Karl V. Matthíasson (frh.):
Herra forseti. Þegar ég gerði hlé á máli mínu var ég að tala um þá erfiðleika sem hljóta að blasa við þegar verið er að úthluta úr takmarkaðri auðlind eins og við stöndum frammi fyrir þegar við deilum út fiskveiðiheimildum. Allt kerfið sem búið hefur verið til í kringum þetta hefur skapað mikla óánægju og deilur í samfélaginu. Ég ræddi hér áðan um byggðakvóta, herra forseti, og einnig talaði ég um ráðherrakvótann sem er gert ráð fyrir samkvæmt hinu nýja frv. um veiðar smábáta.
Það hlýtur að vera erfitt fyrir ráðherra að standa í að deila út 1.000 tonnum af ýsu og 1.000 tonnum af steinbíti og 300 tonnum af óslægðum ufsa, þ.e. ufsa sem á að vera 300 tonn miðað við slægðan fisk. Já, hvaða aðferðum á að beita og hvaða reglur eiga að vera?
Þegar Byggðastofnun var að úthluta byggðakvótanum á sínum tíma og finna reglur var miðað við ýmislegt eins og t.d. hversu mörg störf hefðu tapast í fiskvinnslu og hvaða breytingar hefðu orðið í útgerð á viðkomandi stöðum. Eitt sveitarfélag óskaði eftir því að leyfa útgerðarmönnum að bjóða í kvótann gegn þeim skilyrðum að honum yrði landað á staðnum, ef ég man rétt, herra forseti. En grundvallarhugsunin var sú að sveitarfélagið fengi að hafa útboð á kvótanum sem kom í þess hlut, hér var um Vesturbyggð að ræða, og að andvirði fjárins sem hefði komið ætti að renna í sveitarsjóð til að stuðla að uppbyggingu byggðarinnar, jafnvel með nýsköpun í huga. En því miður fékkst þetta ekki samþykkt. Menn töldu að ekki væru lagaheimildir fyrir þessu. Þarna hefði einmitt verið tækifæri til að sjá hvernig svona lagað hefði gefist. Þá hefðu allir setið við sama borð og allir hefðu fengið að keppa á jafnréttisgrundvelli.
Þetta varð því miður ekki ofan á og hugsunin um eðlilega og frjálsa samkeppni var ekki uppi á borðinu þarna, herra forseti, frekar en á öðrum sviðum hjá þeim mönnum sem fara með völdin í landinu. Ég tel þetta eigi frekar við um Sjálfstfl. en þar skilst mér að þeir séu flestir sem reyna að verja það kerfi sem nú er.
Segjum að það ætti t.d. að leggja einhvers staðar veg og það yrði síðan ákveðið einhliða af ríkisvaldinu að eitthvert eitt verktakafyrirtæki fengi að leggja veginn og ekkert annað, jafnvel þó önnur væru tilbúin að bjóða í verkið. Ég geri mér þó grein fyrir því, herra forseti, að auðvitað væri ekki hægt að bjóða upp allar fiskveiðiheimildir á einum degi og hafa algjöran frumskóg hvað það varðar. Það yrði að vera undir ákveðnum lögmálum og reglum eins og alltaf er í slíku. Það mundi þó koma í veg fyrir og mundi lágmarka það sem lyti að slíkri skömmtun og að réttur annarra væri fyrir borð borinn.
