Jón Bjarnason:
Herra forseti. Hæstv. fjmrh. hefur mælt fyrir frv. ríkisstjórnarinnar til fjárlaga fyrir árið 2003. Fjárlagafrv. sýnir svart á hvítu stefnu ríkisstjórnarinnar hverju sinni í þeim málaflokkum sem ríkisvaldið ber ábyrgð á eða er beinn þátttakandi í. Hér kemur fram tekjuöflun ríkissjóðs, hvar og hvernig teknanna er aflað, og hér koma einnig fram tillögur og áherslur ríkisstjórnarinnar um það hvernig tekjunum er ráðstafað á einstaka málaflokka og verkefni. Og í umræðunni um fjárlögin og meðferð þeirra birtist með skýrum hætti munurinn á stefnu stjórnmálaflokkanna í þjóðfélagsmálum.
Vinstri hreyfingin -- grænt framboð leggur áherslu á velferðarmál. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð leggur áherslu á jöfnun lífskjara og velferð allra þegna þjóðfélagsins. Við í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði leggjum á það áherslu að skattkerfinu sé í senn beitt til að afla hinu opinbera nægilegra tekna til að standa undir samneyslu þjóðfélagsins og öflugu velferðarkerfi. Skattastefnan á að fela í sér í senn tekjujöfnun og að byrðunum sé dreift með sanngjörnum hætti. Í því sambandi leggjum við áherslu á eftirfarandi atriði:
Í fyrsta lagi að tekin verði upp stighækkandi skattbyrði af launatekjum sem hlífir fólki með lægri tekjur fyrir óhóflegri skattheimtu en felur í sér raunverulegan hátekjuskatt á þá sem hæstar tekjur hafa.
Í öðru lagi leggjum við til að fjármagnstekjur, þ.e. arðgreiðslur og söluhagnaður af hlutabréfum, umfram vexti af hóflegu sparifé verði skattlagðar til jafns við aðrar tekjur. Þá leggjum við til að skattlagning á hreinum hagnaði fyrirtækja taki mið af skattlagningu launatekna.
Herra forseti. Þegar litið er til skattastefnu þessarar ríkisstjórnar blasa allt aðrar áherslur við. Skattleysismörkin hafa ekki þróast í takt við launaþróun og veldur þar einkum tvennt. Tekjuskattshlutfall hefur verið hækkað án þess að persónuafsláttur hækki nægilega til að viðhalda óbreyttum skattleysismörkum. Auk þess hefur hann lækkað eða ekki haldið hlutfallslegu verðgildi sínu. Með skattbreytingum á sl. vetri var tekjuskattur fyrirtækja lækkaður úr 30% í 18%, sérstakur hátekjuskattur var lækkaður úr 7% í 5% auk þess sem grunntölur hans voru hækkaðar. Hins vegar var almennt tryggingagjald á atvinnurekstur hækkað úr 4,34% í 4,84% og er fengin lagaheimild til að hækka það í 5,11%.
Herra forseti. Hér liggur grundvallarmunur á stefnu Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs í skattamálum og -stefnu ríkisstjórnar Framsfl. og Sjálfstfl. Ríkisstjórnarflokkarnir virðast nefnilega trúa því að með því að veita ákveðnum hópum einstaklinga og fyrirtækja sérstakt forskot og ívilnanir muni verða hægt að byggja upp svokallaða burðarása þjóðfélagsins sem munu í krafti forréttinda sinna bera uppi atvinnulífið og þjónustuna og veita þannig hinum hluta þjóðarinnar ákveðna möguleika í skjóli sínu.
