Einar Oddur Kristjánsson:
Herra forseti. Fjárlagafrv. sem nú liggur fyrir er af því tagi sem allar ríkisstjórnir vestrænna ríkja óska sér að geta lagt fyrir, þ.e. fjárlagafrv. sem er algjörlega í jafnvægi.
Því miður eru mjög fáar þjóðir Vestur-Evrópu í þeirri stöðu að geta lagt fram slík fjárlagafrv. Að örfáum ríkjum undanteknum eins og Sviss og Noregi eiga nágrannaríki okkar við veruleg vandamál að stríða, eru með mjög mikinn halla á ríkisbúskapnum og þess vegna í mikilli kreppu gagnvart þeim verkefnum sem eru talin hvað skyldugast öllum ríkisstjórnum að sinna, velferðar-, heilbrigðis- og menntamál. Þetta er það sem er til umræðu í Evrópu og af því hafa menn áhyggjur.
Við Íslendingar erum þeir lukkunnar pamfílar að geta lagt fram slíkt frv. þar sem algjört jafnvægi er og þetta frv. er til marks um að íslenskt efnahagslíf er mjög heilbrigt. Það er mjög heilbrigt á allar hliðar hvernig sem við lítum á. Þetta er tólfta frv. sem lagt er fram eftir að Sjálfstfl. tók við forustu í ríkisstjórn og tók við forustu í ríkisfjármálum.
Nú bregður svo við, við umræður í upphafi þings, að stjórnarandstaðan kemur og hvað hefur hún til málanna að leggja? Jú, þar er gegnumgangandi að þetta sé allt saman glópalán og heppni. Þannig eru orð þeirra og ræður þeirra. Þetta er nokkuð kátbroslegt, herra forseti, en við því er ekkert að gera. Þeir hafa ekkert til málanna að leggja. Niðurstaðan liggur skýr fyrir. Þjóðfélagið sem Sjálfstfl. hefur barist fyrir, það frjálslynda þjóðfélag sem hann hefur barist fyrir, er veruleiki. Það hefur skilað árangri að gjörbreyta hér allri efnhagsstjórn, koma upp markaðsbúskap og frjálsri verðmyndun. Tími verðlagshafta og verðlagsráða er liðinn og sá tími kemur aldrei aftur. Það er þetta ástand í efnhagsmálum sem blasir við. Það liggur undir og er ástæða þess að það er líka regla á ríkisfjármálunum.
Það er hins vegar áberandi og ekkert óeðlilegt þó að stjórnarandstaðan hefji aftur þann söng sem hefur verið gegnumgangandi á síðustu missirum og árum, að mjög halli á í velferðarmálum og heilbrigðismálum. Það er rétt, herra forseti, að gera þetta aðeins að umræðuefni. Aðalskammaryrði stjórnarandstöðunnar í dag á Íslandi er ,,einkavæðing``. Það er talið ljótasta orð sem til er og á að vera til marks um á hvaða villigötum stjórnvöld hafa lent.
Það er nauðsynlegt að menn átti sig á því að það hefur alla tíð verið pólitísk samstaða á Íslandi um samhjálp. Það hefur aldrei verið deilt um það milli stjórnarflokkanna eða neinna pólitískra flokka. Stærstu skrefin sem stigin voru í átt til samhjálpar voru fyrst stigin í öðru ráðuneyti Ólafs Thors 1946, hinni svokölluðu nýsköpunarstjórn. Önnur stór skref á síðustu öld voru stigin í fimmta ráðuneyti Ólafs Thors 1959 og 1960, í upphafi svokallaðrar viðreisnar. Það eru engar deilur um þetta og hafa aldrei verið. Það er óþarft.
Við höfum hér rætt um heilbrigðismálin og nauðsyn þess að gæta fyllsta sparnaðar og öryggis í meðferð peninga. Það verður að gera. Aldrei hefur nokkurn tíma komið fram nokkuð um að Sjálfstfl. eða þessi ríkisstjórn ætli að hverfa af braut samhjálpar, aldrei. Um það er ekki eitt einasta aukatekið orð, ekki einn stafkrókur í nokkurri yfirlýsingu eða stefnu. Þetta verða menn að hafa í huga því að þetta er grundvallaratriði. Hins vegar verðum við að horfa til rekstrar kerfisins. Við verðum að horfa til rekstrarins og að gæta þess að þar sé farið vel með og það verða menn að gera. Þess vegna hafa menn verið að ræða um að ástæða væri til að skoða mjög gaumgæfilega hvort ekki ætti mjög oft við að þessi rekstur gæti verið hjá einkaaðilum, einmitt vegna þess að menn vita hve brýnt er að saman fari fjárhagsleg ábyrgð og fagleg. Menn eru að leita eftir þessu.
