Ögmundur Jónasson:
Herra forseti. Hér er til umræðu frv. til laga þar sem felld skulu í einn lagabálk nokkur lög sem lúta að fjármálamarkaði, lög um viðskiptabanka og sparisjóði, lög um lánastofnanir aðrar en viðskiptabanka og sparisjóði, lög um rafeyrisfyrirtæki og fleiri.
Frv. um breytingu á einum þessum lögum var lagt fram fyrr í haust af hálfu þingflokks Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs, þ.e. frv. til laga um breytingu á lögum nr. 113/1996, um viðskiptabanka og sparisjóði, með síðari breytingum, og mun ég víkja nokkuð að hugmyndum okkar en hafa hins vegar stuttan formála að því.
Í íslensku þjóðfélagi hefur umfang hvers kyns fjármálastarfsemi verið að aukast mjög í seinni tíð. Fjármálafyrirtækjum hefur fjölgað og margbreytileikinn að sama skapi en þessu hefur fylgt mikil breyting í hugsanagangi. Það má segja að í Stjórnarráðinu hafi átt sér stað markaðsvæðing hugarfarsins. Nú eru þar allir hlutir metnir á mælistiku markaðar en notagildi er hins vegar látið víkja. Þannig þykir bannorð að tryggja lága vexti. Það heita niðurgreiðslur ef vextir á húsnæðislánum eru lægri en finnast á markaði og þess vegna var ákveðið að fórna félagslega húsnæðiskerfinu og keyra vextina upp í það sem þekkist á markaði.
Lífeyrissjóðirnir hafa verið lögþvingaðir til að leita alltaf eftir hæstu vöxtum og hæsta arði sem finnst hverju sinni. Þar hefur orðið mikil breyting frá því sem áður var þegar fjármunum lífeyrissjóðanna var að uppistöðu til varið til uppbyggingar á velferðarþjónustu landsmanna, sérstaklega í húsnæðiskerfinu. Það er sem betur fer enn þannig að fjármunum lífeyrissjóðanna er að verulegu leyti beint inn í húsnæðiskerfið því þeir kaupa húsbréf. Það er hins vegar mjög brýnt að við finnum leiðir til að beina fjármagni þeirra í ríkari mæli en nú er til uppbyggingar í velferðarkerfi landsmanna og þá horfi ég fyrst og fremst til húsnæðiskerfisins. Þetta er samfélaginu mikilvægt og að sjálfsögðu heppilegra fyrir lífeyrissjóðina en ótryggur hlutabréfamarkaðurinn.
Efnahagskerfið allt, ekki aðeins lífeyrissjóðirnir, er háð þessum fjármálamarkaði sem ég vék að og það er mjög mikilvægt að hann búi við traust lagaumhverfi. Það frv. sem hér er til umræðu er lagt fram til þess að tryggja og treysta það lagaumhverfi sem við búum við án þess að með þessum lagabreytingum séu gerðar tillögur um neinar grundvallarbreytingar.
Þá tel ég það, þegar á heildina er litið, vera til góðs að reyna að samræma þessa löggjöf. Það er mjög mikilvægt að þetta fái góða yfirferð í efh.- og viðskn. þingsins og kannski best að segja sem minnst áður en sú skoðun hefur farið fram.
Við stöndum frammi fyrir miklum breytingum á fjármálamarkaðnum. Um þessar mundir er verið að selja hlut ríkisins í sameiginlegum bönkum okkar og þar þurfa nú kaupendur að breyta aðkomu sinni eftir því sem ríkisstjórnin breytir um skoðun. Sú var tíðin að menn þar á bæ vildu tryggja dreifða eignaraðild og það var tekið vel undir með hugmyndum okkar, Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs, að ef á annað borð væri farið út á þá braut að selja ríkisbankana ætti að tryggja dreifða eignaraðild, að hver eignaraðili mætti ekki eiga meira en 8% hlut í bankanum.