Lítum á helstu tölur og forsendur þessa fjárlagafrv. Heildartekjur ríkissjóðs árið 2003 eru áætlaðar 264 milljarðar kr. Það er há tala en stendur þó nánast í stað frá áætlun þessa árs. 24% af þessum tekjum eru skattar á almennt launafólk, tæpir 64 milljarðar kr. Árið 2000 var tekjuskattur á almennt launafólk einungis 19% af heildartekjum ríkissjóðs, tæpir 43 milljarðar kr. Heildartekjur ríkissjóðs voru þá 225 milljarðar. Hlutfallsleg skattbyrði almenns launafólks hefur því hækkað verulega á þessum fjórum árum enda hafa elli- og örorkulífeyrisþegar fundið fyrir þessari stefnu ríkisstjórnarinnar en þeir verða nú að greiða sem nemur mánaðargreiðslum í skatta af árslífeyri sínum sem þó er allt of lágur til að standa undir lágmarksframfærslu, eðlilegri framfærslu. Ríkisstjórn Framsfl. og Sjálfstfl. hefur einmitt valið þetta fólk til að axla aukinn hlut í skatttekjum ríkissjóðs.
Tekjuskattur fyrirtækja var lækkaður úr 30% í 18%. Árið 2000 var hann 9 milljarðar og 679 þús., þ.e. 4,3% af heildartekjum ríkissjóðs, en árið 2003 er hann áætlaður 5 milljarðar og 250 þús., þ.e. lækkun um 4 milljarða kr. og er þá aðeins 2% af heildaráætluðum tekjum ríkissjóðs.
Skattur á fjármagnstekjur, sem er einungis 10%, lækkar eða stendur í stað á milli ára og sérstakur hátekjuskattur lækkar um 300 millj. kr. Þarna fann ríkisstjórn Sjálfstfl. og Framsfl. sína burðarása sem var ástæða til að ívilna í skattheimtunni.
Þessi þróun kemur líka greinilega í ljós ef litið er til fjölda þeirra sem greiða tekjuskatt. Árið 1999 voru það 119 þúsund einstaklingar en árið 2002 eru þeir 142 þúsund, fjölgað um 23 þúsund. Fjölgun einstaklinga 16 ára og eldri á sama tíma var aðeins 10 þúsund. Vissulega er það ánægjulegt ef sú væri raunin að rauntekjur alls þessa fólks hefðu hækkað en því miður hefur samtímis þessu launabil í þjóðfélaginu aukist þannig að hlutfallsleg skattbyrði þeirra sem hafa lægstar tekjur eykst.
En skattheimtu í atvinnulífinu er líka misskipt. Tekjuskattur á hagnað fyrirtækja var lækkaður en aftur á móti hækkar tryggingagjald, sem er launatengdur skattur á fyrirtæki, um 4 milljarða kr. nú á milli ára eða um nærri 17%. Þessi skattur leggst þyngst á þau fyrirtæki sem hafa tiltölulega hátt hlutfall rekstrarkostnaðar í launum en það á við um flestalla þjónustustarfsemi svo sem starfsemi sveitarfélaga, fyrirtæki í ferðaþjónustu, fyrirtæki og atvinnurekstur í frumvinnslu svo sem í fiskiðnaði og landbúnaði, og jafnframt bitnar hann harðast á litlum iðnfyrirtækjum. Þessi skattheimta bitnar einnig hart á einstaklings- og fjölskyldufyrirtækjum, fyrirtækjum á landsbyggðinni, sprotafyrirtækjum og fyrirtækjum í nýsköpun. Þessi aukna skattheimta og þessi leið til skattamismununar í þjóðfélaginu er Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði ekki að skapi.
Samkvæmt fjárlagafrv. eru heildartekjur ríkissjóðs áætlaðar 264 milljarðar kr. en gjöldin 253 milljarðar. Tekjuafgangur næsta árs er áætlaður 10,7 milljarðar kr. Áfram er stefnt að sölu eigna á þessu ári upp á samtals nettó 14,5 milljarða kr. og á því næsta upp á 8,5 milljarða. Áfram er stefnt að sölu ríkisbankanna, Búnaðarbankans og Landsbankans. Sala Landssímans hefur góðu heilli verið lögð á hilluna í bili.
