Flm. (Jóhanna Sigurðardóttir):
Herra forseti. Það er ástæða til þess í lok þessarar umræðu að þakka umræðuna sem hér hefur farið fram, þær undirtektir sem þessi tillaga hefur fengið og ábendingar sem þar hafa komið fram. Það er auðvitað löngu orðið tímabært að ítarleg umræða fari fram um þetta mál á þinginu og ég verð að vona að þessi tillaga fái góða umfjöllun í félmn. sem fær málið til meðferðar.
Mér finnst full ástæða til að draga þá ályktun af þeirri umræðu sem hér hefur farið fram að það sé víðtækur stuðningur við það að menn vindi sér í það brýna verkefni að láta fara fram úttekt eða rannsókn á umfangi, orsökum og afleiðingum fátæktar á Íslandi. Hér hafa fulltrúar allra flokka talað nema Framsfl. og ég geri ekki ráð fyrir að Framsfl. muni setja sig upp á móti því máli þannig að ég vænti þess að tillagan hafi mjög víðtækan stuðning.
Hv. síðasti ræðumaður taldi að hún væri mjög umfangsmikil, þessi tillaga eða þessi úttekt sem hér á að fara fram, en ég held engu að síður að það sé brýnt að ráðast í verkefnið eins og hér er lagt upp með og að fyrir utan úttektina fari menn í það að skoða orsakir og afleiðingar fátæktar á Íslandi, bæði félagslegar og fjárhagslegar. Þó að efni þessarar tillögu komi í framkvæmd í áföngum er það deginum ljósara í mínum huga að það á og þarf og er nauðsynlegt að fara ofan í félagslegar og fjárhagslegar afleiðingar vegna þess að þær eru margs konar.
Af því að hv. þm. nefndi lífskjarakönnun sem er góðra gjalda verð held ég að við verðum að beina sjónum okkar að þessum afmarkaða hópi sem er allt of stór. Það er nokkuð á reiki hvað þessi hópur er stór og hvernig menn vilja skilgreina hann en það er einmitt tilgangur tillögunnar að leiða í ljós hið rétta og sanna í þessu máli. Síðasta könnun sem var gerð gefur raunverulega til kynna að þeir sem búa við fátækt eftir ákveðnum skilgreindum viðmiðunum sem þar var stuðst við geti talið upp undir 20 þús. manns sem er mjög stór hópur.
Varðandi félagslegar afleiðingar kom líka síðasti ræðumaður aðeins inn á það að þær geta verið margvíslegar. Við hljótum að beina sjónum okkar nokkuð að börnum í því sambandi, félagslegum aðstæðum barna sem koma frá fátækum heimilum. Það er ljóst að það hefur m.a. mjög hamlandi áhrif á eðlilegan þroska barna þegar þau skynja að möguleikar þeirra til að taka þátt í félagslega uppbyggjandi tómstundastarfi eru miklu minni en jafnaldra þeirra. Rannsóknir hafa þar sýnt að andlegt og líkamlegt heilsufar barna sem koma frá fátækum heimilum er mun verra en annarra barna.
Harpa Njálsdóttir sem mikið hefur skoðað þessi mál skrifar einmitt athyglisverða grein í fréttabréf nýlega sem Hjálparstarf kirkjunnar gefur út. Þar vitnar hún til rannsókna þar sem skoðað hefur einmitt verið hvaða áhrif fátækt hefur á börn á Íslandi. Ég held að það sé full ástæða til að vitna til þess sem hún segir, en orðrétt kemur þar fram, með leyfi forseta:
,,Fátæk börn á Íslandi búa við þær aðstæður samkvæmt lágmarksframfærsluviðmiðun að ekki eru til peningar fyrir brýnustu nauðþurftum. Tekjurnar eru svo litlar að það verður að skera niður matarinnkaup, hvað þá annað, sem kemur niður á heilsu barna. Niðurstöður rannsókna hafa leitt í ljós skýr tengsl milli heilsufars barna 2--17 ára hér á landi og félags- og efnahagslegrar stöðu foreldra þeirra og búa þau sem verr eru sett við verra heilsufar. Þetta kemur einnig fram í niðurstöðu rannsóknarinnar ,,Áhrif efnahagslegra aðstæðna á félagslega þátttöku unglinga og líðan``. Bæði andlegt og líkamlegt heilsufar unglinga sem sögðust búa við erfiðan efnahag var marktækt verra en hinna sem bjuggu við betri aðstæður. Börn og unglingar á Íslandi sem fædd eru inn í fátæktaraðstæður eru ekki samkeppnisfær við jafnaldra sína. Þau hafa ekki peninga til að endurnýja eðlilega fatnað sinn. Þau skera sig úr fyrir fátæktar sakir. Þau hafa ekki efni á afþreyingartækjum og félagslegri þátttöku og því sem almennt er viðurkennt og telst eðlilegt í okkar samfélagi. Þau standa stöðugt hjá og koðna niður. Þau fara ekki í sumarfrí, til þess eru ekki ráð, og mörg hver hafa ekki efni á tilboðum um námskeið sem standa til boða, t.d. sumarbúðir, íþróttir, tónlistarnám o.fl.``
