Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég hygg að það sé ekki ofsögum sagt að ævisaga þessa þingmáls sé alveg í hnotskurn lýsandi fyrir stjórnarsamstarfið í þessari ríkisstjórn. Öll þjóðin man hvernig þetta mál bar að, þ.e. hæstv. forsrh. fyrtist við þegar Þjóðhagsstofnun leyfði sér að hafa uppi spár og svo ég tali nú ekki um gagnrýni á hagstjórn hæstv. ríkisstjórnar í umfjöllun sinni. Er ég þá sérstaklega að vísa til skýrslu sem Þjóðhagsstofnun sendi frá sér í marsmánuði 2001, ritsins Þjóðarbúskapsins. Reyndar örlaði á því að hæstv. forsrh. Davíð Oddsson væri ekki alveg ánægður með stofnunina þegar hún í desembermánuði 2000 spáði heldur meiri verðbólgu og heldur verri þjóðhagshorfum á árinu 2001 en forsrh. þótti gott. Það kom svo á daginn að stofnunin hafði hárrétt fyrir sér og rúmlega það því verðbólgan fór mun hærra á árinu 2001 en meira að segja Þjóðhagsstofnun þarna spáði.
Þá komu kenningar frá hæstv. forsrh. um að þetta væri ekki merkilegur pappír, þessi spá Þjóðhagsstofnunar, því þeir hefðu m.a. gleymt að reikna inn í lækkandi olíuverð því það vissu allir menn, sagði forsrh., að olíuverðið mundi lækka á árinu 2001. Þannig var með ýmsum hætti reynt að gera spá þessarar stofnunar ótrúverðuga. Þegar það svo gerist í mars 2001 að ritið Þjóðhagsbúskapurinn kemur út og spáir mun meiri verðbólgu og dekkri þjóðhagshorfum en áður hafði verið talið og gefur m.a. þær skýringar á að slök hagstjórn á árunum 1998--1999 sé að birtast mönnum í verki, þá fauk í tröllið. Þá reiddist hæstv. forsrh. og boðaði að stofnunin yrði slegin af. Af varð nokkur hvellur í þjóðfélaginu. Þetta var eins og fleiri stórtíðindi í íslenskum stjórnmálum, gert í beinni útsendingu. Það eru helst ekki teknar stórar ákvarðanir í íslenskum stjórnmálum þegar verulega feitt er á stykkinu, slegnar eru af ríkisstjórnir eða stofnanir, nema það sé gert umhugsunarlaust í beinni útsendingu. Það mun hafa verið í viðtali í þættinum Ísland í dag sem hæstv. forsrh. kvað upp dauðadóminn yfir Þjóðhagsstofnun. Þannig var það, herra forseti.
Svo er þannig komið að nú hlýtur hæstv. utanrrh., starfandi forsrh., þau dapurlegu örlög að mæla fyrir þessu frv., frv. um aftöku á Þjóðhagsstofnun, sem sterkur grunur lék á að Framsfl. væri á móti, sem hv. formaður þingflokks Framsfl., Kristinn H. Gunnarsson, lýsti sig alveg andvígan og taldi framgöngu forsrh. forkastanlega. En þetta er auðvitað stjórnarsamstarfið í hnotskurn. Niðurstaða mála er alltaf á annan hvorn veginn, að Framsókn lekur niður í málunum bótalaust eða hún verslar og fær eitthvað í staðinn ef hún hefur aðstöðu til þess. Það eina sem í raun er fróðlegt og spennandi að velta fyrir sér í þessu tilliti er hvort eigi nú betur við. Hvort lak Framsókn niður bótalaust í þessu máli eða náði hún að versla og fá eitthvað fyrir snúð sinn? Getur verið að þetta mál sé tengt þeirri þráhyggju framsóknarmanna að troða hér Kárahnjúkafrv. í gegn í tilgangsleysi? Er hugsanlegt að til hafi orðið einhver pakki í samtölum hæstv. forsrh. og hæstv. utanrrh. um svona brýn framfaramál og þjóðþrifamál ríkisstjórnarinnar, eins og að leggja niður Þjóðhagsstofnun sem er orðið persónulegt metnaðarmál hæstv. forsrh. að skuli ganga fram hvað sem tautar og raular, og þá önnur mál sem t.d. höfðu sálrænt mikla þýðingu fyrir Framsfl., eins og að troða í gegn Kárahnjúkamálinu í því augljósa tilgangsleysi sem þar var á ferðinni þar sem málið er í biðstöðu og í raun nánast aftur á byrjunarreit? Að minnsta kosti er orðin veruleg töf þar á og ekki mun þörf á heimildinni næstu eitt til tvö árin a.m.k.
