[prenta uppsett í dálka] 123. fundur, 127. lþ.
Frsm. heilbr.- og trn. (Jónína Bjartmarz):
Herra forseti. Ég mæli fyrir nál. hv. heilbr.- og trn. um 359. mál, frv. til laga um breyting á lögum um almannatryggingar, lögum um félagslega aðstoð, lögum um málefni aldraðra, lögum um heilbrigðisþjónustu og sóttvarnalögum.
Í nál. eru tilgreindir þeir gestir sem komu á fund nefndarinnar og eins umsagnaraðilar.
Frumvarp það sem hér er til umfjöllunar felur í sér breytingu á fimm lagabálkum sem ég hef þegar talið upp. Breytingarnar eru margar en snerta þó fæstar hin beinu réttindi bótaþega og sjúkratryggðra samkvæmt lögunum heldur er hér um að ræða breytingar sem flestar miða að því að laga ýmsa tæknilega ágalla sem á lögunum eru og bent hefur verið á, m.a. af umboðsmanni Alþingis og Ríkisendurskoðun. Helstu breytingar sem í frumvarpinu felast eru taldar upp í almennum athugasemdum með frumvarpinu. Óþarfi er að orðlengja um þær hér heldur vísa ég til athugasemdanna.
Nokkur ákvæði frv. snerta þó bein réttindi bótaþega og má þar sérstaklega nefna 3. og 4. efnismgr. 19. gr. sem fjalla um takmörkun á skuldajöfnunarheimildum vegna ofgreiðslu bóta og rétti bótaþega til vaxta séu bætur vangreiddar. Þessar breytingar fela í sér verulega réttarbót fyrir bótaþega.
Nefndin fjallaði sérstaklega um 17. gr. frv. en þar eru lagðar til breytingar á 47. gr. almannatryggingalaga. Í ákvæðinu er kveðið á um skyldu umsækjanda og bótaþega til að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til þess að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra.
Í þessu tilviki vegast á þörf Tryggingastofnunar fyrir greiðan aðgang að tekjuupplýsingum, sem teljast að vísu ekki til svokallaðra viðkvæmra persónuupplýsinga, og réttur skjólstæðinga hennar til friðhelgi einkalífs og persónuverndar.
Til að sætta framangreind sjónarmið gerir nefndin tillögu um að aðgangur Tryggingastofnunar að tekjuupplýsingum, án milligöngu bótaþega, verði bundinn því skilyrði að fyrir liggi samþykki þess sem gögnin varða og jafnframt að þess sé gætt við meðferð persónuupplýsinga sem aflað er á þennan hátt að uppfyllt séu skilyrði laga um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga. Þetta felur í sér að fái Tryggingastofnun ekki slíkt samþykki bótaþega eða maka hans, ef við á, er henni ekki heimilt að afla tekjuupplýsinga milliliðalaust frá skattyfirvöldum eða öðrum. Þetta felur jafnframt í sér að kjósi bótaþegi eða maki hans að veita ekki slíkt samþykki þá hvílir sú skylda á viðkomandi að koma nauðsynlegum upplýsingum til skila með eigin hendi innan þeirra tímamarka sem Tryggingastofnun ákveður hverju sinni.
Samkvæmt 76. gr. stjórnarskrárinnar skal öllum sem þess þurfa tryggður í lögum réttur til aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika. Ákvæðið felur í sér rétt sem skilgreindur hefur verið sem ótiltekinn lágmarksréttur sem löggjafanum er skylt að tryggja, samanber dóm Hæstaréttar í öryrkjamálinu svokallaða. Löggjafinn hefur útfært þennan rétt og birtist hann að hluta í ákvæðum almannatryggingalaga. Til að réttur einstaklings samkvæmt stjórnarskránni verði virkur á grundvelli laganna verður hann að uppfylla þær skyldur sem á hann eru lagðar og löggjafinn hefur talið nauðsynlegar til að unnt sé að framkvæma lögin. Rétti þessum fylgja með öðrum orðum skyldur sem geta leitt til þess, ef þeim er ekki sinnt, að réttur einstaklings raskist enda verður honum ekki komið til skila að skyldunum óuppfylltum.
Nefndin leggur ríka áherslu á þetta og að réttindum þeim sem að ofan greinir fylgja skyldur. Tryggingastofnun er ófær um að sinna hlutverki sínu nema hún hafi aðgang að tilteknum upplýsingum.
Þetta er einfaldlega forsenda þess að lögunum verði framfylgt og réttindum komið til skila.
