Jón Bjarnason:
Herra forseti. Hæstv. samgrh. hefur mælt fyrir tveimur till. til þál., annars vegar um samgönguáætlun fyrir árin 2003--2014 og hins vegar fjögurra ára samgönguáætlun fyrir árin 2003--2006. Eins og komið hefur fram í umræðum og hæstv. ráðherra gerði grein fyrir, er framsetning nú með öðrum hætti en verið hefur á undanförnum árum því nú eru lagðar fram í einu þingskjali flugmálaáætlun, hafnaáætlun og samgönguáætlun.
Ég hef áður sagt að ég tel að þessi tilhögun eigi að vera til bóta og eigi að skapa grundvöll fyrir markvissari áætlanagerð, stefnumörkun og vinnubrögð og að líka eigi að verða auðveldara að ná þeim markmiðum sem sett eru í samgöngumálum. Þótt þessi mál séu mjög seint fram komin og þó að við höfum í rauninni afgreitt á fjárlögum fyrir jól þau fjárframlög sem voru ætluð til þessara málaflokka þá er hér fyrst og fremst verið að gera grein fyrir tillögum að skiptingu á því fé sem ætlað er á þessu ári og sömuleiðis tillögum til fjárframlaga á næstu árum. Það hefði svo sem verið eðlilegra ef samgönguáætlun, a.m.k. fyrir yfirstandandi ár, hefði legið fyrir við gerð fjárlaga. Á það benti ég bæði í samgn. og eins í hv. fjárln. að þannig hefði það átt að vera og mótmælti því þar að vegáætlun lægi ekki fyrir því ekki var hægt að taka tillit til ákveðinna áhersluatriða við fjárlagagerðina þó þingið hefði viljað svo. Svo var þó ekki.
Samgöngur eru í þessu stóra og strjálbýla landi afar mikilvægar og skipta allt líf og starf og atvinnu fólks höfuðmáli. Ég hef því viljað sjá í þessum þáltill. miklu ákveðnari stefnumörkun í samgöngumálum. Við erum ein þjóð í einu dreifbýlu og stóru landi og markmið okkar hefur verið að aðstaða til atvinnulífs og búsetu ætti að vera sem jöfnust óháð hvar væri á landinu. Þetta hefur verið sett sem markmið í öllu því er lýtur að grunnþjónustu við íbúa landsins. Samgöngur eru grunnþjónusta. Þær eru forsenda fyrir samkeppnishæft atvinnulíf og líka fyrir samkeppnishæfa búsetu. Að mínu mati hefði því átt að setja fram þá stefnumörkun númer eitt að komið yrði á öruggum og góðum samgöngum til allra landsmanna og að fyrst og fremst yrði horft til vegasamgangna í þessu tilliti. Allir eru sammála um að tveir landshlutar sérstaklega séu ekki í viðunandi eða eru reyndar í mjög slæmu vegasambandi bæði innan landshlutanna og eins líka við aðra landshluta, þ.e. Vestfirðir og norðausturhluti landsins. Ég hefði því viljað sjá þá samfélagslegu stefnumörkun og að það hefði verið sett fram sem sátt að í þessi verkefni, í samgöngubætur í þessum landshlutum, hefði verið ráðist sem algjör forgagnsverkefni og því hraðað eftir megni að leggja bundið slitlag á aðalvegi innan þessara landshluta og svo tengsl við aðra landshluta. Mér finnst og það er mitt mat að við séum ekki að undirgangast skyldur okkar sem ein þjóð ef við ekki gerum svo. Mér finnst ekki boðlegt að enn þá sé verið að dreifa vegaframkvæmdum í þessum landshlutum á næstu 10 árin eða meir, 10--12 árin. Ég ítreka það, herra forseti, að ég tel það samfélagslega skyldu okkar að taka þessa landshluta í forgangsröð í vegamálum og vegabótum svo að innan næstu fimm ára sjái fyrir endann á gerð samgöngumannvirkja sem þar eru nauðsynleg. Þetta vil ég segja í upphafi.
