[prenta uppsett í dálka] 50. fundur, 128. lþ.
Frsm. minni hluta efh.- og viðskn. (Ögmundur Jónasson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir áliti minni hluta efh.- og viðskn. í þessu máli. Í áliti mínu kemur fram að ég mun ekki standa gegn málinu en þó veita því brautargengi með mjög eindregnum fyrirvara og tilvísun í sjónarmið sem margoft hefur verið vakið máls á í umræðum á Alþingi á undanförnum árum. Ástæða þess að undirritaður mun ekki ganga gegn lagabreytingunum er sú að stjórn Lífeyrissjóðs sjómanna á ekki annarra kosta völ lögum samkvæmt en að grípa til ráðstafana til að bæta fjárhagsstöðu sjóðsins.
Ljóst er að rúmlega 7,5 milljarða kr. vantar upp á að Lífeyrissjóður sjómanna geti staðið undir skuldbindingum sínum samkvæmt tryggingafræðilegri úttekt í lok ársins 2001. Heildarskuldbindingar sjóðsins eru um 8,8% meiri en eignir hans og hefur staðan versnað frá því sem var í árslok 2000 þegar mismunurinn var tæp 6%.
Samkvæmt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða má heildarstaða lífeyrissjóðs aldrei vera verri en 10% af heildarskuldbindingu. Reyndar ekki heldur betri samkvæmt ákvæðum í lögunum. Jafnframt má staðan ekki vera verri en 5% samfellt í fimm ár. Staða Lífeyrissjóðs sjómanna er að sönnu innan þess ramma sem lögin setja þar sem heildarstaðan er innan 10%-markanna og hún var innan 5%-markanna fyrir tveimur árum. Í skýrslu Talnakönnunar kemur hins vegar fram að það sé nokkuð ljóst að staðan muni fara niður fyrir þessi mörk á næsta ári. Þá væri sjóðurinn hættur að starfa í samræmi við lögin.
Lífeyrisréttindi sjómanna hafa ítrekað verið skert með lögum á undanförnum árum en réttindin voru skert um 11,5% árið 1999 og aftur um 12% árið 2001. Eðlilegt er að spyrja hvers vegna komið sé fyrir Lífeyrissjóði sjómanna eins og raun ber vitni. Ekki er einvörðungu til ávöxtunar á fjármunum sjóðsins að líta heldur ber að beina sjónum að ábyrgð útgerðarmanna og þá ekki síður ríkisvaldsins.
Á undanförnum þingum hefur hv. þm. Guðjón A. Kristjánsson flutt tillögur um að bæta stöðu Lífeyrissjóðs sjómanna og hefur hann kallað til ábyrgðar bæði útgerðarmenn til að greiða hærra iðgjald í sjóðinn og ríkisvald til að veita fjármuni inn í sjóðinn vegna vanefnda frá fyrri tíð. Ég hef ætíð stutt þennan málflutning hv. þm. líkt og aðrir þingmenn sem hafa látið sig málið varða, t.d. hv. þm. Guðmundur Hallvarðsson.
Fyrst að ábyrgð útgerðarinnar. Ljóst er að Lífeyrissjóður sjómanna þarf öllum öðrum lífeyrissjóðum fremur að axla byrðar vegna örorkugreiðslna. Slysatíðni og ekki síður álag á stoðkerfi líkamans veldur því að sjómenn fara hlutfallslega fleiri á örorku en aðrar stéttir. Margir höfðu talið að þetta væri fyrst og fremst vegna mikillar slysatíðni í stéttinni. Sundurgreining á örorkunni hefur hins vegar leitt í ljós að það er annað sem þarna kemur til, þ.e. fyrst og fremst mikið álag á stoðkerfi líkamans. Óeðlilegt er að sjómenn þurfi á fullorðinsaldri að axla einir þennan kostnað sem hlýst af álagi í atvinnugreininni. Eins og fram kemur í samanburðartöflu í fylgiskjali sem fengin er frá Lífeyrissjóði sjómanna nema greiðslur vegna örorku 43% af öllum greiðslum úr þessum sjóði samanborið við 20--25% úr öðrum stórum lífeyrissjóðum. Af þessu sést að Lífeyrissjóður sjómanna virkar eins og tryggingasjóður fyrir útgerðina. Af þeim sökum er sanngjarnt að atvinnurekendur, í þessu tilfelli útgerðarfyrirtækin, leggi meira af mörkum til lífeyrissjóðsins vegna mikilla útgjalda sem stafa að stórum hluta beinlínis af vinnuaðstæðum sjómanna.
Ábyrgð ríkisvaldsins í þessum efnum er einnig mikil. Árið 1981 var gert um það sérstakt samkomulag að sjómenn afsöluðu sér tilteknum hlut í fiskverði (2--3%) gegn því að ríkissjóð ur stæði straum af þeim kostnaði sem hlytist af því að sjómenn gætu látið af störfum við 60 ára aldur. Við þetta samkomulag hefur ríkissjóður ekki staðið. Ítrekað hefur verið gefinn ádráttur um að til greina kæmi stuðningur úr ríkissjóði. Núverandi fjármálaráðherra hefur hins vegar vísað öllu slíku á bug. Það eru eindregin tilmæli þess sem hér talar að sú afstaða verði endurskoðuð.