Til að fullkomna sköpunarverkið, herra forseti, til að fullkomna þetta, er hæstv. forsrh. að sóla sig í Víetnam. Hann er að leggja blómsveig á leiði Ho frænda og skoða hvernig skæruliðar Víetkong höfðu það á sínum tíma og telur þetta allt hið athyglisverðasta. Morgunblaðið er svolítið vandræðalegt yfir þessu máli. Það birtir að vísu myndir samviskusamlega af leiðtoganum í heimsókninni þar sem hann leggur blómsveig á leiði Ho Chi Minh og skríður út úr jarðhýsum skæruliða Víetkong, en er samt pínulítið vandræðalegt og spyr hvort forsrh. þyki þetta ekkert óþægilegt vegna Víetnamstríðsins og kalda stríðsins og þeirra stellinga sem Ísland, Sjálfstfl. og Morgunblaðið var í á þeim tíma. Nei, nei, forsrh. telur að það eigi að heiðra siðvenjur heimamanna þegar maður er þeirra gestur og það er allt rétt í því. En uppi á Íslandi er hæstv. utanrrh. í flórmokstrinum. Á meðan forsrh. sólar sig í Víetnam með fjölmennu föruneyti eru þau dapurlegu örlög dæmd yfir hæstv. utanrrh. að hann er hér í flórmokstrinum, að moka í gegnum þingið þessu gæluverkefni hæstv. forsrh. sem allir menn sjá að engin sérstök rök standa til að afgreiða, allra síst með þeim hætti að troða þessu í gegn illa undirbúnu í andstöðu við starfsmenn og í raun gegn öllum efnislegum rökum því það birtist mönnum meira að segja hér í pappírunum að þetta muni kosta aukin útgjöld og engin leið er að færa rök fyrr því að þetta muni skila skilvirkari þjóðhagsspám eða að þær verði taldar betur marktækar þegar þær verða komnar í armslengd frá sjálfu framkvæmdarvaldinu í enn ríkari mæli en nú er, til að mynda sá hluti þeirra sem fer beint inn í fjmrn. sjálft. Það er þó sá munur á að Þjóðhagsstofnun hefur verið tiltölulega sjálfstæð stjórnsýslustofnun sem hefur borið trúnað fyrst og fremst gagnvart sjálfri sér hvað varðar fagleg vinnubrögð og aðra slíka hluti. Forsrh. hefur vissulega farið með málefni hennar og ráðið þar til forstjóra og annað því um líkt. En lögin hafa tryggt stofnuninni hlutverk og tiltekið sjálfstæði sem hverfur í burtu.
Hver ræður deildum fjmrn.? Hver segir þeim fyrir verkum? Hver ræður því hvort tekið er mark á þeim pappírum sem þar eru unnir eða þeir sýndir nokkurn tíma? Það er húsbóndinn. Það er fjmrh. Hvert einasta handtak sem gert er í ráðuneyti er gert á ábyrgð ráðherrans. Hann ræður hverjum stafkrók sem þaðan fer og sem þaðan er sýndur á pappír. Þannig er það samkvæmt stjórnskipun landsins. Svo kemur hæstv. utanrrh. í andsvörum og ætlar að kenna okkur það stafróf að illa fari á því ef Þjóðhagsstofnun væri undir Alþingi því að þá væri ruglað saman hlutverkum og þrískiptingu valdsins. Þvílíkt öfugmæli! Ef eitthvað er að rugla saman hlutverkunum, þá er það þetta, þ.e. að fara með þjóðhagsáætlanir og gerði þjóðhagsspáa til framkvæmdarvaldsins sjálfs en ætla samt að reyna að fá menn til að taka mark á því sem hlutlægu og óháðu verki. Nei, herra forseti. Það gengur auðvitað engan veginn upp.