Það skulu menn hafa hugfast, sem oft gleymist, að sama eignin verður aðeins seld einu sinni. Og þrátt fyrir fyrirhugaðar eignasölur og gífurlegar eignasölur standa fjárfestingar á vegum ríkisins nánast í stað á síðustu fjórum árum og lækka jafnvel að raungildi. Er í rauninni dapurt til þess að vita að í góðæri undanfarinna ára hafa fjárfestingar á vegum ríkisins dregist frekar saman að raungildi. Fyrirhuguð sala ríkiseigna muni ekki leiða til aukinna og brýnna fjárfestinga á vegum ríkisins heldur mun andvirðið, ef af sölu verður, renna í almennan rekstrarkostnað og greiðslu rekstrarskulda sem hafa safnast upp hjá ríkissjóði á góðæristímum. Það, virðulegi forseti, þætti ekki góður búskapur í sveitinni að selja bestu mjólkurkúna til að greiða rekstrarskuldina og missa síðan af innlegginu, því að kýrin var seld, og verða svo að fara út í búð til að kaupa mjólk út á grautinn.
Það er annars fróðlegt að sjá hug landsmanna til stefnu ríkisstjórnarinnar í meðferð almenningseigna og tekjuöflun ríkisins. Mikið hefur gengið á við sölu Landssímans. Söluandvirði hans átti að bjarga fjárhag ríkisins á þessu og síðasta ári. Hafði hann þó áður skilað nokkrum milljörðum árlega í tekjum af rekstri sínum. Þegar þjóðin var spurð um sölu Símans í skoðanakönnun Gallups í mars á sl. ári vildi mikill meiri hluti eða yfir 60% þjóðarinnar að Síminn yrði áfram í opinberri eigu. Í öllum landshlutum var meiri hlutinn afdráttarlaust á þeirri skoðun og utan höfuðborgarsvæðisins var vilji landsmanna enn þá afdráttarlausari eða 70--80% voru andvíg sölunni og vildu að Síminn væri áfram í opinberri eigu. En ríkisstjórn Framsfl. og Sjálfstfl. barðist með kjafti og klóm fyrir sölunni þvert á vilja þjóðarinnar.
Það hefði verð hollt fyrir framsóknarþingmennina sem studdu svo afdráttarlaust sölu Landssímans, þar sátu meira að segja tveir þingmenn í stjórn, að kanna hug kjósenda sinna, en í áðurnefndri skoðanakönnun voru 64% stuðningsmanna Framsfl. andvíg sölu, vildu að Síminn væri áfram í opinberri eigu.
Nýverið birti Gallup einnig niðurstöðu viðhorfskönnunar meðal þjóðarinnar til sölu ríkisbankanna. 53,2% þeirra sem tóku afstöðu voru andvíg sölu þeirra og er þetta þó búið að vera aðalbaráttumál stjórnarflokkanna, Framsfl. og Sjálfstfl., um árabil og einn af hornsteinum stjórnarsáttmála þeirra og jafnframt leiðarljós og aðalleiðarljós þeirra í efnahagsstefnu síðustu ára.
Stjórnarflokkarnir hafa meira að segja komið sér saman um hvernig bankar og fjármálastofnanir skuli skiptast á pólitíska vildarvini sína. En þjóðin er bara á allt annarri skoðun. Hún gerir sér grein fyrir því mikilvægi að eiga hér fjármálastofnun sem ber þjónustuskyldur við almenning og atvinnurekstur í landinu en setur ekki arðsemiskröfu fjármagnseigendanna eina í öndvegi.
