Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég skrifa undir nál. meiri hluta utanrmn. með fyrirvara. Ég ætla að gera grein fyrir þeim fyrirvörum og afstöðu minni til málsins. Fyrst vil ég taka fram að ég tel að utanrmn. hafi unnið vel að því að fara yfir alla þessa samninga og stöðuna í samskiptum okkar við næstu nágranna okkar að þessu leyti, þ.e. Norðmenn um norsk-íslenska síldarstofninn og Færeyinga og Grænlendinga um þann stofn og loðnustofninn og aðra slíka. Þessi yfirferð tók m.a. mið af niðurstöðum fyrri umræðna um samningana. Þá urðu allmiklar umræður um þessi mál. Það gaf tilefni til þess að utanrmn., að hluta til á sameiginlegum fundi með sjútvn., færi yfir stöðu málsins í heild sinni. Ég tel að sú yfirferð hafi verið gagnleg.
Ég vil enn fremur taka fram að ég er í öllum aðalatriðum efnislega sammála því sem fram kemur í nál. minni hluta utanrmn. Þar er margt kunnuglegt enda höfum við oft áður rætt þá hluti á hinu háa Alþingi. Við höfum oftast verið samferða, ég og hv. þm. Össur Skarphéðinsson, allt frá því að við stóðum saman í því að gagnrýna upphaflega síldarsamninginn við Norðmenn árið 1996. Við kvörtuðum þá undan of lágri upphafsprósentu sem kæmi í hlut Íslendinga, sem þá var reyndar hærri en nú er vegna þess að Evrópusambandið stóð utan samninganna og í Íslands hlut komu ein 18%, sem nú eru 15,5%.
Það hefur gengið eftir sem við óttuðumst á þeim tíma, að það reyndist erfitt að þoka þessari prósentu upp. Nær sanni væri að segja að menn séu í vandræðum með að verja það sem þeir þó hafa. Það verður að viðurkennast að göngumynstrið eða hegðun síldarinnar hefur ekki lagst með okkur í þeim efnum. Hún hefur ekki aukið göngur sínar á Íslandsmið jafnmikið og við vonuðumst til á þeim tíma. Á árunum 1994--1996 ríkti almenn bjartsýni um að stækkandi stofn og stærri árgangar af fullorðinni síld mundu í auknum mæli taka upp fyrri hegðun sína, náttúrlegu hegðun frá því um miðbik og upp úr miðbiki 20. aldar, ganga inn á Íslandsmið á sumrin og jafnvel dvelja hér fram á haust eins og stundum gerðist. Það hefur ekki orðið í þeim mæli sem gjarnan hefði mátt verða. Því valda sjálfsagt bæði aðstæður í hafinu og að einhverju leyti aðstæður í stofninum sjálfum.
Ég held að ég hafi orðið fyrstur til að hreyfa við því hér í umræðum, því nýmæli sem var að finna í samningum síðasta árs, sem við ræðum hér, samningnum fyrir árið 2003. Í raun erum við hér að ræða um samning sem þegar hefur runnið sitt skeið. Segja má að þessi málflutningur þjóni fyrst og fremst táknrænum eða sögulegum tilgangi í þeim skilningi. Þar var að finna það nýmæli að við slógum talsvert af hlutdeild okkar í heildaraflanum, eða sem nam 7.100 lestum, til að rúmlega tvöfalda aðgang okkar að norsku lögsögunni, möguleika okkar til að veiða innan norsku lögsögunnar. Þar var ósköp einfaldlega verið að auka möguleika vinnsluskipanna til að ná í verðmætari síld á haustin til vinnslu í norsku lögsögunni. Út af fyrir sig var það einnig til að tryggja betur möguleika manna á að fullnýta veiðiheimildirnar. En það er nokkuð dýru verði keypt, sameiginlega af öllum hópnum sem aflaheimildir fær í norsk-íslensku síldinni. Að þessu leyti má segja að um tilfærslu sé að ræða, yfir til þeirra skipa sem eru í aðstöðu til að nýta sér þetta.
Ég tel mjög varhugavert að ganga lengra inn á þessa braut, einfaldlega vegna þess að það er ekki í okkar þágu að Norðmenn hafi í höndum sannanir, í gegnum samninga af þessu tagi, fyrir því að okkur sé það sérstakt keppikefli að fá aukinn aðgang að norsku lögsögunni og við séum í vandræðum með að ná okkar hlut án samninga við þá. Reynslan sýnir okkur þvert á móti að það er ekki fyrr en við sýnum fram á getu okkar til að veiða okkar hlut eða það sem við teljum að sanngjarnt sé að í okkar hlut komi í lögsögu okkar eða á hinu alþjóðlega hafsvæði að Norðmenn fást til samningaviðræðna við okkur. Það er reynslan frá upphafsárunum og einnig reynslan af því ári sem við ræðum hér.
