Lúðvík Bergvinsson:
Virðulegi forseti. Við höldum áfram umræðu sem tók svo til allan föstudaginn þar sem við fjölluðum um frv. hæstv. sjútvrh. um breytingar á lögum um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum, þar sem sú umræða hafði skilað okkur því að hæstv. sjútvrh., sem reyndar getur ekki verið við þessa umræðu í dag eins og fram kom á föstudaginn, átti í miklum vandræðum með að útskýra þetta tiltekna mál.
Ástæða þess, virðulegi forseti, að ég óskaði eftir að fá að taka til máls í þessari umræðu er fyrst og fremst yfirlýsingar hæstv. sjútvrh. þess efnis að það frv. sem hér er, og á að vera liður í einhvers konar sátt eða sáttargjörð að því er varðar stjórn fiskveiða, byggi að hluta til á niðurstöðu auðlindanefndar. Ég vil mótmæla því harðlega.
Auðlindanefndin var á sínum tíma sett á stofn í kjölfar þál. sem hafði það að markmiði að reyna að koma upp og leggja til almennar reglur um hvernig náttúruauðlindum yrði ráðstafað og hvernig farið yrði með náttúruauðlindir í þjóðareign. Auðlindanefndin komst að þeirri meginniðurstöðu að haga ætti reglum þannig að allir hefðu jafnan aðgang að þessum auðlindum og þar sem um takmarkaðar auðlindir væri að ræða skyldi reglum þannig háttað að mönnum yrði gefinn kostur á að bjóða í þessi réttindi og öðlast þau réttindi. Meginreglan átti að vera sú að þegar eftirspurn væri meira en framboð af takmörkuðum réttindum þá yrði um að ræða einhvers konar uppboð á þessum réttindum. Það er meginniðurstaða auðlindanefndar og breytir engu um hvaða náttúruauðlind er að ræða.
Hins vegar var það þannig í þessari nefnd að ákveðið var að taka eitt viðbótarskref að því er varðaði sjávarútveginn. Þar var opnað á, öfugt við það sem allt stefndi í allan vinnslutíma nefndarinnar til þess að hægt væri að skila einu sameiginlegu áliti, að auk þeirrar meginreglu sem fælist í því að þegar um takmarkaða náttúruauðlind væri að ræða þá skyldu þau réttindi boðin upp og öllum gefinn jafn aðgangur, svokölluð veiðigjaldsleið. Það voru tveir einstaklingar af níu sem lögðu áherslu á þessa leið þegar niðurstaðan kom fram. Þess vegna hefur verið dálítið aumkunarvert, og því miður er hæstv. sjútvrh. ekki við, að hlýða á að þær hugmyndir sem meiri hluti svokallaðrar endurskoðunarnefndar hefur skilað af sér byggi að einhverju leyti á niðurstöðu auðlindanefndarinnar. Þar hefur verið leitað í falskt skjól sem á sér enga stoð í raunveruleikanum. Ég held að það sé mikilvægt að þessu sé til haga haldið í umræðunni því að að miklu leyti hefur hæstv. sjútvrh. reynt að finna sér skjól í því að hér sé um að ræða hugmyndir sem byggi á niðurstöðu auðlindanefndar. Svo er ekki. Ég held að það sé mjög mikilvægt að þetta liggi fyrir við þessa umræðu.
Það er rétt líka, virðulegi forseti, að halda því til haga að auðlindanefndin svokallaða komst að þeirri meginniðurstöðu að því er varðaði fiskveiðistjórn að byggja ætti á kvótakerfinu, því kerfi sem við höfum á einn eða annan hátt reynt að koma á laggirnar í ein 16--17 ár, ef svo má að orði komast. Hins vegar er ekki hægt að neita því að stór hluti af þeim markmiðum sem reynt hefur verið að ná með fiskveiðistjórninni hefur ekki náðst. Það er umhugsunarefni, eftir 16--17 ár, hvernig á því stendur að á því fiskveiðiári sem nú er nýhafið sé ætlunin að veiða u.þ.b. 330 þús. tonn af bolfiski þegar flest árin áður en þetta kerfi var tekið upp skiluðu 550--600 þús. tonnum af bolfiski. Við hljótum að spyrja: Hvernig stendur á þessu?