Virðulegi forseti. Samkvæmt þeim skoðanakönnunum sem ég hef hér vitnað til er þjóðin andvíg þessum meginþáttum efnahags- og fjármálastjórnar ríkisstjórnarinnar. Fróðlegt væri einnig að gera skoðanakönnun meðal þjóðarinnar um afstöðuna til þess hvernig skattbyrðinni er deilt. Ég er nær fullviss um að meiri hlutinn mundi taka undir með elli- og örorkulífeyrisþegum og láglaunafólki og mótmæla því að hlutur þeirra sé svo hlutfallslega aukinn í skatttekjum ríkisins og jafnframt mótmæla skattatilfærslu frá hátekjufólki, frá fjármagnseigendum og hagnaði fyrirtækja. En einmitt þetta eru hornsteinarnir í skattastefnu ríkisstjórnarinnar og samtök aldraðra mótmæla nú ákaft og eðlilega.
Herra forseti. Hæstv. fjmrh. gumar af betri horfum í efnahagsmálum en áður var búist við. Vissulega er það gleðiefni að nokkuð bjartara er fram undan en spáð var fyrir ári síðan. Sveigjanleiki íslensks atvinnulífs er þrátt fyrir allt mikill. Styrkur íslensks atvinnulífs hefur verið dreifræði, mörg lítil og meðalstór fyrirtæki, drifin áfram af frumkvæði og krafti fjölmargra einstaklinga einum sér eða í samstilltu átaki þeirra. Eign og stjórnun fyrirtækjanna hefur verið í höndum manna sem hafa verið á staðnum, þekkt aðstæður og gátu brugðist við nýjum og breyttum aðstæðum. En nú með samþjöppun atvinnulífs í örfá stór fyrirtæki, hvort sem það er í sjávarútvegi, landbúnaði, verslun og þjónustu eða iðnaði, bönkum, svo nokkuð sé nefnt, með þeirri gífurlegri samþjöppun sem á sér stað á þessum vettvangi fjarlægist stjórnunin því staðinn þar sem verkin eru unnin, atvinnulífið verður einhæfara og þunglamalegra og ákvarðanatökur verða seinar. Efnahagslífið tapar þá þeim sveigjanleika sem hefur verið styrkur þess og borið fram hagvöxt og framfarir í íslensku þjóðfélagi síðustu áratugi.
Það er fagnaðarefni að jöfnuður skuli nú vera að komast á í viðskiptunum við útlönd. Hinn gífurlegi viðskiptahalli undanfarinna ára var orðinn ógnun við efnahagslegt sjálfstæði landsins. Hægt hefur á verðbólgunni sem komin var á fulla ferð. En menn skulu þó ganga hægt um gleðinnar dyr. Uppsafnaðar skuldir þjóðarbúsins hverfa ekki á einu bretti. Og efnahagslægðin í Bandaríkjunum er hvorki að þakka né kenna íslenskum stjórnvöldum. Með lækkun dollarans á síðustu mánuðum hafa skuldir okkar í þeirri mynt vissulega lækkað verulega. Og vaxtalækkun í Bandaríkjunum um kannski allt að 4--6% nú á nokkrum mánuðum hefur vissulega létt vaxtabyrði okkar af þeim erlendu lánum sem við eigum bundin í dollurum.
En staðreyndin er sú að við höfum ekki enn getað greitt neitt niður af erlendum skuldum þjóðarbúsins og íslenskt atvinnulíf og heimili eru afar skuldug. Og þó að batinn í skuldastöðunni erlendis sé m.a. að þakka lækkun dollarans og lækkun vaxta í Bandaríkjunum og þó að peningasérfræðingar telji að dollarinn eigi jafnvel eftir að falla enn meir, sem birtist í stríðsæsingarástandi forseta Bandaríkjanna, þó að það komi okkur tímabundið til góða með lækkun skulda í dollurum þá mun óstöðugleiki í bandarísku efnahagslífi og mikill viðskiptahalli þar ekki styrkja íslenskt atvinnulíf þegar til lengri tíma er litið heldur þvert á móti.