Það var mikið gleðiefni þegar síldarinnar varð aftur vart á okkar slóðum. Ég var svo heppinn að vera staddur á Raufarhöfn að morgni dags síðsumars 1994 þegar fyrsta norsk-íslenska síldin kom þar að landi eftir áratuga hlé. Það er stemning sem ég gleymi seint þegar fyrsti drekkhlaðni síldarbáturinn, Súlan frá Akureyri, sigldi inn í höfnina á Raufarhöfn eftir að allt of mörg ár höfðu liðið frá því að svo vænn farmur sást þar síðast. Menn trúðu þá að í hönd færi gullöld og nýir gleðitímar, m.a. þar á bæ sem því miður hefur ekki orðið reyndin. Það er dapurlegt til þess að vita að þeir staðir sem áttu allt sitt undir síldinni á sínum tíma, staðir eins og Raufarhöfn og Siglufjörður, búa við ótryggan aðgang að okkar hlut í þessum mikilvæga stofni. Ekki virðist mikið gefið fyrir sögulegan rétt þeirra byggðarlaga og fólksins sem þar þraukar enn til nýtingar á silfri hafsins.
Herra forseti. Eins og ég sagði áður erum við að ræða samning sem hefur runnið sitt skeið á enda, samkomulag milli Íslands og Noregs um nýtingu á þessum stofni fyrir árið 2003. Það hefur auðvitað verið gagnrýnt og með réttu að þessir samningar komu ákaflega seint fyrir þingið. Í raun er heldur snautlegt að ræða þá hér þegar marsmánuður á árinu þar á eftir er því sem næst liðinn. En formsins vegna verður víst að ljúka þeirri umfjöllun og betra er seint en aldrei.
Ég tek undir þær röksemdir sem hv. þm. Össur Skarphéðinsson flutti í ágætum fyrirlestri um norsk-íslenska síldarstofninn og orsakir þess að hann hrundi á sínum tíma. Hann fór þar yfir mikla rányrkju Norðmanna eða veiðar á ungsíld. Til viðbótar því, sem er auðvitað röksemdafærsla með neikvæðum formerkjum í þeim skilningi að við værum þá í raun og veru að höfða til einhvers konar siðferðilegrar ábyrgðar Norðmanna á því að hafa leikið stofninn þannig, höfum við auðvitað mjög sterka stöðu með því einfaldlega að vísa í okkar miklu nýtingu á stofninum um langt árabil á síðustu öld. Það var sannanlega þannig að við Íslendingar veiddum milli 30 og 40% af fullorðinni síld á löngu árabili. Stofninn dvaldi innan íslensku lögsögunnar frá fjórum og allt upp í níu mánuði á ári þegar mest lét fyrir norðan og síðan fyrir norðaustan land. Þessi sögulegu rök eru að mínu mati okkar sterkasta vopn. Þau gefa okkur tilefni til bjartsýni því að það er auðvitað engin ástæða til að ætla annað en að fyrr eða síðar taki stofninn upp þessa sömu hegðun. Það má líka leika sér með það, þó að það séu ekki nein nákvæmnisvísindi, að aðstæður í hafinu, hitastig og fleira hafi þróast með hliðstæðum hætti og á hlýskeiðinu milli 1920 og fram um 1960 og ástæða sé til að ætla að aðstæðurnar ættu að fara að líkjast þeim sem þá voru. Þær leiddu sannarlega til þess, að vísu miðað við miklu stærri stofn og hærra hlutfall af fullorðinni síld, að stofninn dvaldi stóran hluta ársins á Íslandsmiðum. Ef við ímyndum okkur að aðstæðurnar yrðu svipaðar á þessu ári kannski og nokkrum hinum næstu og þær voru á árunum 1950 og fram undir 1967 þá værum við frekar að tala um eitthvað af stærðargráðunni 35--40% hlutdeild til handa Íslendingum fremur en eitthvað minna.
Mér er það minnisstætt í þessu sambandi --- það má alveg koma fram í ræðustól á þingi og fara inn í þingtíðindin með þeim upplýsingum sem hv. þm. Össur Skarphéðinsson hefur tryggt að verði geymdar þar, bæði með nefndaráliti þessu og ræðu sinni áðan --- að þegar úthafsveiðiráðstefnan stóð í New York á árunum 1995--1996 fór ég þar fyrir sendinefnd Íslendinga á einum fundi. Þetta var þegar hæst stóð í Smugudeilunni og öll samskipti Íslendinga og Norðmanna upp í loft, þar á meðal var auðvitað ekkert samkomulag um síldina fyrir utan tvíhliða samning milli Íslands og Færeyja. Jafnframt stóðu miklar deilur og harðar um veiðar okkar í Barentshafi. Það var alger uppstytta í öllum viðræðum milli landanna og ekki hafði verið boðað til fundar lengi milli embættismanna. Engu að síður var ákveðið að sendinefndir Íslands og Noregs á úthafsveiðiráðstefnunni mundu hittast óformlega svo lítið bæri á. Menn þreifuðu þar á því hvort einhver flötur væri á að mjaka viðræðum af stað. Þá var farið yfir deiluna í sambandi við Smuguna, rætt um loðnu og fleira og loks um norsk-íslenska síld. Við Íslendingarnir fluttum röksemdir okkar fyrir því að við ættum að fá drjúgan hluta af þeim stofni og tíunduðum veiðireynslu Íslendinga á síðustu öld og nefndum ártöl í því sambandi. Þá spurði foringi Norðmanna sem var stór og mikill rumur úr norska sjávarútvegsráðuneytinu, Marius Hauge, hvort við værum að tala um fyrir eða eftir Kristsburð. Honum þótti nokkuð langsótt að við Íslendingar værum í þessu sambandi að vísa í ártöl aftur á miðri síðustu öld.