Síðan þótti þetta ekki hægt og menn vísuðu til þess sem mundi gerast á eftirmarkaði. Einhverjir vísuðu í ákvæði í EES-samningnum og horfið var frá þessu og nú var farið að tala um kjölfestufjárfesta eins og frægt er. Það eru þarna ýmsar breytingar sem greinilega eiga sér stað þótt margt sé illskiljanlegt, því eftir sem áður hljóta að gilda sömu lögmál um þá og um aðra fjárfesta, að ekki er hægt að tryggja hvað gerist á eftirmarkaði. Þessir kjölfestufjárfestar sem svo eru nefndir í Landsbankanum hafa lýst því yfir að þeir hyggist selja sinn hlut eftir stuttan tíma og hafa nefnt fjögur ár í því sambandi.
Allt þetta skiptir máli að fái góða skoðun. En ég ætlaði að víkja sérstaklega að því sem lýtur að sparisjóðunum. Í frv. ríkisstjórnarinnar eru ákvæði sem eiga að treysta yfirtökuvarnir sparisjóða eins og segir í greinargerð með frv. Síðan segir, með leyfi forseta:
,,Þannig er kveðið á um við hvaða aðstæður sparisjóðsstjórn skal heimila framsal á virkum eignarhlut. Þá er tryggilegar búið um að tengdir stofnfjáreigendur geta ekki farið með yfir 5% heildaratkvæðamagns í sparisjóði.``
Þá spyr maður aftur: Ef hægt er að tryggja þetta í sparisjóðunum, hvers vegna var ekki hægt að tryggja þetta í bönkunum og í bankakerfinu? Það væri fróðlegt að fá umræðu um það.
Síðan segir, með leyfi forseta:
,,Að lokum er kveðið á um að sparisjóður skuli breyta rekstrarformi sínu í hlutafélag áður en samruni við aðrar tegundir fjármálafyrirtækja getur átt sér stað.``
Út á það gekk frv. ríkisstjórnarinnar sl. vor að heimila sparisjóðunum að breyta sér í hlutafélög og við þekkjum öll afleiðingarnar í sumar. Þá skildi ég ekki betur en það væri samdóma álit stjórnarandstöðu og ríkisstjórnar, og þar með hæstv. viðskrh., að það ætti að festa í lög ákvæði sem kæmi í veg fyrir að stofnfjáreigendur gætu hagnast óeðlilega á stofnfjárhlut sínum.
Þegar þetta lét á sér standa í upphafi þings brugðum við skjótt við úr þingflokki Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs og lögðum fram frv. þess efnis. Þar leggjum við til breytingu á 18. gr. laga um viðskiptabanka og sparisjóði, sem er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Sala eða annað framsal stofnfjárhluta í sparisjóði er óheimilt nema með samþykki sparisjóðsstjórnar. Sé endurgjald innt af hendi skal um það fara samkvæmt reglu 2. mgr. 22. gr. Veðsetning stofnfjárhlutar í sparisjóði er óheimil.``
Og hvað segir í 2. mgr. 22. gr. þessara laga? Þar segir, með leyfi forseta:
,,Það verð, sem nýr stofnfjáreigandi skal greiða fyrir hlut, skal vera nafnverð hans að viðbættri ónýttri heimild til endurmats stofnfjár skv. 23. gr.``
Þarna er sem sagt girt fyrir það að einstaklingur sem á stofnfjárhlut geti braskað með þann hlut. Hann fær verðgildi hans uppfært, fær eign sína þannig tryggða, en getur ekki braskað með hlutinn eins og reynt var að gera hér í sumar m.a. undir forustu hv. þm. Péturs H. Blöndals. Þetta hélt ég að hæstv. viðskrh. vildi tryggja með lögum.
Nú vísar hæstv. ráðherra í greinargerð lögfræðinga sem segja, ef ég skil það rétt, að þetta stæðist ekki stjórnarskrá vegna þess að í þessu fælist eignaupptaka, vegna þess að lögin hafa verið misnotuð og mistúlkuð þá séu hendur löggjafans bundnar, hann geti sig hvergi hrært. Vegna þess að menn hafi séð einhverjar holur í lögunum til að fara fram með siðlausum hætti eins og reynt var hér í sumar þá sé það gegn anda stjórnarskrárinnar að breyta lögunum til þess að koma í veg fyrir þetta siðleysi. Ég hefði nú gaman að fá að sjá þessa álitsgerð lögfræðinga. Ég hefði gaman að fá að sjá hana. Auðvitað þyrfti hún að liggja fyrir áður en gengið er frá þessum málum.
