[prenta uppsett í dálka] 135. fundur, 127. lþ.
Frsm. 2. minni hluta umhvn. (Þórunn Sveinbjarnardóttir):
Herra forseti. Þann 22. mars sl., ef mig misminnir ekki, boðaði hæstv. umhvrh. til fréttamannafundar og lýsti þar fyrirætlan sinni að setja á fót nýja Umhverfisstofnun, sameina nokkrar stofnanir ráðuneytisins. Hér stöndum við sex vikum síðar. Þetta mál hefur verið afgreitt með miklum hraði svo ekki sé dýpra í árinni tekið í hv. umhvn. Um málið voru haldnir þrír fundir. Málið var í nefndinni í rétt rúma viku og var tekið út úr henni 19. apríl sl.
Ég mæli fyrir nál. 2. minni hluta umhvn. sem ég rita undir ásamt hv. þm. Jóhanni Ársælssyni.
Annar minni hluti umhverfisnefndar Alþingis gagnrýnir vinnubrögð umhverfisráðuneytisins við undirbúning og framlagningu frumvarps til laga um Umhverfisstofnun. Frumvarpið var, eins og ég var að lýsa, afgreitt á mjög stuttum tíma í umhverfisnefnd Alþingis, umfjöllun um það var ófullnægjandi og mörgum spurningum er enn ósvarað um markmið, skipulag, verkefni og almenna starfsemi hinnar nýju Umhverfisstofnunar. Málið er því bæði vanbúið og ótímabært að okkar áliti. Nær hefði verið að undirbúa skipulagsbreytingar á stofnunum umhverfisráðuneytis betur og gefa útfærslu breytinganna meiri gaum. Þá hefði t.d. gefist kostur á því að huga að verkefnum á sviði umhverfismála sem heyra nú undir landbúnaðar- og sjávarútvegsráðuneyti.
Að auki telja undirrituð að við endurskoðun sem þessa hefði verið skynsamlegra að skoða stofnanauppbyggingu umhverfisráðuneytisins í heild. 2. minni hlutinn gerir ekki lítið úr nauðsyn þess að huga að sameiningu ríkisstofnana í því augnamiði að gera rekstur þeirra hagkvæmari, skilvirkari og faglegri. Í því tilfelli sem hér um ræðir er undirbúningur og markmiðssetning sameiningarinnar öll í skötulíki og í þokkabót má skilja á umsögn fjármálaráðuneytis um frumvarpið að eftir sem áður verði þeim stofnunum sem hér um ræðir naumt skammtað fé til rekstrar og því verði eftir sem áður aðeins unnt að sinna brýnustu verkefnum þeirra. Varla geta það talist háleit markmið á sviði umhverfismála.
Ég vil taka fram, herra forseti, að því fer fjarri að við fulltrúar Samfylkingarinnar í hv. umhvn. séum því mótfallin að ræða skipulagsbreytingar á þessu sviði eða skipulagsbreytingar á sviði stofnanauppbyggingar í umhverfismálum en eins og áður hefur verið frá greint í umræðunni hafa verið á floti hugmyndir um matvælastofnun að evrópskri fyrirmynd eða eins og verið er að setja á fót innan Evrópusambandsins og því hefðum við haldið að kannski hefði mátt nota ferðina til þess að gera þetta vandlega og huga betur að því hvað heyrði undir væntanlega matvælastofnun, hvað undir Umhverfisstofnun og hvernig ætti að sinna rannsóknarþættinum sem líka heyrir undir umhvrn.
En ég ætla að tíunda aðeins nánar rök okkar sem skipum 2. minni hluta umhverfisnefndar fyrir því að leggjast gegn stofnun Umhverfisstofnunar með þeim hætti sem lagt er til í frumvarpi umhverfisráðherra.
Það er álit 2. minni hluta að réttast hefði verið að skipa fyrst starfshóp til að undirbúa sameiningu þessara stofnana og að sá starfshópur hefði átt að hafa náið samráð við starfsmenn stofnananna um fyrirkomulag sameiningarinnar og verkaskiptingu. Einboðið er að fulltrúar starfsmanna eigi sæti í starfshópi sem skipaður verður samkvæmt frumvarpinu verði það að lögum.