Í frv. sem hér um ræðir er gefinn viðmiðunartími. Þegar við tölum um viðmiðunartíma er ekkert óeðlilegt að miðað sé við þá sem starfa í greininni, ef ég fer út á þær brautir að tala um það. Að miðað sé við þá sem eru næst í tíma og hafa síðast verið í útgerð en ekki einhverja sem veiddu fisk fyrir einhverjum árafjölda. Þeir eru hættir í útgerð. Ef menn eru að tala um það og vilja hafa viðmiðanir og ef sú úthlutun verður með þeim hætti sem um getur í lögunum, þá væri forvitnilegt að vita hversu margir viðmiðunartímar eru til í lögum um stjórn fiskveiða og reglugerðum. Ætli þeir séu ekki ótalmargir? Það væri gaman að vita og þekkja rökin fyrir þeim öllum og er athugunarinnar virði að kanna það og hversu margir útgerðarmenn sem höfðu aflagt útgerð sína fengu aflahlutdeildir af því þeir höfðu verið að róa á einhverjum ákveðnum tíma. Því lengra sem líður á tímann, herra forseti, því áleitnari munu spurningarnar verða, af hverju þessi eða hinn fær úthlutað fiski eða einhver ákveðin útgerð. Þá verða svörin: Af því hann eða þessi útgerð var að veiða fisk fyrir 20 árum.
Herra forseti. Oft hefur verið sagt síðustu daga að það ári vel í útgerð á Íslandi, gengið hafi fallið svo mikið --- enda hefur það fallið mikið, um margar prósentur --- og það hafi skapað mjög góð skilyrði í útgerð. Einn maður sagði við mig í dag að útgerðin væri að mala gull. Það er gleðilegt. Það verður vonandi til þess, herra forseti, að laun verkafólks muni hækka til muna á næstunni og að peningarnir fari í það. Þessar gengislækkanir hafa náttúrlega orðið til þess að rýra hlut verkafólksins sem ég tel ekki of sælt af launum sínum.
Þegar illa áraði á sínum tíma, herra forseti, hjá loðnuflotanum, þá var honum og útgerðum í þeim geira úthlutað hundruðum ef ekki þúsundum tonna af þorski og rækju, tímabundið að því er fyrst var álitið. En þegar betur fór að ára, loðnan fór að koma og hátt verð fékkst, einkum og sér í lagi upp úr árinu 1990, ef ég man rétt, þá skilaði þetta sér ekki aftur. Þá fékk flotinn ekki til baka, sá sem fiskur hafði væntanlega verið tekinn af sem loðnuflotinn hafði fengið, nema með þeim hætti að hann þurfti að kaupa hann af loðnuflotanum. Þannig er ranglætið víða, ef menn vilja nota það orð í þessu sambandi.
Nú eru menn að tala um að nái frv. fram að ganga sem lagt er fram af sjútvrh. muni það taka gífurlega mikið frá ákveðnum stöðum. Talsmenn útgerða og viðkomandi staða hafa kvartað sáran undan því. Þetta hefur t.d. verið nefnt í sambandi við Vestmannaeyjar og Grundarfjörð og fleiri staði.
Það má spyrja, þegar menn fara út í þessa umræðu og benda á ranglætið á þeim forsendum að verið sé að taka frá stöðunum og jafnvel ákveðnum útgerðum: Er þá verið að halda því fram, herra forseti, eru þeir aðilar sem halda þessu fram, þær útgerðir sem eru að missa ýsuna vegna yfirgangs smábátanna, fyrirtæki eða útgerðir sem voru að missa þennan afla, eru þeir aðilar að segja að þeir megi þá ekki láta hann fara frá sér? Það hlýtur að liggja í hlutarins eðli, ef þeim er svona umhugað um sína byggð, að þá ætli þeir sér alls ekki og líti svo á að þeir megi ekki framselja þann afla.
Það má velta því fyrir sér hvort þeim röddum fjölgi sem eru að tala um byggðakvóta. En ég hef ekki heyrt þá ljúka setningunni. Það er oft sagt: Ef maður segir A verður maður líka að segja B og horfa á þetta allt heildstætt.
Ef frv. nær fram að ganga, herra forseti, þá er endanlega verið að loka kvótakerfinu, framsalskerfinu. Ég er þeirrar skoðunar að það verði mikið slys vegna þess að ég veit að sá andi er ríkjandi hjá fjölmörgum að best sé að hafa kerfið þannig, loka því öllu og hafa það þannig að útgerðir geti leigt, selt og braskað með þetta fram og til baka eins og þeim sýnist.