Á þessum grundvelli og í samræmi við þá breytingu sem ég hef þegar gert grein fyrir leggur nefndin til að Tryggingastofnun verði heimilt að fresta greiðslu bóta ef ekki reynist unnt að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra vegna skorts á nauðsynlegum upplýsingum sem rekja má til umsækjanda, bótaþega eða maka hans, þar til úr upplýsingaskortinum er bætt. Hér er rétt að taka fram að Tryggingastofnun ber eins og öðrum stjórnvöldum að gæta hófs í ákvörðunum sínum og beita ávallt vægasta úrræðinu sem völ er á. Skortur á upplýsingum um tekjur maka, eingöngu, geta þannig aðeins leitt til frestunar á þeim hluta bóta sem tekjur maka hafa áhrif á. Það sem skilgreint hefur verið sem lágmarksréttur óháð tekjum maka ber Tryggingastofnun að sjálfsögðu að greiða út þótt til frestunar komi á ákvörðun og greiðslu þess hluta bótanna sem tekjur maka geta haft áhrif á. Ákvæði sem þetta er í raun sjálfgefið ef litið er til þess að ómögulegt getur reynst við þessar aðstæður að ákvarða rétta greiðslu samkvæmt lögunum. Nefndin telur eigi að síður ástæðu til að heimild Tryggingastofnunar til þessa komi skýrt fram í lögunum. Það undirstrikar þær skyldur sem réttinum fylgja og tekur af vafa um heimildir Tryggingastofnunar. Í tengslum við þessa breytingu leggur nefndin til að vaxtagreiðslur skv. 4. efnismgr. 19. gr. falli niður ef vangreiðslu bóta má rekja til skorts á upplýsingum sem rekja má til bótaþega eða maka hans. Það verður að teljast óeðlilegt að reikna vexti á bótafjárhæð sem er vangreidd af ástæðum sem Tryggingastofnun ræður ekki við enda er bótaþega og maka, ef við á, skylt að veita upplýsingar.
Nefndin fjallaði nokkuð um hlutverk tryggingaráðs og leggur til breytingar á 14. gr. frv. er varða hlutverk ráðsins til samræmis við nútímastjórnsýsluhætti og ábyrgð ráðherra.
Nefndin leggur til að frv. verði samþykkt með breytingum sem gerð er tillaga um í sérstöku þingskjali. Ég vil nefna nokkrar þær helstu sem getið er um í nál.
Upphæðir ýmissa bóta hafa tekið breytingum frá því að frv. var samið og lagt fram. Lagðar eru til breytingar til samræmis við það.
Breyting áðurnefndrar 14. gr. frv. lýtur að 33. gr. almannatryggingalaga. Með breytingunum eru heimildir tryggingaráðs til að setja reglur um einstaka stafliði í 1. mgr. 33. gr. felldar brott. Þess í stað er ráðherra veitt heimild í sérstakri málsgrein til að setja reglugerð um greiðslur samkvæmt ákvæðinu. Greiðslur samkvæmt því eru á ábyrgð ráðherra sem æðsta yfirmanns Tryggingastofnunar og því eðlilegt að reglugerðarvaldið sé hjá honum.
Svo sem ég hef þegar sagt var það mat nefndarinnar að þessi breyting væri til samræmis við nútímastjórnsýsluhætti og til samræmis við ábyrgð ráðherra. Hitt er annað mál að ráðherra getur falið Tryggingastofnun að setja tilteknar reglur á ákveðnum sviðum innan þess ramma sem hann setur.
Lagðar eru til nokkrar breytingar á 17. gr. frv. Skv. 1. efnismgr. skal sækja um allar bætur frá Tryggingastofnun með tilteknum undantekningum. Lagt er til að undanþáguheimildir frá þessu verði rýmkaðar nokkuð og það lagt í hendur Tryggingastofnunar að ákveða hvaða flokka bóta, innan þess ramma sem er tilgreindur í ákvæðinu, þurfi ekki að sækja um. Þá leggur nefndin jafnframt til að örorkulífeyrisþegum sem ná 67 ára aldri verði sparað það ómak að þurfa að sækja sérstaklega um ellilífeyri skv. 11. gr. laganna. Slík umsókn verður að teljast óþörf þar sem allar upplýsingar um bótaþegann liggja fyrir hjá Tryggingastofnun. Nefndin gerir ráð fyrir að sú breyting sem verður hjá örorkulífeyrisþega þegar hann nær 67 ára aldri eigi sér stað sjálfkrafa með einfaldri tilkynningu Tryggingastofnunar til lífeyrisþega.
Ég hef þegar fjallað um tillögu nefndarinnar að breytingum á 2. efnismálslið 17. gr. laganna um heimild Tryggingastofnunar til að sækja tekjuupplýsingar beint til skattyfirvalda o.fl. samkvæmt ákvæðinu og að sú heimild verði bundin því skilyrði að fyrir liggi skriflegt samþykki umsækjanda eða bótaþega. Þegar um hjón er að ræða verður að liggja fyrir skriflegt samþykki beggja og fleiri atriði því tengd. Nefndin vill þó taka fram að ef það telst bersýnilega ósanngjarnt með tilliti til aðstæðna lífeyrisþega að fella vexti niður er ekki gert ráð fyrir að heimildin til þess verði nýtt.
Ég hef líka þegar gert grein fyrir þeirri breytingu sem nefndin leggur til í 4. efnismgr. 19. gr., þ.e. að vextir samkvæmt ákvæðinu falli niður ef bætur eru vangreiddar vegna skorts á upplýsingum og upplýsingaskortinn má rekja til bótaþega eða maka hans, og ætla ég ekki að orðlengja frekar um þá breytingu. En eins og ég hef þegar sagt er forsenda þess að unnt sé að greiða bætur samkvæmt lögunum sú að tekjuupplýsingar liggi fyrir.