Það er ekkert að því að taka annan kost til skoðunar, þ.e. sjálfstæða, ekkert endilega stóra stofnun en sjálfstæða stofnun sem hefði fyrst og fremst það hlutverk með höndum að gera þjóðhagsspárnar. Það hefur auðvitað verið meginverkefni Þjóðhagsstofnunar út á við hvað þennan þátt varðar þó að þjóðhagsreikningarnir hafi verið það líka. En hið vandasama faglega eða pólitíska verkefni --- ekki flokkspólitíska heldur pólitíska vegna þess að það tengist stjórnmálunum, samskiptum stjórnar og stjórnarandstöðu, aðila vinnumarkaðarins o.s.frv. --- hefur verið gerð þjóðhagsspárinnar. En að búta þetta upp og setja sumt inn í fjmrn., sumt til Hagstofunnar sem heyrir undir forsrh., sumt inn í Seðlabankann og einhvern fjórða bút til ASÍ, er furðuleg niðurstaða, herra forseti. Hún er aldeilis furðuleg. Ég hefði talið að það væri nær máli ef þetta hefði allt farið til Hagstofunnar, ef Þjóðhagsstofnun og Hagstofan hefðu bara verið sameinaðar og þjóðhagsþátturinn, þjóðhagsreikningarnir og þjóðhagsspárnar hefðu orðið að sjálfstæðri deild eða sjálfstæðum þætti í starfsemi Hagstofunnar. En þessi sláturtíð að taka Þjóðhagsstofnun og slátra henni í fernt --- það á að skera skrokkinn í fjóra parta og skutla einum inn í fjmrn., öðrum inn í Hagstofuna, þeim þriðja inn í Seðlabankann og þeim fjórða til ASÍ. Er það nú verklag, herra forseti.
Aðeins um Seðlabankann. Hér var haldin ræða um hvað Seðlabankinn væri orðinn merkt fyrirtæki, sjálfstæður, óháður og með mikilvægt hlutverk á sviði hagstjórnarmála, gott og vel. En hefur það ekki líka ákveðnar afleiðingar í för með sér? Er ekki í mótsögn við það, herra forseti, að ætla jafnframt að setja til Seðlabankans verkefni sem kallar á samskipti hans við stjórnmálaflokkana í landinu og aðila vinnumarkaðarins? Jú, það er auðvitað þannig að þó að Seðlabankinn kunni vegna þessarar nýju stöðu sinnar að vilja efla sína burði, auka sína burði hvað varðar sjálfstætt mat á þjóðhagsforsendum þá er jafnaugljóst að það fer ekki saman við samskipti eða þjónustu við aðra aðila utan veggja Seðlabankans. Ég verð að segja alveg eins og er að ég hef skömm á þeim mönnum sem voru hér uppi með ræðuhöld um mikilvægi þess að efla sjálfstæði Seðlabankans, færa hann í átt til þess sem seðlabankar annarra landa hafa orðið á undanförnum árum. Ég tók þátt í því að vinna með slíkum mönnum og tók mark á þeim. Hvar eru þeir í dag? Hvar eru þeir menn sem ættu núna að koma til varnar sjálfstæði Seðlabankans og mótmæla því að Finnur Ingólfsson sé gerður að pólitískum verkamanni hjá Framsfl. og mótmæla því að viðfangsefni af þessu tagi séu sett yfir í Seðlabankann? Herra forseti. Það er greinilega ekkert að marka þessa menn. Þeir segja það sem þeim hentar hverju sinni. Það er voðalega áferðarfallegt að tala um sjálfstæði Seðlabankans og mikilvægi þess að hann geti sjálfstætt og óháð öllum beitt peningalegum stjórntækjum sínum. En svo finnst mönnum ekkert að því að öllu sé grautað saman aftur á nýjan leik og vitnað er í Jóhannes Nordal fyrir 40 árum síðan. Og eru það þá rökin að í reynd hafi ekkert breyst? Menn vilja hafa þetta svona í sínu gamla góða helmingaskipta pólitíska kerfi og allt blaðrið um nýja tíma, sjálfstæði og óhæði, markaðsaðhald og annað því um líkt, á auðvitað ekki við þegar annað hentar.