Ég hef oft gert athugasemdir við það sem hv. síðasti ræðumaður gat um, það er alveg rétt hjá honum. Við verðum að passa upp á að þeim fjármunum sem við nýtum til þessa málaflokks eins og annarra sé eins vel varið og hægt er. Það liggur fyrir, hvað sem hver vill segja, og ég hef rakið það hér ár eftir ár, að við Íslendingar verjum til heilbrigðismála fjárhæðum sem eru í alhæsta kanti þess sem við þekkjum meðal velferðarríkja heimsins. Menn verða sérstaklega að átta sig á því að það er mjög mikið af peningum ef við tökum tillit til þess að Ísland er yngsta þjóð Evrópu. Allir vita að kostnaður við heilbrigðismál eykst eftir því sem þjóðirnar eldast.
Nú er loksins unnið að því að kostnaðargreina heilbrigðisþjónustuna. Það er mjög brýnt. Ég vonast til þess að menn ljúki því svo hratt sem hægt er. Kostnaðargreiningin er jú lykillinn að því að við getum náð utan um þetta og vitum hvað við erum að gera. Þetta er ekki íslenskt vandamál, að kostnaðurinn við heilbrigðisþjónustuna fari vaxandi, heldur samevrópskt vandamál. Hinn mikli kostnaður er vandamál sem allar þjóðir Vestur-Evrópu eiga við að stríða. Það liggur fyrir að tilhneigingin til að afgreiða þessa hluti og færa upp á hæstu kostnaðarstig, upp á hátæknina, er alls staðar til staðar. Allar þjóðir Evrópu eru að berjast við þetta sama. Allar þjóðir Evrópu leitast við að ná að koma fénu í grunnþjónustuna, í hina fyrirbyggjandi starfsemi. Þetta vita allir og við verðum að gera hið sama.
Ísland sker sig að einu leyti úr varðandi kostnað í heilbrigðisþjónustu, þ.e. að því leyti að hlutdeild einstaklinga í kostnaði við heilbrigðismál er lægri á Íslandi en í nokkru öðru ríki í Evrópu, þvert ofan í það sem stjórnarandstaðan heldur oft fram. Við verðum að horfa á tölurnar til samanburðar til að átta okkur á því. Staðreyndin er sú að það er ekki skortur á peningum sem veldur þeim vandræðum sem við stöndum frammi fyrir í heilbrigðismálunum. Skipulagið skilar sér ekki eins og við viljum hafa það. Það er ekki að heilbrrn. standi sig ekki, ekki að ráðherrann standi sig ekki og ekki að við höfum ekki gott fólk í heilbrigðisstétt, lækna og hjúkrunarfólk og annað slíkt. Það er alls ekki vegna þess.
Eins og hver önnur föt ganga sér til húðar þá gengur hvert skipulag sér til húðar. Við verðum núna svo hratt sem auðið er að gjörbreyta þessu skipulagi. Við ætlum okkur að gera það og verðum að gera það. Hins vegar er það alveg rétt sem menn verða að átta sig á, öfugt við heilbrigðismálin þar sem við eyðum mjög miklum peningum í hlutfalli við aðrar þjóðir, að við verjum t.d. tiltölulega litlum peningum til menntamála, vísinda og rannsókna. Það liggur fyrir og við þurfum að horfast í augu við það þegar við ræðum um ríkisfjármálin að á komandi árum þurfum við að gera ráð fyrir að mun meiri peningar fari í þá málaflokka en nú. Það er nauðsynlegt ef við ætlum að koma á því tækniþjóðfélagi sem er undirstaða þeirrar miklu velmegunar sem við viljum viðhalda.
Það er líka rangt, sem hvað eftir annað kemur fram hjá stjórnarandstöðunni, að þessi ríkisstjórn hafi á einhvern hátt svelt velferðarmálin í íslensku þjóðfélagi. Það er alrangt. Ég gerði það að gamni mínu, þegar Sjálfstfl. hafði stýrt ríkisfjármálum í tíu ár, að taka saman raunkostnaðinn, þ.e. hvað hefði hækkað mest eftir tíu ára forustu Sjálfstfl. í ríkisfjármálum. Það kom sumum á óvart en þeir gátu þó ekki hrakið það að langmesta hækkunin til einstakra liða er til málefna fatlaðra. Þar hefur langmesta hækkunin orðið. Menn verða að finna orðum sínum stað þegar þeir halda uppi skefjalausri gagnrýni. Menn verða að geta sýnt fram á það og sannað að eitthvað sé á bak við orð þeirra.
Hins vegar er það svo, herra forseti, þegar við ræðum um ríkisfjármál, að fátt er nauðsynlegra en hlutlæg og heilbrigð gagnrýni. Við verðum alltaf að vera viðbúin að fjalla um ríkisfjármálin opinskátt vegna þess að opinber kostnaður er þeirrar náttúru að hann lækkar ekki sjálfkrafa. Hann hefur alltaf tilhneigingu til að vaxa og aukast, hækka og stækka. Þess vegna verða menn á hverjum tíma að vera á varðbergi gagnvart þeim þáttum.
