Samgönguráðherra (Sturla Böðvarsson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um samgöngu\-áætlun og frv. til laga um breytingu á lagaákvæðum er varða samgönguáætlun og fleira.
Strax við upphaf starfa minna sem samgrh. tók ég ákvörðun um að láta hefja vinnu við gerð samgönguáætlunar sem tæki til allra þátta samgöngukerfisins. Í stefnuræðu forsrh. sem hann flutti 4. okt. 1999 gerði hann grein fyrir áformum um samræmda samgönguáætlun sem unnin yrði á vegum samgrh.
Málefnið ,,gerð samræmdrar samgönguáætlunar`` hefur nokkrum sinnum komið til kasta Alþingis. Á 110. löggjafarþingi árið 1987 var lögð fram þáltill. um að skipa nefnd sem vinna skyldi að samræmingu áætlana á sviði samgöngumála. Flutningsmenn þeirrar tillögu voru þingmennirnir Steingrímur J. Sigfússon og Skúli Alexandersson. Tillögunni var vísað til ríkisstjórnarinnar en að öðru leyti varð ekki úr frekari úrvinnslu þeirrar tillögu hér á hinu háa Alþingi.
Síðar, árið 1998, samþykkti Alþingi hins vegar till. til þál. frá þingmönnunum Magnúsi Stefánssyni, Stefáni Guðmundssyni, Steingrími J. Sigfússyni, Kristínu Ástgeirsdóttur, Gísla S. Einarssyni og Agli Jónssyni. Tillagan hljóðaði svo:
,,Alþingi ályktar að fela samgönguráðherra að skipa nefnd til að kanna hvort samræma megi gerð áætlana um uppbyggingu samgöngumannvirkja í eina samræmda samgöngu\-áætlun og gera í framhaldi af því tillögur um nauðsynlegar breytingar á lögum og reglum.
Nefndin skili niðurstöðu fyrir 1. apríl 1998.``
Engin vinna fór hins vegar fram á grundvelli þessarar samþykktar og varð því að leggja línur um undirbúning slíkrar samræmdrar samgönguáætlunar í samgrn. Í framhaldi af ákvörðun minni um að láta vinna slíka áætlun þar sem tekið yrði heildstætt á samgöngumálum þjóðarinnar skipaði ég stýrihóp til að hafa umsjón með verkinu. Eftirfarandi skilyrði voru sett í skipunarbréfi stýrihópsins um gerð samgönguáætlunar:
,,a. að ná fram samræmdri forgangsröð og stefnumótun,
b. að ná fram hagkvæmri notkun fjármagns og mannafla,
c. að ná fram víðtæku samspili samgöngumáta og samstarfi stofnana samgönguráðuneytisins.``
Stýrihópurinn hefur nú lokið þessu verki og lagt fram skýrslu með tillögum að samgönguáætlun, rammaáætlun fyrir tímabilið 2003--2014. Skýrslu stýrihópsins hefur verið dreift í þinginu í framhaldi af því að frv. um samgönguáætlun og frv. um breytingu á lagaákvæðum er varða samgöngu\-áætlun og fleira voru lögð fram.
Frv. um samgönguáætlun er fyrst og fremst ætlað að festa samgönguáætlun í sessi og setja skýran lagaramma um hana. Þessi heildstæða áætlun mun koma í stað vegáætlunar, langtímaáætlunar í vegagerð, flugmálaáætlunar, hafnaáætlunar og sjóvarnaáætlunar.
Samhliða því er lagt fram frv. til laga um breytingu á lagaákvæðum er varða samgönguáætlun og fleira. Samgönguáætlun er ætlað að vera mun víðtækari en fyrri áætlunum. Auk framkvæmdaáætlana tekur hún til stefnumótunar á sviði öryggismála, umhverfismála, almenningssamgangna, fjármögnunar samgöngukerfisins og reksturs stofnana, svo eitthvað sé nefnt. Áætlunin mun einnig, eins og áður sagði, taka til allra þátta samgöngukerfisins, þ.e. samgangna í lofti, á láði og legi, og innbyrðis samspils milli þeirra og við aðra mikilvæga þjóðfélagsþætti.
Ein helsta nýjungin í þessu frv. er að í framhaldi af því verður í fyrsta skipti lögð fyrir Alþingi í formi þáltill. heildstæð stefna og markmið í samgöngumálum þjóðarinnar til tólf ára í senn.
Það skal áréttað hér að með fyrri tillögu að samgönguáætlun sem komin er fram er verið að færa áætlanagerð í samgöngum inn á nýjar brautir. Í stað þess að leggja nær eingöngu áherslu á einstök verkefni eða framkvæmdir eins og verið hefur er bætt við þýðingarmiklum þætti. Nú verður lögð veruleg aukin áhersla á heildstæða stefnumótun og markmiðssetningu sem tekur mið af mörgum þáttum þvert á samgöngugreinarnar. Þannig munu leiðir að markmiðum bæði taka mið af fjárfestingum og ætlaðri fjáröflun. Grundvöllur þessa byggist á því að Alþingi setji fram skýr markmið og ákveði að lokum leiðirnar að markmiðunum út frá mismunandi möguleikum eða tillögum sem ráðherra setur fram. Þegar leiðirnar hafa verið staðfestar af Alþingi er það ráðherra og viðkomandi stofnana að bera ábyrgð á framkvæmdinni.