Nei, herra forseti. Svo er auðvitað gengið algerlega fram hjá starfsfólkinu í þessu máli. Það er búinn að vera loddaraleikur í gangi í sambandi við það. Það átti að heita að einhver undirbúningur færi af stað þar sem fyrrverandi forstjóri Þjóðhagsstofnunar væri þátttakandi. Hann var boðaður einu sinni til fundar, einu sinni. Þar með lauk því. Síðan er upplýst að það átti að heita svo að starfsfólkið ætti aðild að þessari vinnu sem leiddi til niðurstöðunnar núna þegar stjórnarflokkarnir voru búnir að ná saman, Framsókn búin að gefast upp eða fá eitthvað fyrir snúð sinn. En það er algerlega augljóst, og það segja fulltrúar starfsmannafélaga Þjóðhagsstofnunar, að það var sýndarmennska. Aldrei var ljáð máls á því að taka sjónarmið starfsfólksins til greina. Í áliti sem ég hef undir höndum frá fulltrúum starfsmanna segir:
,,Tekið skal fram að í þeirri vinnu`` --- þ.e. þeirri vinnu sem fulltrúar starfsmannanna náðarsamlegast fengu að koma að --- ,,sem fram hefur farið hefur meiri hluti samstarfshópsins`` --- fulltrúar valdsins --- ,,aldrei ljáð máls á því að ræða aðra möguleika til endurskipulagningar en þann að leggja niður Þjóðhagsstofnun.``
Til hvers er þá samráð? Það var aldrei ljáð máls á öðrum möguleika en þeim að fara að vilja forsrh., aldrei. Það var aldrei neitt annað inni í myndinni en að vilji hans hátignar, hæstv. forsrh., gengi fram. En til þess að það líti aðeins betur út á við er starfsfólkinu leyft að sitja þarna í tilgangsleysi, en svo er auðvitað ekkert gert með vilja þess né faglegt álit þess fólks og þeirra manna sem unnið hafa að þessu undanfarin ár. Hvar er þekkingin saman komin á Íslandi um gerð þjóðhagsspáa? Hún er í Þjóðhagsstofnun. Hverjir hafa sinnt alþjóðlegu samstarfi fyrir Íslands hönd á þessu sviði? Það er starfsfólk Þjóðhagsstofnunar.
Ég tel ekki hægt að ýta áliti starfsmanna út af borðinu vegna þess að þeir eigi hagsmuna að gæta eða áliti Þórðar Friðjónssonar. Þetta eru aðilar sem búa að faglegri þekkingu á þessu sviði. Ég tel að fremur eigi að taka með fyrirvara áliti úr hinni áttinni, frá þeim stofnunum sem auðvitað finnst ekkert að því að fá verkefnin til sín og fjármuni með. Hver vill ekki gjarnan bæta við sig hæð og fá nokkra starfsmenn í viðbót ef hann fær til þess peninga á silfurfati frá ríkinu og það ríkulega skammtað? Það liggur svo mikið við að þetta nái fram að ganga að það er skjalfest að kostnaðurinn mun fara verulega upp á við við breytinguna. Svo segir hæstv. utanrrh., starfandi forsrh., í flórmokstrinum fyrir forsrh., að þetta sé hagræðing. Hver er hagræðingin? Er hagræðing að dreifa verkefnunum í fjórar áttir, að láta Hagstofuna fá 88 millj. og fjmrn. 44 í viðbót, rúmlega upphæðina sem Þjóðhagsstofnun fær í heild í dag; að bæta við kostnaði upp á tugi milljóna vegna biðlauna? 20--25 millj. kr. er það talið kosta að bæta við ýmiss konar standsetningu húsnæðis, búnaði, flutningi, tölvukerfum upp á segjum 25 og eiga þá eftir að horfa til þeirra útgjalda sem bætast við hjá Seðlabankanum. Kannski ræður bankinn við það en það kostar peninga samt þó þeir komi ekki úr ríkissjóði. Er svo ekki búið að lofa Alþýðusambandi Íslands verulegum fjárhæðum í hagdeildir þess? Hvað gera samtök annarra launamanna? Eðlilega munu þau auðvitað ekki þola þá fráleitu mismunun sem væri fólgin í því að láta ein samtök launamanna í landinu, þó stór séu, fá sérstöðu í þessum efnum.