Hæfniskröfur til forstjóra eru ekki skýrar utan að viðkomandi á að hafa háskólamenntun. Ekki er því talið nauðsynlegt að forstjórinn hafi sérþekkingu á viðfangsefnum stofnunarinnar en engu að síður hefur hann síðasta orðið um mannaráðningar. Í nýrri Umhverfisstofnun getur einnig hæglega komið til hagsmunaárekstra innan húss, t.d. ef Náttúruvernd ríkisins leggst gegn veitingu starfsleyfis sem Hollustuvernd þarf svo að taka afstöðu til. Hver á þá að vera úrskurðaraðili innan stofnunarinnar, herra forseti? Forstjóri sem e.t.v. hefur ekki sérþekkingu á því máli sem fjallað er um? Þennan hnút þarf að leysa áður en af sameiningu framangreindra stofnana getur orðið.
Lagt er til í frumvarpinu að hreindýraráð verði lagt niður en áfram á að hafa einn starfsmann á Austurlandi. Í umsagnarbréfi hreindýraráðs er ekki gerð athugasemd við að yfirstjórn hreindýramála verði hjá Umhverfisstofnun en skipulagning veiðanna verði áfram í höndum heimamanna. Lögð er áhersla á að áfram verði starfandi ráðgefandi hreindýraráð sem umhverfisráðherra skipi. Hreindýraráð fengi hlutverk ráðgjafarnefndar um vernd, veiði og nýtingu hreindýrastofnsins á Austurlandi. Við þessu er ekki orðið í frv.
Í umsögn Skotveiðifélags Íslands kemur fram að félagið telur embætti veiðistjóra eiga að vera í Reykjavík, enda búi um 80% íslenskra skotveiðimanna á höfuðborgarsvæðinu. Þá er bent á að sum verkefni embættisins mætti bjóða út, t.d. námskeiðahald og útgáfu veiðikorta.
Vegna þess hversu flýtirinn var mikill við afgreiðslu frv. hefur í raun ekki gefist tóm til að athuga þau atriði betur sem hér er verið að benda á.
Áhyggjur af sessi matvælaeftirlits innan hinnar nýju stofnunar koma til dæmis fram í umsögn Samtaka iðnaðarins. Þar segir m.a. að samtökin telji nær að efla matvælaeftirlit fremur en draga úr því eins og veruleg hætta virðist á að þeirra áliti ef málefni matvæla verða gerð að lítt skilgreindum hluta mun stærri stofnunar. Er hér komið aftur inn á það sem ég nefndi í upphafi, herra forseti, um nauðsyn þess að skipuleggja slíka hluti heildstætt og ef það er ætlan stjórnvalda að setja á stofn matvælastofnun, þá er það skoðun þeirrar sem hér stendur að betra hefði verið að horfa á allt sviðið eins og það liggur fyrir núna en ekki bara til Hollustuverndarinnar og Náttúruverndar ríkisins auk þeirrar litlu stofnunar sem hér heyrir undir líka.
Starfsmenn eru uggandi um sinn hag. Fram kom á fundi umhverfisnefndar að starfsfólk matvælasviðs Hollustuverndar hafi áhyggjur af því að sviðið verði utan garðs í hinni nýju stofnun. Starfsfólk eiturefna- og mengunarsviðs er hins vegar jákvætt gagnvart breytingunni, ekki síst í ljósi þess að það á að flytjast í nýtt og boðlegt húsnæði. Starfsmenn Náttúruverndar ríkisins fluttust í nýtt húsnæði árið 2000 en eins og gefur að skilja tekur nokkurn tíma að koma sér fyrir á nýjum stað og því bera menn nokkurn kvíðboga fyrir flutningi enn á ný. Til þess að eyða óvissu vegna hins hugsanlega sameiningarferlis verður m.a. að tryggja starfsmönnum sæti í undirbúningshópnum sem á að setja á fót, eða starfshópnum eins og hann heitir, og sjá til þess að þeir hafi aðgang að öllum upplýsingum um ferlið. Réttarstöðu starfsmanna þarf líka að skýra betur, t.d. það ákvæði til bráðabirgða að starfsmenn eigi forgang til starfa á fyrsta starfsári stofnunarinnar en það orkar tvímælis.