Það er alveg ljóst að stöðugt má bæta og efla samgöngur í landinu, vegagerð, flugsamgöngur o.s.frv. Þar eru stöðug og ærin verkefni. Ég get nefnt vegaflokka sem ég hefði viljað sjá lagða meiri áherslu á, þ.e. safn- og tengivegi í landinu. Það er vegir sem liggja út frá stofnbrautunum, út frá aðalþjóðveginum um hinar dreifðu byggðir, út til stranda og inn til dala. Þessir vegir eru margir hverjir ófullnægjandi og því er afar mikilvægt að þeir fái núna forgang. Á þetta hefur verið bent í allri umfjöllun um byggðamál, í tillögum Byggðastofnunar, í þeirri byggðaáætlun sem Alþingi samþykkti fyrir tæpu ári síðan. Þar er lögð afar þung áhersla á samgöngumál innan sveitanna, innan byggðarlaganna, til þess að treysta atvinnulíf og byggð. En ekki sér stað þessu átaki í safn- og tengivegum eða sveitavegum sem hvatt var til í byggðaáætluninni sem við samþykktum í vor. Það er mitt mat að þjóðin öll vilji að samgöngur innan byggðarlaga séu efldar og styrktar þannig að fólk geti sótt vinnu og sótt skóla frá heimilum sínum með viðunandi hætti hvað vegasamgöngur snertir. Þessar áherslur hefði ég viljað sjá miklu sterkari í þessari þáltill. því að samgöngur eru grundvallaratriði, grunnþjónusta, grunnstoð þess að við eflum þetta samfélag sem ein þjóð í dreifbýlu landi sem við viljum allt í byggð.
Í andsvari við hæstv. ráðherra í upphafi vakti ég einmitt máls á því hvort ekki væri möguleiki á að flýta framkvæmdum í þessum landshlutum, á Vestfjörðum og Norðausturlandi vegna nauðsynjar þess að bæta þar samgöngur og styrkja og einnig líka í ljósi þess að það gæti passað vel inn í efnahagsumræðuna og framkvæmdaáætlanir í landinu í heild á næstu árum. Það væri vel ef hæstv. samgrh., samgrn. og hið háa Alþingi veldu það að grípa til mótvægisaðgerða í efnahagsmálum eins um er talað að þurfi að gera ef af stórframkvæmdum verður og að þá verði farið í framkvæmdir á Vestfjörðum og Norðausturlandi. Ég hvet eindregið til þess að það verði skoðað. Þegar ég tala um Vestfirði á ég líka við veginn norður Strandir og norður í Árneshrepp, en vegurinn úr Bjarnarfirði og norður í Árneshrepp er einmitt ekki á fastri vegáætlun sem slíkur.
Virðulegi forseti. Þetta vildi ég segja almennt um samgöngumálin. Ég vil þó aðeins víkja meir að stefnumörkum í samgöngumálum. Samgöngur eru fólgnar í því að komast leiðar sinnar á sem bestan hátt. Samgöngur eru líka fólgnar í almenningssamgöngum, þ.e. að til sé samgöngu- og flutningsleið fyrir almenning, fólk sem þarf að komast á milli staða án þess að nota eigin farartæki. En það sem skiptir hvað mestu máli er flutningur ekki síst, flutningur á vörum og þjónustu innan landshluta og milli landshluta.
Við höfum upplifað það á undanförnum árum að flutningar á sjó hafa skroppið mjög verulega saman án þess þó reyndar að hægt sé að greina að það hafi verið opinber stefna stjórnvalda að svo skyldi fara. En það að flutningarnir breyttust jafnafdráttarlaust og gerst hefur á undanförnum árum hefur þýtt það að bæir og landsvæði sem áður voru í þjóðbraut hvað samgöngur varðaði, t.d. meðfram sjó, urðu allt í einu afskekkt samgöngulega séð og án þess að það sé samkvæmt neinni stefnu. Þeir sem hafa verið með flutningana hafa bara einn daginn tekið þá ákvörðun að hætta. Þessi landsvæði hafa því ekkert haft um það að segja hvernig samgöngumál þeirra þróast.
