það er alltaf gaman að heyra himinskautaræður hæstv. landbrh. þó þær séu yfirleitt um eitthvað annað en það sem var á dagskrá og spurt var um.
Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa þessi orð mín öllu fleiri. Ég ætla að lokum aðeins að nefna brtt. sem við þingmenn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs flytjum, að hluta til ein og að hluta til þingmenn úr okkar röðum með þingmönnum Frjálslynda flokksins. Það sem ég ætla að gera sérstaklega grein fyrir er sú tekjuöflun sem við leggjum til að verulegu leyti á móti þeim útgjöldum sem eru fólgin í brtt. okkar. Það er svo að heildarupphæð brtt. sem þingmenn Vinstri hreyfingar -- græns framboðs flytja og/eða eiga aðild að með þingmönnum Frjálsl. fl. eru upp á um 4 milljarða kr. Við leggjum til tekjuöflun á sérstöku breytingartillöguskjali, þskj. 480, upp á 3 milljarða. Það vantar þar einn milljarð upp á, gott og vel, við viðurkennum það, en það er líka sjónarmið okkar að kannski skipti ekki svo sköpum hver niðurstöðutalan verður nákvæmlega að þessu leyti, að það sé nánast og auðvitað svo langt innan skekkjumarka hvort afgangurinn er einum milljarði kr. meiri eða minni, þegar tekjuhlið fjárlaganna er komin upp í 250 milljarða eða hvað það nú er.
Við leggjum til að tekna sé í fyrsta lagi aflað með nokkru álagi á hátekjuskatt og það skili 300 millj. til viðbótar þeim 1.670 sem tekjugrein fjárlagafrv., vel að merkja hér er ekki verið að tala um endanlega áætlun samkvæmt breytingartillöguskjali heldur fjárlagafrv., var ætlað að gefa. Þarna er því ekki verið að tala um stórfellda hækkun.
Við leggjum til að skattur á fjármagnstekjur verði hækkaður þannig að hann skili 800 millj. kr. í viðbót.
Við leggjum til að tekjuskattur lögaðila verði nokkuð hækkaður þannig að hann skili 1.200 millj. kr. í viðbót við þá 12,5 milljarða kr. sem honum er ætlað að skila samkvæmt fjárlagafrv.
Við leggjum til að áfengisgjald sé hækkað um 300 millj. kr. og það fari úr 6.448,5 millj. kr. upp í rúma 6,7 milljarða.
Við leggjum að síðustu til að liðurinn 5.1.2.5 Hagnaður af einkasölu, þ.e. sá hluti hans sem undir það fellur og er álagning á tóbak, verði hækkaður um 400 millj. kr.
Þannig dreifist þessi tekjuöflun, herra forseti, bæði á einkaaðila og fyrirtæki. Hátekjufólk og fjármagnseigendur sem og lögaðilar sem hafa úr hagnaði að spila mundu leggja sitt af mörkum og sömuleiðis yrði, og þar er ekki síður verið að hugsa til forvarnagildis og heilbrigðismála, aflað nokkru meiri tekna með hækkun, bæði áfengisgjalds og tóbaks.
Enginn vafi er á því, herra forseti, að ástæða er til að reyna að sporna við óhóflegri notkun þessa hvors tveggja, flestir viðurkenna að eitt stórfelldasta heilbrigðisvandamál nútímans eru reykingar og mikil tóbaksnotkun. Þar er kannski alvarlegast stórauknar reykingar kvenna á seinni árum, sem ýmsir óttast að muni vera ávísun á mikinn faraldur, aukna tíðni krabbameins og fleiri sjúkdóma á komandi árum, því miður. En þar hefur þróunin orðið sú að nokkuð hefur dregið úr reykingum karla en reykingar kvenna hafa því miður aukist verulega á móti.
Þetta eru brtt. okkar, herra forseti, og eins og áður sagði, mundu þær skila 3 milljörðum kr. og þar af leiðandi að verulegu leyti mæta þeim útgjöldum sem leiddi af brtt. sem við flytjum, eða eigum aðild að, jafnvel þó þær væru allar samþyktkar sem auðvitað væri nú skynsamlegast að gera.
Um þessi fjárlög að lokum, herra forseti, held ég að það séu nokkur ár síðan að jafnmikil óvissa hefur verið uppi varðandi forsendur fjárlaga og ég spái því, ætla að reyna að gerast sá spámaður, því miður kannski, að ég verð að segja það eins og er að ég met hættuna á því að forsendur þessara fjárlaga þegar kemur inn á næsta ár eigi eftir að reynast ótraustar í verulegum mæli, miklar. Þetta séu allveruleg óvissufjárlög, þetta sé talsvert ferðalag út í óvissuna sem hæstv. fjmrh. með fjárlög sín er hér að leggja upp í. Það er auðvitað slæmt því betra væri ef hlutirnir væru með öðrum hætti og það væri á traustari grunni að byggja en nú er.
Það þarf ekkert annað til sannindamerkis um þetta heldur en þær þó breytingar sem orðnar eru í mati á þjóðhagsforsendum, bara frá því í september og þangað til nú, sem rök til þess að undirbyggja þessa fullyrðingu. Það er bara einfaldlega því miður þannig að það blasir við okkur að við erum að fjalla um þessi mál við meiri óvissu en verið hefur um nokkurt árabil.