Það er ekkert sjálfgefið um svör í þeim efnum en þetta er bara hinn harði veruleiki. Þetta er veruleikinn, þ.e. að við erum að taka miklu minna af auðlindinni en við gerðum áður en þetta kerfi kom til sögunnar og við hljótum að spyrja: Er þetta kerfinu að kenna? Hefur þetta eitthvað með veiðarfærin að gera? Hefur þetta með hitastigið í sjónum að gera o.s.frv.? Þetta er staðreynd sem liggur fyrir og ekki verður horft fram hjá.
Í öðru lagi er algerlega ljóst að þegar við takmörkum aðganginn að auðlindinni með þeim hætti sem við höfum gert þá hefur það vissulega vegið að minni sveitarfélögum úti á landi. Hvers vegna segi ég þetta? Jú, ef við horfum til þess að þessi byggðarlög hafi fyrst og fremst orðið til út af nálægðinni við auðlindina, út af möguleikanum að fá að nýta auðlindina, út af draumnum um geta vaxið af eigin störfum þá er alveg ljóst að það er búið að taka þennan draum frá þessum byggðarlögum. Þessi takmörkun, með þeim hætti sem við höfum nú gert, hefur gert það að verkum að möguleiki manna á því að byggja sig upp í sjávarútvegi í þessum byggðarlögum er miklu minni. Hann stafar ekki bara af því að það er ekki lengur frjáls aðgangur að auðlindinni heldur líka því að möguleiki á að komast yfir fjármagn í því skyni að kaupa sig inn í greinina er mjög takmarkaður. Það eru ekki hagsmunir fjármálastofnana að stuðla að því að fleiri aðilar komi inn í þessa grein.
Við höfum líka séð afleiðingar þessa alls ef við horfum á skólakerfið þar sem það tengist sjávarútvegi. Þar hefur orðið veruleg fækkun. Það er ekki vegna þess að áhugi á greininni hafi minnkað til mikilla muna heldur eru möguleikarnir í greininni miklu minni en áður. Menn hverfa á önnur mið og ég er sannfærður um að eitt stærsta vandamál þessara byggða er að kraftmiklir einstaklingar, sem á árum fyrr hefðu vel getað hugsað sér að fara út í útgerð og fiskvinnslu, sjá ekki tækifæri í því lengur. Þeir leita á ný mið. Þeir leita á ný mið í öðrum greinum þar sem tækifærin liggja.
Ég hef rætt þetta við afreksmenn á þessu sviði, hvort þeir sem ungir menn í dag hefðu farið þann veg sem þeir fóru á sínum tíma. Ég hef spurt þá að því hvort þeir mundu sjálfir fara í útgerð í dag. Þeir hafa ekki treyst sér til þess að svara því játandi vegna þess að tækifærin liggja ekki lengur þarna. Ég er sannfærður um að þetta er að verða eitthvert stærsta vandamál byggðanna vegna þess að þegar atorkufólk, öflugt fólk, færir sig úr þessum byggðarlögum þá veikir það þau til mikilla muna. Það er sannleikurinn í þessu öllu saman.