Ég hef oft orðið var við, herra forseti, að það er langt frá því að menn geri sér almennt grein fyrir ýmsum kostnaðarþáttum í opinberu starfi. Við eigum að horfa á það og velta þeirri spurningu oftar fyrir okkur hvort þetta sé virkilega svona. Ég skal taka dæmi. Ég átta mig á því að það eru mjög fáir sem hafa hugleitt að þessi litla þjóð eyðir meira en fimm þúsund milljónum í utanríkisþjónustu sína. Þetta hefur gengið svona til lengi. Á þessu ári, í þeim fjárlögum sem núna eru, er ekki verið að hækka þau framlög. Þau eru meira að segja að lækka núna en samt er á sjötta þúsund milljóna varið til utanríkisþjónustunnar. Við verðum að spyrja okkur spurninga: Er þetta rétt? Þurfum við virkilega að eyða öllum þessum peningum? Getur verið að það sé nauðsynlegt? Er ekki hugsanlegt að við getum komist af með sóma án þess að þetta sé svona rosaleg dýrt?
Ég get tekið fleiri dæmi. Ég skal taka lítið dæmi. Við skulum taka dæmi eins og Fiskistofu. Fiskistofa er fyrirtæki sem stofnað var fyrir tíu árum eða svo. Þegar þetta nýja ríkisfyrirtæki var til umfjöllunar á Alþingi datt einhverjum í hug að prýðilegt væri að hafa það úti á landi, að nauðsynlegt væri að hafa einhver ríkisfyrirtækin úti á landi. Margir þóttust hins vegar vissir um að þetta ætti að vera svo lítið og pent fyrirtæki að það tæki því varla að flytja það út á land. Einum manni datt í hug að prýðilegt væri að hafa það í Hrísey, það stóð illa á í atvinnumálum í Hrísey þá. En menn svöruðu því jafnframt að það mundi ekkert muna um það fyrir Hrísey að hafa þetta litla fyrirtæki þar.
Á þessum fjárlögum erum við að gera ráð fyrir 530 milljónum í Fiskistofu. Ég held að Hrísey mundi muna um það væri slíkt fyrirtæki þar. En höfum við spurt spurningarinnar: Er þetta nauðsynlegt? Ég þykist vita að þarna sé saman komið mikið af góðu fólki, hæfu fólki og fólki sem vinnur verk sín af mikilli samviskusemi og kunnáttu.
Það er verið að kvarta yfir því að auka þurfi löggæslu á Íslandi, það vanti meiri löggæslu. En ég held að fáir kvarti yfir því í fiskihöfnunum á Íslandi að löggæslan sé of mikil. 530 milljónir. Hvernig væri nú að minnka þetta aðeins, taka eins og 200--300 milljónir af þessu og setja þær í Hafrannsóknastofnun eða eitthvað sem við stöndum frammi fyrir árlega að getur ekki sinnt nauðsynlegustu grunnrannsóknum? Ég nefni þetta bara til að benda á að það er heilbrigt, rétt og nauðsynlegt á hverjum tíma að við förum yfir þetta, spyrjum okkur sjálf spurninga. Ég gæti nefnt 10, 20, 30, 40, þ.e. fullt af dæmum um þetta sama. Það er nauðsynlegt að spyrja sig þeirra spurninga og það er heilbrigt.
Stjórnarandstaðan má ekki falla í þá gryfju að gleyma þeirri skyldu sinni að koma með heilbrigða gagnrýni á ríkisfjármálin og fara í staðinn í hlægilegt tal og geta ekki samglaðst því að Ísland sé það gæfuríki sem það er. Hún vill ekki viðurkenna að íslensk efnahagsmál og íslensk fjármál standi svo vel sem raun ber vitni en fer að væla um að þetta sé bara glópalán. Það er ekki glópalán heldur tólf ára markvisst starf sem stendur á bak við hið heilbrigða efnahagslíf, tólf ára samfelld stjórnarforusta Sjálfstfl., fyrst í ágætu samstarfi við þann góða gengna flokk, Alþýðuflokkinn, á erfiðum tímum, síðan í miklu og ágætu samstarfi í rúm sjö ár með Framsfl. Þetta er það sem við okkur blasir. Þetta er það sem við eigum að horfa á og viðurkenna. Það hefur gengið vel og það er ástæða til að vera þakklátur fyrir það.