Herra forseti. Það er auðvitað mjög alvarlegt þegar fátæktin er farin að hafa þessi áhrif á börnin. Það er svo, herra forseti, að ýmis kostnaður við tómstundastarf í skólum og íþróttum, að ekki sé minnst á tónlistarnám o.fl., hefur vaxið verulega og á því verður að taka. Hvernig á að mæta því að börn sem koma frá fátækum heimilum fái ekki sömu tækifæri þegar þau eru að alast upp, t.d. í gegnum tómstundastarf eins og önnur börn? Því verður að mæta með því að sveitarfélög eða ríki taki með einhverjum hætti þátt. Áhrifin eru auðvitað margvísleg og það sem hefur verið bent á er að þegar félagslegar afleiðingar af þessu eru kannski mjög alvarlegar getur þetta komið fram í útgjöldum í félags- og heilbrigðiskerfinu síðar meir. Það er því ekki verið að spara með því að láta greiða fyrir þá þjónustu sem teljast má til tómstundastarfa eða félagslegra tækifæra sem börn sem eru að vaxa úr grasi geta fengið.
Þetta vildi ég nefna því að ég tel mjög brýnt að það sé líka farið í að kanna félagslegar og fjárhagslegar afleiðingar fátæktar á Íslandi.
Herra forseti. Það er ástæðulaust að teygja málið mikið lengra. Það er hægt að skoða það og tala um það út frá mörgum hliðum. Kannski hafa húsnæðismálin ekki verið nefnd hér mikið en þau eru stór þáttur í fátækt fólks. Stór hluti af þeim sem fá fjárhagsaðstoð t.d. frá Reykjavíkurborg, mig minnir að um 500 manns séu á biðlistum eftir leiguíbúðum. Þetta er fólk sem býr kannski núna við þær aðstæður að vera ofurselt almenna leigumarkaðnum þar sem stærsti hlutinn, kannski 75--80%, af tekjum þeirra fer í leigu. Þess vegna er það grundvallaratriði að við skoðum líka húsnæðislöggjöfina með tilliti til þess að hún henti fátæku fólki og að við sníðum hana að þeirri staðreynd að ekki geta allir keypt sér húsnæði. Mér finnst löngum brenna við hjá þeim sem hafa haldið um þennan málaflokk á undanförnum árum að líta svo til að það geti flestir, ef ekki allir, keypt sér húsnæði. Kannski er það ein af meginástæðunum sem við munum komast að ef þetta verður skoðað að hækkun á húsnæðiskostnaði og þrenging á leigumarkaðnum á undanförnum árum sé ein af meginskýringum þess að fátækt hefur vaxið hér á landi. Auðvitað eru margir fleiri þættir, það er hátt matvælaverð, endar ná ekki saman og fólk neyðist til þess að taka sér neyslulán í bönkum til þess að geta átt fyrir nauðþurftum út mánuðinn, yfirdráttarlán með háum vöxtum. Allt þetta vindur upp á sig og við þurfum að skoða alla þessa þætti ofan í kjölinn.
Hv. þm. Sigríður Jóhannesdóttir fór ágætlega ofan í barnabæturnar, hvernig þær hafa verið skertar á umliðnum árum og eru ekkert orðnar annað en láglaunabætur. Ég býst við að ekkert land sem við berum okkur saman við búi eins illa að barnafólki, t.d. varðandi barnabæturnar, og við hér á Íslandi. Þegar velferðarkerfið er skoðað --- við höfum viljað miða okkur við þetta norræna velferðarkerfi --- er hlutfallslega, bæði miðað við íbúafjölda og landsframleiðslu, langminnstu varið til barnafjölskyldna hér á landi. Samt er fjöldi barna hér hlutfallslega miklu meiri en hjá öðrum norrænum þjóðum.
Herra forseti. Ég vænti þess að þeir sem eiga sæti í félmn. sjái til þess að þetta mál fái góða umfjöllun í nefndinni og verði afgreitt hér áður en þingi lýkur eftir nokkrar vikur.