Hlutfallsleg stærð þeirra stofnana sem á að sameina er einnig umhugsunarefni eins og bent hefur verið á, m.a. í umsögn dýraverndarráðs. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Dýraverndarráð bendir á að þær stofnanir og nefndir sem ætlunin er að sameina í Umhverfisstofnun eru misstórar og ráðið telur mikla hættu á að ekki verði jafnræði með þeim. Í þessu sambandi má nefna að dýraverndarráð hefur í dag einn starfsmann í 25% starfshlutfalli, hreindýraráð hefur einn starfsmann, embætti veiðistjóra á Akureyri fimm starfsmenn, Náttúruvernd ríkisins 17 starfsmenn á móti 50 starfsmönnum Hollustuverndar ríkisins. Að mati dýraverndarráðs verður í lagafrumvarpinu að vera tryggt að starfsemi minni eininganna beri ekki skaða af sameiningunni. Einnig verður að koma skýrt fram hvernig slík sameining á að auka hagræðingu en það er að mati ráðsins ekki nægilega vel rökstutt.`` Óhætt er að taka undir hvert einasta orð í þessari umsögn, herra forseti.
Eftirlit með alþjóðlegum samningum á sviði umhverfismála er í lausu lofti og óljóst hvernig þeim verður framfylgt. Svo virðist sem lítill skilningur sé innan umhverfisráðuneytisins á mikilvægi þeirrar þekkingar sem aflað hefur verið innan Náttúrufræðistofnunar Íslands á framkvæmd og eftirliti með alþjóðlegum samningum á sviði umhverfismála. Ekki er hægt að draga aðra ályktun af þeirri hugmynd að flytja þessi verkefni til Umhverfisstofnunar án þess að kveða nánar á um hvernig skuli að því staðið. Fram kom í máli fulltrúa Náttúrufræðistofnunar Íslands, sem kom á fund umhvn., að þar á bæ þætti eðlilegt að stækka starfshópinn títtnefnda sem undirbúa á starfsemi Umhverfisstofnunar, m.a. með tilliti til þessa verkefnisflutnings.
Einnig verður að teljast fráleitt, herra forseti, að kveða á um það í lögum, sbr. 1. gr. frumvarpsins, að stofnunin skuli vera í Reykjavík. Höfuðborgarsvæðið er eitt atvinnusvæði og það hlýtur að ráðast af framboði hentugs leiguhúsnæðis á svæðinu hvar hagkvæmt verður að setja hina nýju stofnun niður ef af henni verður.
Að síðustu skal á það bent að það er til lítils að sameina nokkrar fjársveltar stofnanir og gera úr þeim eina stóra fjársvelta Umhverfisstofnun. Sem dæmi má nefna að forstjóri Hollustuverndar telur að um 150 millj. kr. vanti árlega til þess að stofnunin geti staðið undir skuldbindingum sínum vegna EES-samningsins. Hvert verður í raun sóknarfæri hinnar nýju Umhverfisstofnunar ef framlög þessarar starfsemi verða áfram skorin niður við trog?
Þá verður að teljast óraunhæft með öllu að kostnaður við flutning þessara fimm stofnana undir eitt þak verði ekki neinn eins og haldið er fram í umsögn fjármálaráðuneytisins um frumvarpið. Verði af þessari sameiningu er ljóst að gera verður ráð fyrir flutningskostnaði í fjárlögum 2003 en fram kom í máli forstjóra Náttúruverndar ríkisins, sem hefur mjög nýlega og góða reynslu af flutningi stofnunar sinnar, að kostnaðurinn gæti numið allt að 40 millj. kr., herra forseti, þ.e. kostnaðurinn við flutning og sameiningu stofnananna.
Annar minni hluti umhvn. telur fagleg samlegðaráhrif af sameiningu þessara stofnana geta verið jákvæð til lengri tíma litið en undirbúningi sameiningarinnar er ábótavant í öllum aðalatriðum sem sést best á því að við erum að ræða frv. í 2. umr. sex vikum eftir að hæstv. umhvrh. hélt blaðamannafundinn þar sem hún tilkynnti um þessa ákvörðun. Því leggst 2. minni hluti umhvn. gegn því að frumvarp til laga um Umhverfisstofnun verði samþykkt.
Þetta nefndarálit, herra forseti, er undirritað af þeirri er hér stendur og hv. þm. Jóhanni Ársælssyni.