Hugmyndafræði þessi snýst um að Alþingi eigi að leggja meiri áherslu á umfjöllun um stefnumótun og leiðir en e.t.v. minna á einstakar fjárfestingar. Þetta er málefni sem á eftir að þróast og með samgönguáætlun er aðeins stigið lítið skref í þessa átt.
Í nágrannalöndum okkar hefur áætlanagerð í samgöngum þróast mjög hratt og hefur vinna við samgönguáætlun að nokkru tekið mið af reynslu þessara þjóða og þá sérstaklega Norðmanna. Norski samgönguráðherrann lagði t.d. fram National Transport Plan 2002--2011 á sl. ári sem nú hefur verið samþykkt í norska þinginu.
Samkvæmt frv. skiptist samgönguáætlun í þrjú fjögurra ára tímabil. Fjögurra ára áætlun hennar sem er lögð fram sem þáltill. í kjölfar þáltill. um samgönguáætlun er sundurliðun fyrsta fjögurra ára tímabilsins og skiptist í kaflana Flugmálaáætlun, Siglingaáætlun og Vegáætlun. Hún nær til allra útgjalda og tekna viðkomandi stofnana sem hafnaáætlun og sjóvarnaáætlun gera ekki samkvæmt núgildandi lögum. Núgildandi vegáætlun og flugmálaáætlun gera það hins vegar að flestu leyti en framsetning þeirra er ekki samræmd. Samgönguáætlun er endurskoðuð á fjögurra ára fresti, en fjögurra ára áætlun hennar á tveggja ára fresti. Við aðra hverja endurskoðun nær hún því til fyrstu tveggja ára annars tímabils samgönguáætlunar.
Í framsetningu fjögurra ára áætlunarinnar þarf að samræma gildistíma, efnistöku og uppsetningu núverandi áætlana. Fskj. frv. nr. I sýnir gildistíma þessa áætlana og áætlaða gildistöku samgönguáætlunar. Stefnt er að því að samgönguáætlunin ásamt fjögurra ára áætlun taki fyrst gildi 1. janúar árið 2003 verði þetta frv. að lögum. Það er á sama tíma og nýendurskoðuð hafnaáætlun ætti að taka gildi. Hins vegar tóku ný flugmálaáætlun og vegáætlun gildi 1. janúar árið 2002, því þarf að brúa þetta millibil með endurskoðuðum framangreindum áætlunum fyrir árið 2002 áður en samgönguáætlunin tekur við 1. janúar árið 2003. Bent skal sérstaklega á að samgönguáætlun tekur yfir langtímaáætlun í vegagerð.
Í fskj. II með frv. er fjögurra ára áætlunin einnig sýnd. Hún er sundurliðun á fyrsta tímabili samgönguáætlunar eins og áður var sagt, bæði niðurstöðum fyrir einstök ár og einstök verkefni. Gert er ráð fyrir að í áætluninni komi fram yfirlit sem sýni bæði tekjur og gjaldtökur flokkaðar eftir sundurliðun fjárlaga og að það geti fallið beint inn í fjárlagafrv. hverju sinni. Gert er ráð fyrir að í sundurliðun stofnkostnaðar komi ætíð fram sérstaklega fjárveitingar til grunnkerfisins, en skilgreining þess sem landskerfis er eitt af þýðingarmestu atriðum samgönguáætlunar. Miðað er við að í undirbúningi samgönguáætlunar og fjögurra ára áætlunar hafi stofnanir á sviði samgangna með sér náið samstarf. Í því skyni verði komið á fót svokölluðu samgönguráði sem beri ábyrgð á samræmdri tillögugerð til samgrh. Það skal vinna sjálfstætt án formlegs lögbundins umsagnarferils fyrir utan svokallað samgönguþing sem samgrh. er skylt að kalla saman minnst einu sinni fyrir hverja endurskoðun samgönguáætlunar.
Auðvitað má slá því föstu þrátt fyrir þetta að samgönguráð leiti víða fanga í vinnu sinni. Gert er ráð fyrir að í samgönguráði sitji forstöðumenn Siglingastofnunar, Flugmálastjórnar og Vegagerðar, auk fulltrúa samgrh., sem jafnframt er formaður.
Í fyrrgreindum bandormi, ef svo má kalla frv. sem hér er til meðferðar, er gert ráð fyrir nokkrum breytingum á skipan flugráðs og hafnaráðs sem skapa ætti betri faglegan grundvöll undir störf þessara ráða og jafnframt er þátttaka notenda betur tryggð. Þessum ráðum er ætlað að gefa samgrh. sjálfstæða umsögn um tillögur á sviði samgönguáætlunar eftir að þær hafa verið afgreiddar af samgönguráði til ráðherra.