Að sjálfsögðu mætti ýmislegt betur fara hjá okkur eins og öðrum. Við þurfum að gæta okkar mjög vel á ýmsu. Víða eigum við kost á að taka framförum og á þeim sviðum eigum við að starfa. Við eigum að styrkja þau svið. Í starfi okkar á undanförnum dögum og vikum hefur fjárln. flýtt fyrir sér með því að ræða við sveitarfélögin í landinu. m.a. til að átta sig á viðhorfum þeirra.
Það er tvennt athyglisvert sem hefur komið fram og gengur eins og rauður þráður í gegnum þá fundi. Þar eru miklar áhyggjur af rekstri dvalarheimila og heilbrigðisstofnana eins og ég kom að áðan og ekkert óeðlilegt þó að áhyggjur séu af því, kostnaðurinn fer vaxandi. Eins er gríðarlegur áhugi um allt land á þeirri miklu breytingu sem er að verða með fjarkennslu. Fjarkennsla hefur skapað gríðarlegar breytingar. Viðhorfið til slíkrar menntunar á landsbyggðinni er mjög jákvætt og það er mjög nauðsynlegt að vekja athygli á því hve brýnt er að hraða sem mest má þeim hraðtengingum sem eru grundvöllur þess að við getum stigið enn þá stærri skref til þess að efla fjarkennsluna og menntamálin þar sem tæknin gefur okkur færi á.
Einu atriði hef ég oft haft orð á við fjárlagaumræðuna, því sem í mínum augum hefur verið augljós veikleiki í ríkisfjármálum Íslands. Hið skrýtna er að stjórnarandstaðan, sem hefur þó það verkefni að vera hinn gagnrýni aðili, hefur aldrei tekið undir þessi orð mín og aldrei tekið undir þessar ábendingar mínar. Ég hef hvað eftir annað, við hverja umræðu um fjárlög, bent á veikleikann sem liggur svo auðsýnilega í launakerfi ríkisins, þ.e. í meðferð þess og samningum --- reyndar ekki eingöngu ríkisins heldur ekki síður sveitarfélaganna. Á næstu árum er langbrýnasta verkefni okkar gagnvart ríkisfjármálunum að standa þannig að launasamningum ríkisins að launaþróun hins góða, samviskusama, duglega og velmenntaða fólks sem vinnur hjá ríkinu, verði hin sama og annarra í landinu, fólksins sem vinnur við framleiðsluna. Launaþróunin yrði þannig ætíð miðuð við afkastagetu og framleiðniaukningu atvinnuveganna því að allir Íslendingar eru jú háðir henni. Þetta er veikleikinn, á þetta verður að benda. Um þetta verður að tala. Ég syng þá einsönginn áfram úr því að stjórnarandstaðan vill ekki taka undir.
Ég ætla að gera annað atriði að sérstöku unmræðuefni vegna þess að ég get ekki leynt óánægju minni með það. Það kemur fram í þessum fjárlögum, reyndar í fjáraukalögum sem nú er búið að dreifa og við eigum eftir að fjalla um, að ætlunin sé að minnka fjárframlög til Byggðastofnunar um helming og skera algjörlega af atvinnuþróunarfyrirtækin sem hafa verið landsbyggðinni svo gríðarlega þýðingarmikil á umliðnum árum. (Gripið fram í: Ertu ekki í stjórn?) Ég vil taka það fram, herra forseti, að ég kannast ekki við það að þetta hafi verið kynnt í þingflokki Sjálfstfl. Ég þykist vita að það hafi ekki heldur verið kynnt í þingflokki Framsfl. Ég vil nota þetta tækifæri til að taka fram hér og nú að eitthvað mun ganga á áður en þetta nær fram að ganga. Þetta getur ekki gengið. Svona fjárlagafrv. getur ein ríkisstjórn ekki lagt fyrir þingmenn sína.
Það er ekki, herra forseti, glópalán að það standi vel. Það er afrakstur markvissrar vinnu í ríkisfjármálum. Menn hafa staðið heils hugar á bak við ríkisfjármálin. Þannig horfum við fram á veginn, þannig getum við Íslendingar verið stoltir af því að við erum núna, gagnvart Evrópu, í 6. eða 7. sæti í heiminum hvað varðar efnahagsþróun, efnahagsstöðu og þjóðartekjur. Aðeins ein þjóð í Evrópusambandinu hefur hærri tekjur en við. Það eru Lúxemborgarmenn. Tvær aðrar þjóðir í Evrópu standa aðeins betur, Svisslendingar og Norðmenn með sína olíu. Þær þjóðir standa báðar utan bandalagsins.
Við skulum því gleðjast og þakka fyrir að svo farsællega hafi verið staðið að okkar málum. Svo farsællega hefur þjóðinni vegnað sem fyrir 100 árum var fátækasta þjóð Evrópu. Við skulum horfa til þess þegar við göngum fram og höldum áfram því markvissa starfi sem innt hefur verið af hendi.