Lögð er til breyting á útreikningi vistunargjalds, sbr. 28. og 30. gr. frv. Með þessari breytingu er lagt til að í stað þess að miða kostnaðarþátttöku vistmanns í dvalarkostnaði hvers mánaðar við tekjur að teknu tilliti til afdreginnar staðgreiðslu skuli miðað við 1/12 af áætluðum tekjum að teknu tilliti til innheimtuhlutfalls staðgreiðslu og persónuafsláttar viðkomandi staðgreiðsluárs. Með breytingunni er stefnt að því að ná fram því markmiði að Tryggingastofnun ríkisins verði fært að ákvarða bráðabirgðakostnaðarþátttöku vistmanna í greiðslu dvalarkostnaðar þannig að dregið sé úr of- eða vangreiðslu við uppgjör á kostnaðarþátttöku.
Þá leggur nefndin til breytingu á 15. gr. frv. og 36. gr. almannatryggingalaga sem felur í sér heimild ráðherra til að ákveða í reglugerð að veita skuli hjálp við nauðsynlegar rannsóknir og aðgerðir, samkvæmt b-lið greinarinnar, hjá öðrum sérfræðingum á heilbrigðissviði en sérfræðilæknum.
Um þessa breytingu vil ég vísa til álits nefndarinnar í 169. máli, Heilbrigðisþjónusta og almannatryggingar, sem varð að lögum nr. 154/2001 en þar sagði, með leyfi forseta:
,,Í b-lið 4. gr. frumvarpsins er talað um sérfræðinga sem samningar skv. 39. gr. taka til. Þetta ákvæði laganna hefur hingað til verið skýrt þannig að það eigi einungis við sérfræðilækna. Nefndin telur að svo þröng lögskýring eigi ekki rétt á sér og leyfir nefndin sér að skýra ákvæðið þannig að samninganefnd skv. 39. gr. almannatryggingalaga sé á þessum grundvelli heimilt að semja við fleiri stéttir heilbrigðisstarfsmanna um greiðsluþátttöku almannatrygginga eftir því sem henta þykir til að framfylgja stefnu í heilbrigðismálum hverju sinni. Heimild ráðherra í 2. efnismgr. h-liðar 4. gr. frumvarpsins er einnig til þess fallin að gera ráðherra kleift að kaupa þá þjónustu sem ríkið vill veita og þörf er á á hverjum tíma.``
Þrátt fyrir framangreinda lögskýringu nefndarinnar hefur orðið bið á því að samið hafi verið við fleiri heilbrigðisstéttir. Af þessum sökum og til að taka af allan vafa sem kann að vera um heimild samninganefndar leggur nefndin til, svo sem ég hef þegar sagt, að ráðherra verði heimilt í reglugerð að kveða á um að veita skuli hjálp við nauðsynlegar rannsóknir og aðgerðir skv. b-lið hjá öðrum sérfræðingum á heilbrigðissviði en sérfræðilæknum. Á grundvelli slíkrar reglusetningar hefur samninganefndin skýra heimild til að ganga til samninga við fleiri sérfræðinga á heilbrigðissviði.
Þá leggur nefndin til breytingu á 24. gr. frv. og 5. gr. laga um félagslega aðstoð en sú grein fjallar um heimild við sérstakar aðstæður til að greiða bætur til maka elli- eða örorkulífeyrisþega. Breytingin sem nefndin leggur til felur í sér heimild, ef sérstakar aðstæður eru fyrir hendi, til að greiða öðrum sem halda heimili með elli- eða örorkulífeyrisþega umönnunarbætur eftir nánari reglum sem ráðherra setur um framkvæmdina.
Það má leiða að því líkur að þessi breyting geti dregið úr eftirspurn eftir plássum á dvalar- og hjúkrunarheimilum og jafnvel á sjúkrahúsum enda heyrast stundum dæmi um einstaklinga sem nýti þau pláss vegna skorts á viðeigandi vistunarrýmum eða umönnun heima fyrir. Leiði þessi breyting til þess að einhverjir sjái sér fært að annast um lífeyrisþega sem þeir halda heimili með í stað þess að þeir séu inniliggjandi getur verið um verulegan sparnað að ræða.
Þá eru lagðar fram brtt. á gildistökutíma tiltekinna ákvæða frv. en hjá fulltrúum Tryggingastofnunar sem komu á fund nefndarinnar kom fram að stofnunin teldi sig þurfa lengri tíma til undirbúnings fyrir gildistökutímann en gert var ráð fyrir í frv.
Undir álit þetta rita auk frsm. hv. þm. Ásta Möller, Katrín Fjeldsted, Einar Oddur Kristjánsson og Magnús Stefánsson. Og með fyrirvara hv. þm. Ásta R. Jóhannesdóttir, Margrét Frímannsdóttir og Þuríður Backman.
