Ferill 588. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
126. löggjafarþing 2000–2001.
Þskj. 931 — 588. mál.
Frumvarp til laga
um móttöku flóttamannahópa og aðstoð við þá.
(Lagt fyrir Alþingi á 126. löggjafarþingi 2000–2001.)
I. KAFLI
Gildissvið.
1. gr.
Gildissvið og yfirstjórn.
Félagsmálaráðherra fer með yfirstjórn málefna flóttamannahópa samkvæmt lögum þessum.
2. gr.
Markmið.
II. KAFLI
Flóttamannaráð Íslands.
3. gr.
Skipun Flóttamannaráðs Íslands.
4. gr.
Hlutverk Flóttamannaráðs Íslands.
Flóttamannaráð Íslands skal árlega gera félagsmálaráðherra grein fyrir störfum sínum.
III. KAFLI
Þjónustusamningar og framkvæmd móttöku.
5. gr.
Þjónustusamningur við Rauða kross Íslands.
Rauði kross Íslands kemur fram sem fulltrúi og talsmaður flóttmannahópa og veitir einstaklingum í hópunum liðveislu.
Ríkissjóður greiðir kostnað af þjónustusamningi þessum.
6. gr.
Þjónustusamningur við sveitarfélög um móttöku flóttamannahópa.
Flóttamannaráð Íslands semur við tiltekið sveitarfélag eða sveitarfélög um móttöku á ákveðnum fjölda flóttamanna hverju sinni. Samningar við sveitarfélög skulu taka til þjónustu sem ætla má að einstaklingar úr flóttamannahópum þarfnist, svo sem heilbrigðisþjónustu, húsnæðisöflun, vinnumiðlun, leikskólakennslu, grunnskólakennslu, framhaldsskólakennslu, félagsráðgjöf og fjárhagsaðstoð.
Sveitarfélag, sbr. 2. mgr., gerir kostnaðaráætlun vegna móttöku flóttamannahóps í samráði við Flóttamannaráð Íslands og skal hún vera hluti samnings þess við ráðið.
Kostnaður af móttöku flóttamannahópa greiðist úr ríkissjóði.
7. gr.
Starfshópur vegna móttöku flóttamannahópa.
Formaður Flóttamannaráðs Íslands kallar saman fyrsta fund starfshóps hvers móttökuverkefnis. Starfshópurinn kýs sér formann sem skal sjá til þess að fundargerðir starfshópsins séu sendar Flóttamannaráði Íslands eftir hvern fund.
8. gr.
Sérstök aðstoð við flóttamannahópa.
Meðal þess sem skal felast í aðstoð við flóttamannahópa er:
a. dvalar- og atvinnuleyfi,
b. húsnæði,
c. heilbrigðisþjónusta,
d. menntun, einkum íslenskukennsla, móðurmálskennsla og samfélagsfræðsla,
e. fjárhagsaðstoð,
f. túlkaþjónusta,
g. önnur nauðsynleg aðstoð.
Félagsmálaráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd móttökuverkefna að fenginni tillögu Flóttamannaráðs Íslands.
III. KAFLI
Ýmis ákvæði.
9. gr.
Kæruleið.
Um málsmeðferð fer eftir ákvæðum stjórnsýslulaga.
10. gr.
Gildistaka.