Ísafjörður er ekki lengur útflutningshöfn, þessi miðstöð atvinnulífs á Vestfjörðum. Þegar flytja þarf út framleiðsluvörur Ísfirðinga þurfa þær að fara í gegnum Reykjavík, Akureyri eða Eskifjörð.
Ég auglýsi eftir stefnu í strandsiglingum, í sjóflutningum. Stjórnvöld virðast ekki hafa kynnt neina stefnu hvað það varðar. Þó er kveðið á um það í alþjóðasamningum sem við erum aðilar að að hvetja skuli til sjóflutninga sé þess nokkur kostur, vegna þess að þeir séu umhverfisvænni og orkunotkun sé minni.
Virðulegi forseti. Flutningskostnaður á bílum hefur vaxið gríðarlega. Í nýrri skýrslu sem samgrn. birti og er komin á netið, skýrslu nefndar um flutningskostnað, kemur fram að það er ekki aðeins að ríkið hafi stóraukið skattheimtu á flutningakerfi landsmanna á undanförnum árum. Þar ætti þó að vera aukin hagræðing þar á ferðinni, vegir hafa skánað, bílar stækkað og flutningar hefðu átt að vera hagkvæmari. Reyndin er sú að ríkið hefur aukið skattheimtuna á vegalengdir landsins, fjarlægðina frá höfuðborgarsvæðinu má segja. Auk þessa hefur flutningskostnaðurinn snarhækkað á undanförnum árum. Þannig hefur sú hagræðing sem menn hafa leitað að í flutningsmátanum, í öllum stóru bílunum, ekki skilað sér til neytenda út um land. Sé litið á þessa skýrslu kemur í ljós að flutningskostnaður hefur hækkað miklu meira en verðlagsþróun almennt í landinu, þrátt fyrir alla hagræðinguna sem ætti að fylgja nútímaflutningatækni.
Þróunin í flutningunum á síðustu árum, hvort sem flutningarnir hafa færst af sjó og upp á land, hefur ekki leitt til lækkunar á flutningskostnaði. Þó að vegakerfið hafi batnað, vegirnir hafi batnað og flutningabílarnir hafi stækkað virðist það ekki, samkvæmt þessari skýrslu, hafa skilað sér í lækkun á flutningskostnaði. Breytingin virðist hafa valdið hlutfallslegri hækkun á flutningskostnaði miðað við verðlagsþróun. Þetta hlýtur að verða að fara nákvæmlega ofan í, herra forseti, og kanna hvers vegna það er svo.
Það kemur líka fram í þessari skýrslu að nánast sé orðin einokun í flutningum á landinu. Um 90--95% af flutningum á landi er í höndum tveggja aðila. Þannig virðist líka ljóst að þessi breyting í flutningsmáta hefur ekki orðið til að styrkja samkeppni í flutningum og ná fram verðlækkunum eða hagkvæmni í flutningum. Þvert á móti kemur fram, herra forseti, að það ríkir nánast fullkomin fákeppni í flutningum á landinu.
Þetta finnst mér vera stóra málið í samgöngumálum og flutningskerfi okkar landsmanna. Ég vil því spyrja hæstv. samgrh., varðandi flutningskostnað: Er í bígerð að koma inn í þetta og greiða niður þennan gríðarlega flutningskostnað sem leggst á vörur á milli landshluta og innan landshluta eins og við sjáum hér á landi? Þessi staða skerðir samkeppnisstöðu atvinnulífs og búsetu um allt land og ofan á þennan háa flutningskostnað kemur ríkið með sína skattheimtu. Hún fylgir flutningskostnaðinum til síðasta þreps í formi virðisaukaskatts. Þetta verður að endurskoða, herra forseti.