Við getum hugsað okkur í sambandi við þetta mann sem stendur á bryggjunni. Hann horfir út á sjóinn. Við getum ímyndað okkur að hann standi á bryggjunni í Grímsey sem dæmi. Hann á bát og hann veit að allt í kring er sjórinn fullur af fiski. Fullur af ýsu og þorski. En hann getur ekki farið að veiða vegna þess að hann hefur ekki kvóta í ýsunni. Svo reynir hann fyrir sér þessa dagana eða síðustu daga, herra forseti, að verða sér úti um kvóta. Leigja af einhverjum ýsu vegna þess að hann á engan kvóta sjálfur, en því miður er enginn ýsukvóti til leigu. Þá getur hann einu sinni ekki veitt þann þorsk sem hann hefur heimild til að veiða. Það er mjög dapurlegt.
Hver er þá ástæðan fyrir því að ýsan er ekki til leigu? Er það vegna þess að þeir sem eiga kvótann eru búnir að veiða hana? Nei, herra forseti, ástæðan er að mörgu leyti sú að nú bíða menn eftir því að nýtt skattár hefjist því að gert er ráð fyrir að skattalöggjöfin --- hún mun breytast eftir áramótin --- muni gera það að verkum að hagnaðurinn verði enn meiri af leigunni eða sölunni á kvótanum. Þetta er úlfakreppa sem erfitt er að komast úr.
Ég er þeirrar skoðunar, herra forseti, að fiskveiðistjórnarkerfi okkar eins og það er í dag hafi leitt ógæfu yfir marga, yfir byggðir og líka yfir fjölskyldur og ýmsa fleiri sem hafa hætt að hugsa um hvernig best væri að stunda útgerð sína og sækja sjóinn með eðlilegum hætti heldur farið að hugsa: Hvernig get ég leigt, hvernig get ég selt, hvernig get ég farið inn og út úr þessu kerfi o.s.frv.? Þannig hefur þetta verið í öllu kerfinu og í smábátakerfinu líka og það hefur ekki verið til fyrirmyndar hjá mörgum hvernig þeir hafa verið að kaupa sig inn og út vegna þess að auðvitað á útgerðin og veiðiskapurinn að vera þannig að menn njóti þess að vera í þessu og hafi hag af því og lifa í sátt við náttúruna og vera hluti af henni.
Ég tel það vera mikið glapræði, herra forseti, og ég óttast að það sé verið að loka kerfinu, það sé verið að breyta öllu fiskveiðistjórnarkerfinu okkar þannig að útgerðarmenn geti leigt og selt sín á milli og leigt til þeirra sem lítinn kvóta eiga og þurfa að leigja veiðiheimildir við afarkosti. Ég veit t.d. um bát sem veiddi fisk fyrir 60 millj. kr. og greiddi 30 millj. í leigugjald til einhvers annars aðila sem kannski hefur aldrei farið á sjó eða er með útgerð sem er ekkert í útgerð. (KPál: Ef hann hefði ekki fengið að leigja, hvað hefði hann gert þá?) Ef hann hefði ekki fengið að leigja hefði hann hreinlega ekki getað veitt neinn fisk og væntanlega orðið gjaldþrota. (KPál: Nú?) En það sem við erum að leggja til í Samfylkingunni er að þetta fólk fái að sitja við sama borð og aðrir og að þeir sem eigi báta geti boðið í heimildir og (Gripið fram í.) borgað þá mun minna fyrir þann afla sem þeir veiða og þá til samfélagsins þannig að það fari í uppbyggingu, í skóla, í sjúkrahús, í elliheimili og annað frekar en að það fari í einhverja sem eiga útgerð og nenna ekki að gera út. (KPál: Er ekki betra að fá leigt heldur en verða gjaldþrota?) Jú, það er betra að fá leigt en að verða gjaldþrota en það er mun betra að samfélagið njóti þess en ekki einn eða tveir einstaklingar sem hafa kannski rétt yfir þessum heimildum þó að þeir hafi aldrei nokkurn tíma á sjó komið eða lagt hart að sér eins og sjómennirnir í þessu tilviki sem höfðu áhuga á að vinna við þetta.