Ákvæði til bráðabirgða.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta var samið í félagsmálaráðuneytinu í þeim tilgangi að festa í sessi það fyrirkomulag á móttöku flóttamannahópa sem tíðkast hefur. Mikil reynsla af móttöku slíkra hópa hefur áunnist á þeim tíma sem liðinn er frá fyrstu skipun Flóttamannaráðs Íslands árið 1995 en íslensk stjórnvöld hafa tekið á móti flóttamannahópum á hverju ári frá árinu 1996. Kom sú reynsla sér vel er íslensk stjórnvöld ákváðu með skömmum fyrirvara að taka á móti allt að 100 manna hópi flóttamanna vorið 1999 er stríðsástand ríkti í Kosovo. Sú móttaka þótti takast mjög vel og skipti þar ekki síst máli góð og lipur samvinna Flóttamannaráðs og Rauða kross Íslands. Má segja að móttöku flóttamannahópa hafi verið mótaður farvegur sem hefur reynst farsæll og vakið mikla athygli erlendis, ekki síst hjá Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna ( UNHCR).Samningur um stöðu flóttamanna var undirritaður í Genf árið 1951 og gerðist Ísland aðili að samningnum þann 30. nóvember 1955. Gekk samningurinn í gildi að því er Ísland varðar þann 1. mars 1956. Með fullgildingu samningsins gekkst Ísland undir skuldbindingar að þjóðarétti til að taka þátt í samvinnu þjóða á milli um að veita flóttamönnum vernd. Felst sú vernd meðal annars í því að tryggja að flóttamenn sem koma hingað til lands njóti sömu mannréttinda og aðrir þegnar ríkisins. Kveður samningurinn á um ýmis réttindi sem aðildarríki skulu sjá til að flóttamenn njóti á landsvæði þeirra en í upphafi samningsins er flóttamannahugtakið skilgreint. Jafnframt skuldbindur samningurinn íslenska ríkið til að hafa samvinnu við Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna í málum er snerta flóttamenn. Þess vegna hafa íslensk stjórnvöld haft það að markmiði að taka árlega á móti flóttamannahópum í samráði við Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna. Íslensk stjórnvöld hafa átt mjög gott samstarf við stofnunina. Hún hefur meðal annars gefið Flóttamannaráði Íslands leiðbeiningar um hvar neyðin sé mest og sent forvalslista yfir einstaklinga og fjölskyldur sem þurft hafa á aðstoð að halda. Hafa stjórnvöld tryggt flóttamannahópunum sérstaka aðstoð fyrsta dvalarárið í ljósi þess að flestir einstaklinganna í hópunum hafa dvalið í flóttamannabúðum til lengri eða skemmri tíma.
Vegna þessara alþjóðlegu skuldbindinga íslenska ríkisins þykir eðlilegra að Flóttamannaráð Íslands verði skipað lögum samkvæmt en áður hefur það einungis starfað á grundvelli samþykktar ríkisstjórnarinnar. Jafnframt er lagt til að meginatriði í skipulagningu á móttöku flóttamannahópa verði lögfest en að nánari útfærslu verði gerð skil með reglugerð á grundvelli laganna, verði frumvarpið að lögum. Ástæðan er sú að framkvæmd verkefnisins er í stöðugri þróun og þykir því ekki rétt að binda hana í lög. Engu að síður er mikilvægt að mælt sé fyrir um fyrirkomulag móttökunnar í lögum og reglugerð, enda hefur verið farið þess á leit við Flóttamannaráð að verkefnið verði fyrirmynd að móttöku flóttamannahópa í öðrum ríkjum.
Í frumvarpinu er lagt til að hlutverk Rauða kross Íslands í undirbúningi og framkvæmd móttökunnar verði lögfest. Rauði krossinn hefur átt stóran þátt í að móta þá framkvæmd sem viðhöfð hefur verið og þykir því mikilvægt að það samstarf verði áfram tryggt. Hefur Rauði krossinn einkum gegnt mikilvægu hlutverki við að miðla upplýsingum milli verkefna en það eru jafnan mismunandi sveitarfélög sem taka á móti hópunum. Rauði krossinn hefur þannig stuðlað að samræmingu verkefnanna á milli ára. Einnig er lagt til að Flóttamannaráð semji við tiltekið sveitarfélag um móttöku flóttamannahópa og er tilgreint til hvaða þjónustu samningurinn skuli taka. Jafnframt er gert ráð fyrir að kostnaðaráætlun vegna móttökunnar verði gerð fyrir fram í samráði við Flóttamannaráð eins og verið hefur.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Áfram er gert ráð fyrir að móttaka flóttamannahópa verði undir yfirstjórn félagsmálaráðherra. Ástæðan er sú að sveitarfélög landsins skipa stóran sess í móttöku flóttamannahópa en vilji sveitarfélaganna til að standa að móttöku flóttamannahópa er eitt af lykilatriðum þess að unnt sé að taka á móti slíkum hópum. Þykir því eðlilegt að ráðuneyti sveitarstjórnarmála, þar á meðal félagsþjónustu sveitarfélaga, fari með yfirumsjón með slíkum móttökum. Þar undir falla einnig húsnæðismál og vinnumál en mikil áhersla er á þessa málaflokka í tengslum við móttöku flóttamannahópa. Yrði því málum skipað með sama hætti og áður í sambandi við flóttamannahópa og dómsmálaráðherra færi áfram með málefni hælisleitenda.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Þá er lagt til að Rauði kross Íslands eigi áfram áheyrnarfulltrúa í Flóttamannaráði. Þykir þetta nauðsynlegt þar sem Rauði krossinn hefur gegnt mikilvægu hlutverki í skipulagningu og framkvæmd móttöku flóttamannahópa. Enn fremur telst þýðingarmikið að fulltrúi Sambands íslenskra sveitarfélaga hafi áheyrnarfulltrúa í ráðinu í ljósi lykilhlutverks sveitarfélaga í móttöku flóttamannahópa til landsins.