Norðmenn hafa auðvitað viljað stilla klukkuna á núll og helst halda hlutum þannig. Eftir að þeir höfðu ofveitt stofninn og rányrkt þannig að hann var svipur hjá sjón þá er það vissulega rétt að hann hélt sig nær alfarið innan norsku lögsögunnar um ákveðið árabil. Hann byggðist aftur upp og þar eru auðvitað hrygningarslóðirnar og uppeldisstöðvarnar. En það er alveg ljóst að eigi þessi stofn einhvern tíma aftur að verða svipaður því sem var þegar best lét, þá var hann með allt norðanvert Atlantshafið undir ef svo má segja, er enginn vafi á því að hin frjósömu Íslandsmið og góð vaxtarskilyrði þar á sumrin mundu skipta sköpum í viðgangi stofnsins. Hér var fullorðna síldin á beit, fitaði sig og safnaði forða fyrir veturinn. Frjósemin á miðunum fyrir norðan og norðaustan land voru undirstaða þess að stofninn gat orðið jafnstór og raun ber vitni. Við höfum, bæði af líffræðilegum og sögulegum ástæðum, mjög sterka stöðu til þess að gera ákveðnar kröfur til hlutdeildar í þessum stofni og það eigum við auðvitað að gera.
Ég hef ekki skipt um skoðun í þessu máli, herra forseti. Ég er á þeirri skoðun enn sem ég var í byrjun, að upphaflegi samningurinn hafi verið okkur óhagstæður. Hann hafi verið það minnsta sem hægt var að sættast á og í raun má færa fyrir því rök að við hefðum ekki tekið mikla áhættu með því að halda áfram samningslaus og sett okkur kvóta einhliða næstu árin á eftir. Við hefðum einfaldlega getað hvatt til, jafnvel með ívilnandi aðgerðum, að íslensk skip sýndu fram á veiðigetu sína á miðunum við Ísland, í lögsögu Færeyja á grundvelli tvíhliða samninga við Færeyinga og úti í Síldarsmugunni eftir því sem á hefði þurft að halda.
Ég vil líka minna á að í Jan Mayen-samningnum frá 1976 eru ákvæði sem gera ráð fyrir því að Íslendingar hafi aðgang að þeirri lögsögu. Það var hluti af Jan Mayen-samkomulaginu frá þeim tíma, sem margt mætti um segja en er eins og það er. Við eigum ekki að líta á það sem einhverja sérstaka gustuk af hálfu Norðmanna þótt við höldum þeim aðgangi. Ég hef aldrei lagt þann skilning í það ákvæði að forsenda þess sé að áður hafi verið samið við Norðmenn um nákvæma skiptingu þess stofns sem þar á í hlut. Ég tel að það ákvæði geti alveg eins gilt þótt veiðarnar séu t.d. á grundvelli einhliða kvótasetningar hvors aðila um sig. Sjálfsagt má þó deila um það allt saman.
Afstaða mín til þessa máls er þar af leiðandi eins og hún hefur verið undanfarin ár, að ég gagnrýni þessa samninga. En þeir eru staðreynd sem við stöndum frammi fyrir. Samningurinn er í sjálfu sér marklaus úr þessu. Það sem mestu máli skiptir er framhaldið.
Ég tel ágætt að stjórnvöld hafi hitann í haldinu, að menn viti, þar á meðal hæstv. utanrrh., að menn eru ekkert allt of ánægðir með það hvernig hlutirnir hafa þróast. Það er ekki mikill stuðningur við það, a.m.k. ekki hjá stjórnarandstöðunni á þingi, að menn fari til áframhaldandi viðræðna, ef þær verða einhverjar, með einhvern uppgjafar- eða eftirgjafartón í farteskinu. Þvert á móti þarf hið gagnstæða ef eitthvað er. Það er hin efnislega afstaða mín. Ég hef hins vegar ekki séð ástæðu til að taka aðra afstöðu hvað atkvæði mitt snertir til samningsins núna en ég hef gert á undanförnum árum. Ég mun því styðja hann með þeim fyrirvörum sem ég hef gert grein fyrir.