Síðan fannst mér hálfmótsagnarkennt það sem kom fram í máli hæstv. ráðherra. Annars vegar hefur mér skilist á ráðherranum að hún telji brýnt að koma í veg fyrir brask með stofnfjárhlut. Mér hefur skilist það. Margoft hefur það komið fram í máli hennar í sumar. En svo þegar það gengur ekki eftir þá segist hún vera mjög ánægð með niðurstöðuna. Er hæstv. ráðherra að segja hún hafi breytt um skoðun frá í sumar? Ég þóttist skilja ráðherrann á þann veg í sumar að það ætti að koma í veg fyrir brask með stofnfjárhluti. Mér skildist það. Það er ekki gert með þessu frv. Ekki fæ ég það skilið nema að það sé gert með einhverjum öðrum klækjum, einhverjum hliðarsporum í frv., þ.e. að þannig sé komið í veg fyrir að niðurstaðan geti orðið sú að menn braski með stofnfjárhlut. Það getur vel verið. En var það ekki það sem lögspekingarnir segja að sé óheimilt, að sé eignaupptaka og standist ekki stjórnarskrá? Mér finnst felast í þessu ákveðin mótsögn og vildi gjarnan fá skýringu á því.
Síðan vil ég vekja athygli á því að lagafrv. sem við lögðum fram í haust um þá breytingu sem ég hef gert grein fyrir er með samþykki sparisjóðanna í landinu. Þetta er í þeim anda sem sparisjóðirnir og forsvarsmenn þeirra leggja til. Þeir sendu frá sér álitsgerð síðsumars þar sem þeir lögðu blessun sína yfir þetta.
Það hafa þeir hins vegar ekki gert varðandi hitt ákvæði lagabreytinganna sem við leggjum til um að það verði ekki heimilað að breyta sparisjóðunum í hlutafélög. Við teljum mjög brýnt að farið verði mjög rækilega yfir þessi mál öll saman og þau skoðuð af yfirvegun áður en ráðist verður í þessar breytingar. Ég ætla að vísa aðeins í greinargerðina með frv. okkar. Þar segir m.a., með leyfi forseta:
,,Hlutverk sparisjóðanna hefur verið mjög þýðingarmikið í íslensku atvinnulífi og mörgum byggðarlögum mikilvæg lyftistöng enda voru þeir settir á laggirnar með félagslegu átaki. Í greinargerð með frumvarpi viðskiptaráðherra á 126. löggjafarþingi (567. mál) segir m.a.: ,,Sparisjóðir á Íslandi, líkt og annars staðar í Evrópu, eru fyrst og fremst staðbundin fjármálafyrirtæki með sterk tengsl við starfssvæði sitt og nána samvinnu sín á milli. Sparisjóðirnir hafa verið reknir með hag sparifjáreigenda og almennings fyrir augum en ekki til hámarks arðs fyrir stofnfjáreigendur. Markmiðið með rekstrinum var því að stuðla að almannahag.````
Hér lýkur tilvitnun í greinargerð ríkisstjórnarinnar og við botnum þetta með því að segja að brýnt sé að þetta markmið glatist ekki, vegna þess að þó það sé svo, eins og ég gat um í upphafi máls míns, að umsvif og þar með margbreytileiki sé að aukast á fjármálamarkaði þá er sú hætta fyrir hendi að þegar upp verði staðið eftir þær breytingar sem nú eru að eiga sér stað þá fari lítið fyrir þessum margbreytileika, það stefni í einokun, að örfáir aðilar nái tangarhaldi á fjármálakerfinu. Þetta er að gerast í bankastarfsemi og sparisjóðunum er einnig hætt ef við stöndum ekki vörð um þá.
Þess vegna teljum við að við eigum að falla frá þessari heimild um að unnt sé að breyta sparisjóðunum í hlutafélög, en fara þess í stað með mjög yfirveguðum hætti yfir stöðu þeirra.