Um 4. gr.
Jafnframt er lagt til að Flóttamannaráð verði stjórnvöldum til ráðgjafar um aðbúnað og þjónustu við erlenda ríkisborgara sem hafa lögheimili á Íslandi. Ástæða þessa er sú að Flóttamannaráð er skipað fulltrúum þeirra ráðuneyta sem koma með einhverjum hætti að aðbúnaði og þjónustu við erlenda ríkisborgara sem hafa ákveðið að setjast hér að til lengri eða skemmri tíma, svo sem vinnumálum, menntamálum, heilbrigðismálum, tryggingamálum og félagsþjónustu.
Flóttamannaráð Íslands hefur gert félagsmálaráðherra árlega grein fyrir störfum sínum og er gert ráð fyrir að svo verði áfram.
Um 5. gr.
Hlutverk Rauða krossins er meðal annars að vera fulltrúi og talsmaður flóttamannahópa gagnvart almenningi og stjórnvöldum. Jafnframt felur hlutverk hans í sér að veita einstaklingum liðveislu sem á þurfa að halda, t.d. að aðstoða viðkomandi við að fá læknisþjónustu sem ekki er unnt að veita í móttökusveitarfélaginu. Einnig hefur Rauði krossinn séð um skipulagningu sálrænnar aðstoðar fyrir flóttafólkið í samráði við viðkomandi sveitarfélag.
Um 6. gr.
Mikilvægt er að sveitarfélagið sé vel í stakk búið að taka á móti flóttamannahópum og er meðal annars litið til stöðu heilbrigðisþjónustu á staðnum, framboðs á húsnæði og til skólamála. Mikil áhersla er á að félagsþjónustan sé öflug á staðnum og jafnframt að atvinnuástand sé gott. Hið síðastnefnda er sérstaklega mikilvægt í þeim tilgangi að fólkið geti á nýjan leik lifað sem eðlilegustu lífi en flestir hafa jafnan dvalið lengi í flóttamannabúðum áður en þeir koma til landsins.
Við samningsgerðina skal taka tillit til þeirrar þjónustu sem ætla má að einstaklingar úr flóttamannahópnum þarfnist en venjulega lýkur samningsgerðinni ekki fyrr en við komu hópsins til landsins. Þá er orðið ljóst hvernig hópurinn er samansettur og því auðveldara að sjá hvar áherslurnar munu liggja. Sama á við um gerð kostnaðaráætlunar en hún skal vera fylgiskjal með samningnum. Kostnaður við móttökuverkefni greiðist úr ríkissjóði eins og verið hefur.
Um 7. gr.
Lagt er til að starfshópurinn sendi Flóttamannaráði fundargerðir sínar eftir hvern fund svo ráðið eigi auðveldara að fylgjast með gangi mála og geti gripið inn í ef þurfa þykir.
Um 8. gr.
Við samningu frumvarps þessa þótti ekki ráðlegt að mæla nákvæmlega fyrir um í lögum hvernig aðstoð við flóttafólkið skuli vera háttað. Ástæðan er sú að skipulag hennar hefur tekið breytingum eftir því sem reynslan hefur orðið meiri og því eðlilegra að kveða nánar á um nákvæmt fyrirkomulag hennar í reglugerð sem félagsmálaráðherra setur að fenginni tillögu frá Flóttamannaráði. Engu að síður þótti nauðsynlegt að telja upp í ákvæðinu hvers konar aðstoð sé um að ræða án þess að útfæra framkvæmd hennar nánar.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um móttöku flóttamanna og aðstoð við þá.
Gera má ráð fyrir að kostnaður Flóttamannaráðs verði um 2,5 m.kr. á ári verði frumvarpið að lögum en á síðustu tveimur árum hefur kostnaður þess verið nokkuð hærri vegna umfangsmikilla verkefna.