Þær breytingar sem frumvarpið felur í sér nú á réttindum sjóðfélaga munu ekki leiða til skerðingar á réttindum þeirra sem hafa hafið töku lífeyris og þær breytingar sem gerðar eru á makalífeyri til frambúðar eru aldurstengdar, þannig að þær bitna ekki á þeim sem fæddir eru fyrir 1945, auk þess sem maki mun búa við óskertan lífeyri svo lengi sem hann hefur barn á framfæri yngra en 19 ára eða er 50% öryrki. Þá eru lagðar til breytingar á aldursmörkum við töku lífeyris með hlutfallslegri hækkun eða lækkun á lífeyri eftir því hvenær taka lífeyris hefst. Ljóst er að stjórn Lífeyrissjóðs sjómanna reynir að fara eins mildilegar leiðir til að bæta stöðu lífeyrissjóðsins og unnt er. Með hliðsjón af þessu og að bæði samtök sjómanna og stjórn Lífeyrissjóðs sjómanna styðja frumvarpið mun minni hlutinn greiða frumvarpinu atkvæði en hvetur jafnframt til þess að málefni þessa lífeyrissjóðs verði skoðuð frá grunni.
Herra forseti. Það er mjög athyglisvert að bera saman skiptingu lífeyris eftir tegundum hjá Lífeyrissjóði sjómanna annars vegar og öðrum lífeyrissjóðum hins vegar. Ellilífeyrir í Lífeyrissjóði sjómanna nemur 42% af útborguðu fé á móti 62% hjá Lífeyrissjóði verslunarmanna. Þarna munar 20%. Lífeyrissjóðurinn Framsýn greiðir 61%, Sameinaði lífeyrissjóðurinn 64% og þannig mætti áfram telja, Samvinnulífeyrissjóðurinn 68%, Lífeyrissjóður lækna 79% og margir yfir og þar um bil. En allir lífeyrissjóðir samtals um 66% á móti 42% hjá Lífeyrissjóði sjómanna, þegar litið er á greiðslur til eiginlegs ellilífeyris.
Sé hins vegar borinn saman örorkulífeyrir úr sjóðnum er hlutfallið langhæst hjá Lífeyrissjóði sjómanna. Reyndar er Lífeyrissjóður Austurlands með mjög hátt hlutfall líka, 45%, og sama gildir um Lífeyrissjóð Vestmannaeyja. Best gæti ég trúað því að í þeim lífeyrissjóðum séu einnig margir sjómenn og fólk sem stundar erfið störf þar sem mikið reynir á líkamann.
Síðan eru þarna aðrar samanburðartölur sem ég ætla ekki að nefna.
Eins og ég sagði eru þær breytingar sem lagðar eru til á réttindakerfi sjómanna mildilegar að mínum dómi og skynsamlegar. Þær skerða ekki réttindi þeirra sem þegar eru komnir á lífeyri og aðrar breytingar eru mjög í takt við það sem aðrir lífeyrissjóðir hafa verið að gera. Þannig hefur það verið að gerast að makalífeyri er breytt á þann veg að tengja hann fjölskylduaðstæðum í ríkari mæli en verið hefur. Í tilviki Lífeyrissjóðs sjómanna verður hann óskertur svo lengi sem eftirlifandi maki hefur á framfæri sínu barn yngra en 19 ára að aldri eða er 50% öryrki. Eins og áðan var getið um eru breytingarnar á aldursmörkum við töku lífeyris með hlutfallslegri hækkun eða lækkun á lífeyri eftir því hvenær taka lífeyris hefst. Þetta er regla sem er í samræmi við það sem aðrir lífeyrissjóðir hafa verið að gera.
Nú er það svo að lífeyrissjóðirnir hafa almennt verið að gera breytingar á reglugerðum sínum með breytingu á réttindum sjóðfélaga án þess að það komi fyrir sjónir þingsins. Ástæðan er sú að Lífeyrissjóður sjómanna starfar samkvæmt lögum og þess vegna þarf lagabreytingu jafnan til. Hins vegar, eins og ég hef rakið, hefur Lífeyrissjóður sjómanna sérstöðu. Ríkisvaldið hefur komið að þessum sjóði og hefur gerst sekt um alvarlegar vanefndir sem eiga rót að rekja til ársins 1981. Því var þá heitið að koma inn með fjármagn úr ríkissjóði í lífeyrissjóðinn þegar sjómenn afsöluðu sér hlutdeild í fiskverði. Á hitt ber að líta að hve miklu leyti Lífeyrissjóður sjómanna er eins konar viðlagasjóður útgerðarinnar og býr við erfið kjör vegna erfiðra vinnuaðstæðna sjómanna. Allt þetta veldur því að útgerðinni og ríkisvaldinu ber að sameinast um að bæta stöðu þessa sjóðs.
Ég mun styðja þetta frv. en þetta eru fyrirvararnir að baki stuðningi mínum.