Ég þekki líka skipstjóra á stórum togara sem hafði verið skipstjóri til fjölda ára, herra forseti, og síðan þegar skipið var selt undan honum var hann orðinn atvinnuleysingi. Þessi maður tók þátt í því að veiða þúsundir tonna á þúsundir ofan þjóðinni til hagsældar, sínu plássi og fiskvinnslunni og öllu. En hvað mátti hann? Hann fékk ekkert. Þetta er allt réttlætið sem þetta kerfi býður upp á og þetta er það kerfi sem sjálfstæðismenn vilja viðhalda hér og það sést því að sáttaleiðin svokallaða býður upp á hóflegt auðlindagjald sem er ekkert annað en bara breyting á þeim gjöldum sem útgerðin er í dag að greiða hvort sem er. Nei, það er ömurlegt til þess að vita, herra forseti, að þeir sem eru sífellt að tala um frjálsa samkeppni á tyllidögum, frjálsa samkeppni, frjálsa verslun og eðlilega viðskiptahætti, skuli leggja fram frv. sem felur í sér algjört skömmtunarkerfi og ráðstjórnarleiðir sem eru orðnar úreltar fyrir löngu. (KPál: Ekki ertu á móti þeim?) Ég er á móti þeim. Ég var einu sinni hlynntur þeim, hv. þm., alveg eins og hv. þm. Kristján Pálsson var á sínum tíma.
Ástæður þess, herra forseti, að ég er hér á brtt. með hv. þm. Guðjóni Arnari Kristjánssyni hef ég rakið. Þær eru í grundvallaratriðum að ég er algjörlega á móti því að þessu kerfi sé lokað svona, ég tel það vera mikla hættu. Það hefur sýnt sig og það er sannað mál að fiskveiðiheimildirnar með þessu kerfi færast á æ færri hendur. Ég er á þeirri skoðun, herra forseti, að það sé affarasælast að sem flestir menn séu í útgerð og eigi útgerð sem er vel rekin. Það hefur sést á mörgum smáum útgerðum að þar er mikið af sjálfstæðu og dugmiklu fólki. Ég er hins vegar ekki með þessum orðum að segja að allt sé eins og best verði á kosið í sambandi við smábátakerfið. Ég er ekki að segja það og ég vil að tekið verði heildstætt á öllu kerfinu. Ég styð minn flokk, Samfylkinguna, heils hugar í því máli. Ég á líka þá von og hlakka reyndar til að sjá þegar sjútvrh. leggur fram frv. til laga um íslenskan sjávarútveg og hvernig hann eigi að vera. Ég vona að sú lagasetning sem komi leiði þó ekki til þess að það verði alltaf færri og færri sem hafi réttinn til að veiða og að hinum sem hafi áhuga fjölgi og fjölgi sem þurfi að leigja af einstökum mönnum eða persónum og greiða þeim fé fyrir það að fara út á sjó og sækja fisk. Það stendur í 1. gr. laganna um stjórn fiskveiða að íslenska þjóðin eigi fiskinn í sjónum sem er í kringum landið. Það verður áhugavert að sjá hvernig 1. gr. nýs frv. verður, hvort talað verði um að efla atvinnu í landinu og treysta atvinnulíf og byggðir. Það er alveg greinilegt að þau lög sem gilda í dag hafa ekki gert það enda væri ekki sífellt, nánast á hverju ári, komið fram með ný frv. í þinginu þar sem talað er um byggðakvóta og einhverjar sérstakar aðgerðir sem þurfi að gera vegna þess að allt sé að fara í kaldakol út af því hvernig fiskveiðistjórnarkerfið er hér.