Það verður að segjast eins og er að t.d. umfjöllun Morgunblaðsins í morgun um samskipti Alþýðusambandsins og hæstv. utanrrh. er merkileg. Ég leyfi mér, með leyfi forseta, að vitna í þá frétt. Þar er leiddur fram Gylfi nokkur Arnbjörnsson og hann segir, með leyfi forseta, um að færa þetta inn í Hagstofu og fjmrn.:
,,Gylfi sagði við Morgunblaðið að ASÍ hefði lýst skilningi á að slíkt gæti hentað t.d. Alþingi og stjórnmálaflokkunum en benti á að samtökin ættu hins vegar mjög erfitt með að fallast á þá leið.`` --- Þá er farið að semja við þau. En ASÍ telur að þetta henti Alþingi og stjórnmálaflokkunum. Megi það vera alveg ljóst að ASÍ talar ekki fyrir hönd Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs í þessu máli. Það hentar okkur ekki að sjálfstæð Þjóðhagsstofnun verði slegin af og verkefnin færð undir pólitískan ráðherra í fjmrn. Það er algerlega fráleit framganga, herra forseti.
Síðan hefur eitthvað mildast andrúmsloftið í þessum samskiptum. Það hefur verið upplýst, með leyfi forseta:
,,Forystumenn ASÍ voru yfir alla helgina í samskiptum við Halldór Ásgrímsson, starfandi forsætisráðherra, vegna málsins og að sögn Gylfa telur ASÍ sig hafa fengið fyrirheit stjórnvalda, sem geri ASÍ kleift að sinna þessum verkefnum sjálft og efla starfsemi hagdeildar samtakanna.``
Peningar, heitir þetta á mannamáli. ASÍ hefur verið lofað ríflegum peningum til að gera gott úr málinu. Í hvers umboði er það gert? Það er vísað á ríkiskassann okkar þannig að hæstv. utanrrh. hefur verið dýr á fóðrum um helgina, hefur lofað fjármunum til viðbótar kostnaði sem verður meiri en af núverandi rekstri Þjóðhagsstofnunar. Þjóðhagsstofnun er til húsa í Seðlabankanum, samnýtir margs konar aðstöðu þar og mér er vel kunnugt um að það fyrirkomulag er tiltölulega hagkvæmt. Það er þess vegna ekki þannig að nein sérstök rök verði sótt í að gera þessar breytingar.
Ég minni á það, herra forseti, að fyrir þinginu liggur tillaga um að fara vandlega í málið þannig að nefnd, fulltrúar þingflokkanna ásamt með starfsmönnum Þjóðhagsstofnunar og fulltrúa frá forsrh., skoði málið, m.a. þann kost --- því er ekki slegið föstu en m.a. bent á þann kost --- að færa Þjóðhagsstofnun undir Alþingi, þ.e. þannig að hún starfi sem algerlega sjálfstæð og óháð stofnun í skjóli Alþingis. Ég er sannfærður um að það væri álitlegur kostur og gæti nýst okkur ágætlega að hafa litla en kröftuga og hagkvæma stofnun sem væri óumdeilanlega sjálfstæð og gæti lagt mat á þessa hluti. Við erum að mörgu leyti í allt annarri stöðu í þessum efnum en stórþjóðirnar þar sem fjölmargir óháðir aðilar, rannsóknastofnanir og háskólar, fyrir utan öfluga banka og fjármálastofnanir, eru með ýmiss konar spágerð á þessum sviðum. Þar er auðvitað byggt á opinberum og traustum gögnum og að við eigum að horfa á þetta út frá þeim aðstæðum og því fyrirkomulagi sem hér hefur verið og umgangast allar ákvarðanir af virðingu gagnvart starfsfólki og öðrum aðilum.