Kannski væri hægt að spyrja, þegar menn hugleiða þessa hluti í ljósi hæstaréttardóms sem féll fyrir nokkru og menn hafa túlkað svo að ekki sé mögulegt að takmarka aðgang skipa að auðlindinni, hvort ekki sé þá um leið forsendan fyrir kvótakerfinu fallin. Forsendan fyrir því að menn geti skapað auðlindarentuna er sú að menn geti stjórnað afkastagetu fiskiskipaflotans. Hún verður ekki til með öðrum hætti en að menn aðlagi afkastagetu fiskveiðiflotans afrakstursgetu fiskstofnanna. Þegar menn geta ekki lengur farið þessa leið hljóta þeir að þurfa að spyrja sjálfa sig: Er þá grundvallarforsendan sem allir hagspekingar gefa sér, að til að menn nái því markmiði með kvótakerfinu að til verði tiltekin auðlinda\-renta, þ.e. að við náum á þennan hátt meiri arði af nýtingu á auðlindinni en með öðrum kerfum --- að þessari forsendu fallinni eru þá ekki forsendur kerfisins í raun fallnar, eru þær ekki í raun brostnar? Þetta eru atriði sem ég held að við þurfum að skoða mjög vandlega.
Ég ætla ekki að svara þessari spurningu hér enda er ég ekki þess umkominn og hef kannski ekki nægilega yfirgripsmikla þekkingu til þess að svara því. En þetta er eitt af því sem við verðum að ræða. Komist Hæstiréttur að þeirri niðurstöðu að ekki sé hægt að stjórna sóknargetunni með þeim hætti sem gert var fyrr á árum þá stendur eftir sú stóra spurning: Er þá hægt að reikna með því að kvótakerfið, fiskveiðistjórnarkerfið, skili þeim árangri sem að er stefnt? Ég held að þetta sé ein af þeim grundvallarspurningum sem við þurfum að ræða.
Frv. sem hér er til umræðu lýtur hins vegar að því að færa tilteknar aflaheimildir frá einum skipaflota til annars og endurspeglar í sjálfu sér ekkert annað en að hér er á ferðinni eitthvert mesta og stærsta skömmtunarkerfi allra tíma. Hvað er það annað en skömmtunarkerfi þegar hæstv. sjútvrh. kemur og leggur fyrir Alþingi frv. sem er í raun og veru ekkert nema afrakstur af kjaraviðræðum smábátamanna og tiltekinna þingmanna stjórnarliðsins, þar sem lagt er til að tilteknar aflaheimildir séu færðar frá einum hóp til annars? Hvað er það annað en niðurstaða stjórnvalda þegar verið er að fjalla um tiltekið skömmtunarkerfi?
Það var dálítið fróðlegt á föstudaginn þegar í ræðustól komu nokkrir þingmenn Sjálfstfl. sem voru spurðir þeirrar spurningar hvort þeir gætu ímyndað sér, hvort þeir gætu hugsað sér meira miðstýringarkerfi en það að hæstv. sjútvrh. komi og leggi hér fram frv. sem felur í sér að tiltekinn bátafloti megi núna veiða aðeins meira, gangi hann inn í aflamarkskerfið, sem þýðir um leið að einhver annar floti megi þá veiða aðeins minna. Í því skyni að reyna að ná einhverri tiltekinni sátt er einum hópi skammtað meira á kostnað hins.
Það var fróðlegt, eins og ég nefndi áðan, að beina þeirri fyrirspurn til ýmissa hv. þm. Sjálfstfl. sem reyndar eru ekki í salnum einmitt núna, þegar þeir voru beðnir að upplýsa um kerfi sem væri miðstýrðara en þetta, að þá treystu þeir sé ekki til þess að svara því. En síðan án þess að blikna sökuðu þeir þá sem vildu brjóta þetta kerfi upp, þá sem vildu skapa ný tækifæri í þessu kerfi, um að vera bara sósíalista af gamla skólanum, hina verstu.
Það er dálítið merkilegt hvernig menn hafa ruglað saman öllum hugtökum í þessari umræðu og hvernig þeir hafa smám saman reynt að sýna fram á að svart sé hvítt og hvítt sé svart.