Virðulegi forseti. Gert er ráð fyrir hagvexti upp á 1--1,5% á næsta ári. Það er áhyggjuefni að sá hagvöxtur er fyrst og fremst borinn uppi af aukinni skuldasöfnun heimilanna í landinu. Skuldir heimilanna eru orðnar geigvænlegar og halda áfram að vaxa. Sem hlutfall af ráðstöfunartekjum voru skuldir heimilanna 1980 20%, 1990 80% af ráðstöfunartekjum, 1999 145% og 2001 eru þær áætlaðar nærri 170% af ráðstöfunartekjum. Þetta eru gífurlegar tölur, virðulegi forseti, og er mikið áhyggjuefni.
Vissulega hefur orðið eignamyndun á móti en hún er þó hvergi nærri jöfn eða vegur upp þá miklu skuldaaukningu sem íslensk heimili bera. Þessi staða og sú þróun sýnir í hve viðkvæmri stöðu efnahagslíf okkar er. Skuldir atvinnulífsins og fyrirtækjanna eru einnig gífurlegar. Þær hafa vaxið úr 300 milljörðum kr. 1996 í 900 milljarða árið 2001 og samt hafa fjárfestingar atvinnulífsins verið í miklu lágmarki á þeim tíma ef frá eru taldar fjárfestingar í verslunar- og þjónustuhúsnæði á höfuðborgarsvæðinu sem margir munu telja að hafi verið offjárfestingar. Það kemur því ekki á óvart þótt fyrirtækin hrópi á ríkisábyrgðir og hagstæðari lánakjör.
Sveitarfélögin í landinu eru einnig afar skuldug þó að þar sé sjálfsagt munur á milli sveitarfélaga. Mörg dýr þjónustuverkefni hafa verið flutt til sveitarfélaganna án þess að þeim fylgi tilheyrandi tekjustofnar. Sveitarfélögin mörg hver eru í úlfakreppu og sum þeirra hafa verið þvinguð til að selja arðbærustu eignir sínar til að standa undir rekstrinum. Það sér hver heilvita maður að slíkt gengur ekki til lengdar.
Herra forseti. Hér þarf að breyta um stefnu og setja velferð þjóðarinnar allrar í forgang. Stöðva þarf einkavæðingu almannaþjónustunnar, búa þarf atvinnulífinu þá umgjörð að fólk og fjármagn leiti aftur til þeirra atvinnugreina sem stuðla að raunverulegri verðmætaaukningu og nýsköpun og þar með raunhagvexti. Við þurfum að beina athyglinni til lítilla og meðalstórra fyrirtækja þar sem hugvit og framtak einstaklingsins fær notið sín, atvinnurekstur sem er í takt við íslenskar aðstæður, íslenskan veruleika og byggir á sjálfbærri nýtingu náttúruauðlindanna. Takist þetta, virðulegi forseti, mun eflast blómlegt atvinnulíf á raunsönnum grunni um allt land með velferð þegnanna allra að leiðarljósi. Því miður er ríkisstjórn Framsfl. og Sjálfstfl. á þveröfugri leið eins og þetta fjárlagafrv. ber með sér.
Vinstri hreyfingin -- grænt framboð vill aðra forgangsröðun í útgjöldum ríkisins en ríkisstjórn Davíðs Oddssonar. Fjárlögum ríkisins á að beita til að auka jöfnuð í samfélaginu þannig að enginn þurfi að líða vegna aldurs, fötlunar eða búsetu. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð leggur enn fremur áherslu á að tekjum ríkisins verði í auknum mæli varið til menntunar, rannsókna og menningarmála, jafnframt að stefna í atvinnumálum taki fullt mið af sjálfbærri nýtingu náttúruauðlindanna og að tekið verði upp grænt bókhald þegar meta skal arðsemi í atvinnurekstri og ákvörðun framkvæmda. Þingmenn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs munu því flytja brtt. við þetta frv. sem mun taka mið af áherslum flokksins.