Í núgildandi lögum er verklagið slíkt að umsögn þessara ráða berst stofnuninni áður en hún leggur tillögur sínar fyrir ráðherra. Hér er því um þýðingarmikla breytingu að ræða sem samgn. þingsins þarf að fara rækilega yfir því um grundvallarbreytingu er að ræða á hlutverki hafnaráðs og flugráðs sem umsagnaraðila. Tilgangur frv. til laga um breytingu á lagaákvæðum er varða samgönguáætlun og fleira er tvíþættur, annars vegar að breyta ákvæðum núgildandi laga svo þau samræmist frv. til laga um samgönguáætlun og hins vegar að breyta lagaákvæðum sem tengjast ekki gerð samgönguáætlunar.
Helstu lagabreytingar sem varða gerð samgönguáætlunar varða ákvæði núverandi laga um vinnulag og endurskoðun vegáætlunar, flugmálaáætlunar, hafnaáætlunar og sjóvarnaáætlunar þannig að staða þeirra breytist verulega, og í reynd verða þær hluti af fjögurra ára áætlun samgönguáætlunar. Nöfn vegáætlunar og flugmálaáætlunar eru látin halda sér og verða kaflar í fjögurra ára áætluninni.
Hafnaáætlun og sjóvarnaáætlun ásamt áætlun fyrir rekstur annarra siglingamála og Siglingastofnunar verða einnig kafli í fjögurra ára áætlun sem fær heitið Siglingamálaáætlun. Þess utan eru lagaákvæði um langtímaáætlun í vegagerð felld út, enda er samgönguáætlun til 12 ára áætlað hlutverk hennar eins og fyrr kom fram.
Annað mikilvægt ákvæði varðar breytingar á verksviði og skipan flugráðs og hafnaráðs. Fulltrúar beggja ráða verða eftir breytingu sex í stað fimm áður. Lagt er til að ráðherra skipi þrjá fulltrúa án tilnefningar, þar af bæði formann og varaformann, og atkvæði formanns ráði úrslitum falli atkvæði jöfn.
Einnig er að finna í frv. hugmynd um að í flugráð verði alfarið skipað af ráðherra í stað tveggja fulltrúa tilnefndra af ráðherra og þriggja fulltrúa kjörinna af Alþingi. Hún fellur að því hlutverki flugráðs að vera ráðgefandi fyrir samgrh., m.a. í ýmsum málum sem síðar koma til kasta Alþingis. Ég óska eftir því við samgn. að hún taki þessar breytingar á skipan flugráðs til vandlegrar skoðunar því eins og fyrr segir er gert ráð fyrir breyttu hlutverki ráðsins.
Í frv. er lagt til að tveir fulltrúar hafnaráðs verði skipaðir samkvæmt tilnefningu Hafnasambands sveitarfélaga sem er óbreytt frá núgildandi lögum. Nýmæli er hins vegar að ráðherra skipar einn hafnaráðsmann samkvæmt tilnefningu Samtaka atvinnulífsins sem ætlað er að vera fulltrúi notenda. Það sama á við um flugráð en þar er nýmæli að tveir fulltrúar verða tilnefndir af Samtökum atvinnulífsins sem fulltrúar hagsmunaaðila með sérþekkingu í flugmálum og einn samkvæmt tilnefningu Samtaka ferðaþjónustunnar sem er ætlað að vera fulltrúi notenda.
Flugráði og hafnaráði er veitt nýtt og veigamikið hlutverk við gerð samgönguáætlunar. Þessum ráðum er ætlað að veita ráðherra sjálfstæða umsögn um tillögur samgönguráðs, þ.e. samgönguáætlun, og koma að henni eftir að tillaga ráðsins liggur fyrir. Hlutverk hafnaráðs er að öðru leyti aðlagað frv. til nýrra hafnalaga sem lagt hefur verið fram hér á Alþingi.
Í frv. eru eins og áður sagði jafnframt breytingar á vegalögum og lögum um Siglingastofnun Íslands auk lagaákvæða tengdum síðarnefndu lögunum sem varða ekki sjálfa samgönguáætlunina. Annars vegar er vegalögum breytt til samræmis við breytta yfirstjórn skipulags- og byggingarlaga og hins vegar er starfsheitinu ,,forstjóri Siglingastofnunar`` breytt í ,,siglingamálastjóri`` í ýmsum lögum varðandi siglingamál. Er þetta til samræmis við önnur starfsheiti í stofnunum samgöngumála, þ.e. ferðamálastjóri, flugmálastjóri, vegamálastjóri o.s.frv.
Herra forseti. Ég hef nú mælt fyrir þessum tveimur frv. sem varða samgönguáætlun. Ég legg til að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. samgn.