Frv. sem hér um ræðir er í sjálfu sér, eins og ég nefndi áðan, óskaplega rýrt að efni til, fyrir utan hvað það er orðið flókið að lesa þessi blessuðu frv. og varla fyrir nokkurn mann að skilja. Það felur ekkert í sér annað en að það á að leyfa þeim sem voru á þorskaflahámarki að veiða aðeins meira gegn því að þeir komi inn í þetta kerfi í því skyni að reyna að fá fram einhverja sátt eða rólegheit yfir þann hóp. Á móti kemur að þá veiðir einhver annar aðeins minna. Það er bara einfaldlega þannig.
Virðulegi forseti. Ástæða þess að ég vildi taka þátt í þessari umræðu var fyrst og fremst sú að ég vildi fjalla aðeins um þetta og þá ekki síst til að bera af þeim sem hér stendur og fleirum úr auðlindanefnd þær sakir að hugmyndir meiri hluta endurskoðunarnefndarinnar eigi að einhverju leyti rætur að rekja til niðurstöðu auðlindanefndar. Það er algerlega af og frá.
Af því ég nefndi fyrr í ræðu minni afleiðingar fiskveiðistjórnarkerfisins fyrir hinar minni byggðir landsins þá held ég að líka sé mikilvægt að halda því til haga að það liggur alveg kristaltært fyrir að bæði auðlindanefnd og svokölluð endurskoðunarnefnd sem hæstv. sjútvrh. skipaði, báðar þessar nefndir leggja til að ef innheimt verði einhvers konar veiðileyfagjald eða einhvers konar gjald af úthlutuðum aflaheimildum þá skuli það renna til landsbyggðarinnar.
Hví skyldi það vera? Hví skyldi það vera að báðar þessar nefndir leggja mikla áherslu á að þetta gjald eða það sem inn kemur renni til þeirra byggða sem að stórum hluta eða stærstum hluta lifa á sjávarútvegi? Það getur ekki verið af annarri ástæðu en þeirri að þau hafi orðið fyrir einhverju tjóni. Menn væru ekki að leggja til aukin framlög til þessara byggða nema þau hafi orðið fyrir einhverju tjóni.
Og af hverju skyldu þau hafa orðið fyrir tjóni? Það er vegna þess að þessar byggðir urðu til vegna nálægðarinnar við auðlindina en núna geta þau ekki nýtt hana. Báðar þessar nefndir viðurkenna það í sínum niðurstöðum að þessar byggðir hafi orðið fyrir tjóni.
Við skulum líka halda því til haga að það mun án efa verða verkefni okkar í framtíðinni að halda Íslandi í byggð. Það verður erfitt því við verðum í mikilli samkeppni við þau tækifæri sem bjóðast annars staðar. Um leið og þessar minnstu byggðir gefa eftir þá verða hinar næstminnstu byggðir þær minnstu. Girðingarnar færast.
Við verðum að tryggja að tækifærin á Íslandi séu eins mörg og við getum skapað því Ísland mun alveg án efa í framtíðinni þurfa að berjast fyrir því að halda sínu fólki. Ég held að við þurfum að hafa þetta í huga þegar við ræðum þessi mál og ég held að við þurfum að ræða í miklu meiri alvöru hvaða árangur hafi orðið af þessu kerfi í stað þess sífellt að öskra, æpa og góla um að þetta hafi náð miklu betri árangri en hugsanlega einhver önnur niðurstaða því það er einfaldlega þannig að nánast allt hefur mistekist sem að var stefnt. Stofnarnir hafa aldrei verið minni. Byggðavandinn hefur aldrei verið meiri. Kannski er það líka svo að áhugi fyrir greininni er miklu mun minni en áður.
Virðulegi forseti. Að þessum orðum sögðum og þeim skilaboðum komnum á framfæri að ég mótmæli því harðlega að hæstv. sjútvrh. standi í skjóli auðlindanefndar þegar hann ber fram tillögur embættis- og þingmannanefndar Sjálfstfl., læt ég máli mínu lokið.